Binnenland
Toen minister Schultz van Haegen van de zomer bekend maakte dat zij de ruimtelijke ordening voortaan grotendeels aan provincies en gemeenten wil overlaten, voegde ze eraan toe dat Nederland best wat meer op België mag lijken: minder regels. Op het eerste gehoor klonk het aangenaam laconiek. Maar nu het parlement zich moet gaan buigen over de &#8216;Ontwerp Structuurvisie&#8217; van de minister, klinkt steeds luider kritiek op haar plannen. In de aanloop naar de hoorzitting in de Kamer, volgende week, stuurden negen grote natuurorganisaties, van De Natuur- en Milieufederaties tot Natuurmonumenten, een brandbrief aan de bewindsvrouw. Volgens de natuurbeschermers vertonen de plannen van de minister wel een duidelijk idee over de infrastructuur (meer asfalt) maar geen enkele visie op de toekomst van natuur, milieu en landschap. Als het Rijk de regie over de ruimtelijke ordening uit handen geeft, dreigen &#8216;ontgroening, verrommeling en versnippering&#8217;.
Deze plannen passen naadloos in de grote ambitie van het kabinet-Rutte: minder &#8216;regeldruk&#8217; vanuit Den Haag. &#8216;In de ruimtelijke ordening hoeft dat geen verslechtering te betekenen,&#8217; zegt Hugo Priemus, hoogleraar Systeeminnovatie Ruimtelijke Ordening aan de TU Delft. &#8216;Het Rijksbeleid is niet zaligmakend. En de provincies hebben inmiddels op dit terrein veel expertise verzameld. Maar wat ik wel kwalijk vind, is dat in deze Structuurvisie nauwelijks duidelijk wordt waar het Rijk nog wél voor moet staan. Zoals bijvoorbeeld de Ecologische Hoofdstructuur en andere delen van natuur en landschap die van nationaal belang zijn. Het categorisch afschaffen van de Rijksbufferzones, de groene gebieden rond de grote steden, en de Nationale Landschappen is een gevaarlijke ontwikkeling. Dat kan tot akelige miskleunen leiden.&#8217;
De plannen van de minister zijn niet alleen slecht nieuws voor natuur en landschap, maar ook voor de verhouding tussen overheid en burger. Als het Rijk geen grenzen meer stelt aan de ambities van gemeenten en provincies, dreigt willekeur. Provincies hebben onderling vaak strijdige belangen en gemeenten denken vaak niet verder dan de gemeentegrenzen en de volgende verkiezingen. De burger heeft uiteindelijk het nakijken.
De ideeën van minister Schultz van Haegen lijken een echo uit de paarse jaren negentig, toen het in de mode was om zo veel mogelijk aan lagere overheden en de markt over te laten. Maar inmiddels zou in Den Haag toch het besef doorgedrongen moeten zijn dat deregulering niet gaat zonder heldere kaders en effectief toezicht van het Rijk. Een land dat zo klein en zo dichtbevolkt is als Nederland, kan zich in de ruimtelijke ordening geen laissez faire veroorloven.
Kitsch-terp op Marken
Een treffend voorbeeld van wat er mis zou kunnen gaan als de Rijksoverheid de teugels in de ruimtelijke ordening laat vieren, is het plan voor de Bennewerf. Midden in het eeuwenoude, open weidelandschap op het voormalige eiland Marken (tevens woonplaats van de verslaggever) moet een kunstmatige terp verrijzen met vijfendertig woningen plus parkeergarage. Het plan is onderdeel van &#8216;Waterlands Wonen&#8217;, een zogenaamd &#8216;pilotproject&#8217; dat het mogelijk maakt te bouwen in de groene &#8216;Rijksbufferzone&#8217; boven Amsterdam. De vorige minister, Jacqueline Cramer, was aanvankelijk tegen, maar liet zich in 2009 ompraten door toenmalig gedeputeerde Ton Hooijmaijers (inderdaad: de oud-bestuurder die inmiddels wordt verdacht van ambtelijke corruptie en volgens commissaris van de koningin Remkes &#8216;te los aan de teugel&#8217; liep). Opeens mocht er van de minister toch gebouwd worden, op voorwaarde dat het &#8216;cultuurhistorisch verantwoord&#8217; was en dat schade aan de natuur zou worden &#8216;gecompenseerd&#8217;. In een bestuursakkoord werden de afspraken tussen Rijk, provincie en Waterlandse gemeenten vastgelegd. Maar inmiddels zwelt het protest op Marken tegen het project aan. Het actiecomité Hou Marken Mooi verzamelde al honderden steunverklaringen tegen de bouwplannen op het historische eiland, vaak genoemd als kandidaat voor de lijst van Werelderfgoed. Ook de Milieufederatie Noord-Holland, als maatschappelijke organisatie betrokken bij Waterlands Wonen, heeft zich tegen het project gekeerd: &#8216;Op die plek wordt de Bennewerf hoe dan ook een grove verstoring van het landschap,&#8217; zegt directeur Ernest Briët. &#8216;De gemeente moet op zoek naar alternatieve locaties. Dat is tot nu toe zelfs niet overwógen. Kennelijk kan het al mis gaan als het Rijk een uitzondering toestaat binnen de Rijksbufferzone. Laat staan als die zones helemaal worden afgeschaft, zoals de minister wil.&#8217; VVD-wethouder Patrick Kools van de gemeente Waterland verweert zich: critici krijgen van hem te horen dat het protest te laat komt, de kogel zou al door de kerk zijn. De hoop is nu gevestigd op de gemeenteraad van Waterland, die deze week over de bouwplannen vergadert. En op het provinciebestuur. Tjeerd Talsma, de huidige gedeputeerde, verzekert dat het nog geen gelopen race is: &#8216;De Bennewerf mag absoluut geen afbreuk doen aan het historische landschap. Daar gaan wij streng op toezien. Zo nodig zullen we aan de rem trekken, ook als het de gemeente of andere partijen eventueel geld zou kosten.&#8217; De vraag is nu of gemeente en provincie de moed hebben om pas op de plaats te maken. Juist nu de minister de teugels loslaat.

Thijs Broer

Gerelateerd