<div class="lead">
Je zou denken dat een gevangene die rechtstreeks autobiografisch schrijft over zijn verblijf in de gevangenis beter in staat is om de lezer gevangen te houden dan een romanschrijver die het maar bedenkt. Dat blijkt niet waar.
</div>
In zijn proefschrift Het uur der waarheid wil Maarten Asscher de vraag beantwoorden of de gevangeniservaring beter in een autobiografisch geschrift of door de verbeelding van een roman kan worden opgeroepen. Ongelukkigerwijs blijken de teksten die hij daarvoor uitkoos nauwelijks de bedoeling te hebben gehad die ervaring op te schrijven. De Italiaanse journalist Silvio Pellico verdiepte zich in Mijn gevangenissen (1832) vooral in het geloof, de estheet Oscar Wilde schrijft over de voorgeschiedenis van zijn arrestatie en verplaatst zich in Jezus Christus, en de diplomaat-dichter Albrecht Haushofer schrijft in de tachtig sonnettten van zijn Moabiter Sonette (1945) een schuldbekentenis over zijn onvermogen zich eerder tegen het nationeel-socialisme te verzetten. De schrijvers hadden kennelijk een heel ander doel: door het er juist niet over te hebben probeerden ze met hun geest te ontsnappen aan de benauwenis van de cel. Asscher had misschien andere teksten moeten kiezen.
<q class="pull-left">Deze gevangeniservaringen leiden niet tot teksten die maken dat de lezer zo gegrepen wordt, dat er voor hem geen ontsnappen meer aan is.</q>
Getuige zijn eerdere boeken (Bekentenissen van een nieuwsgierig mens, Dingenliefde, Appels en peren, Lof van de vergelijking) heeft Maarten Asscher een goede hand in het vinden van originele onderwerpen. Maar nu besteedt hij driekwart van zijn boek aan iets dat een negatieve uitkomst heeft: deze gevangeniservaringen leiden niet tot teksten die maken dat de lezer zo gegrepen wordt, dat er voor hem ‘geen ontsnappen meer aan is.’ Omdat ze niet over die ervaring gaan. Deze magere conclusie kleedt Asscher aan met extra’s over de boeiende geschiedenis van de eenzame opsluiting en over de biografie van Pellico, Wilde en Haushofer. Dat is interessant, vooral vanwege de voor mij onbekenden Pellico en Haushofer, maar het zijn vooral biografische weetjes.
Het lukt de verbeelding volgens Asscher veel beter om de lezer tot de gevangene van de schrijver te maken als het om een verblijf in het gevang gaat. Dat probeert hij in zo’n vijftig pagina’s (tegenover de twee honderd van het eerste deel) aan te tonen aan de hand van Stendhals De Kartuize van Parma, Charles Dickens’ Little Dorrit en Jan Camperts gedicht ‘De achttien dooden’. Dat lukt misschien met het gedicht van Campert, maar voor de roman van Stendhal is dat problematisch. Asscher schrijft zelf dat het verblijf in de torencel van de hoofdpersoon Fabrizio del Dongo geen ingrijpende ervaring voor hem was omdat hij dagelijks middels gebarentaal communiceerde met zijn geliefde Clelia aan de overkant. De kameleontische Fabrizio heeft daardoor nauwelijks herinneringen aan zijn opsluiting.
Het sterkste voorbeeld van Asschers bewering dat de verbeelding het beter doet dan de autobiografie is Little Dorrit. Niet alleen wordt er veel in het gevang gezeten, Dickens weet alles in de roman van 852 pagina’s een claustrofobische sfeer te geven, tot in de woordkeus toe, zelfs de stad wordt in zijn beschrijving één grote gevangenis.
<figure id="post-303458 media-303458" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/10/Hablot-Knight-Browne-1857.jpg" alt="" /><figcaption>Prent uit &#8216;Little Dorrit&#8217; van Charles Dickens. Door Hablot Knight Brown, 1857.</figcaption></figure>
Asscher weet soms een zekere zwier aan zijn onderwerp te geven, maar Het uur der waarheid is toch vooral een plichtmatige exercitie, waarbij onnodig veel ruis en quasi-literatuurwetenschap komt kijken. Alleen de charmes van Albrecht Haushofer en Little Dorrit zorgen voor de noodzakelijke ontsnapping.
<div class="info-box">
<a href="https://www.athenaeum.nl/shop/details/Het+uur+der+waarheid/9789045030449">Het uur der waarheid</a>, van Maarten Asscher is uitgegeven door Atlas Contact.
</div>

Gevangen door gevangenisliteratuur