Filosofie / De pijnlijke stilte van René ten Bos
Wat wil een filosoof die zijn boek Stilte, geste, stem begint met de woorden: &#8216;Stilte is sexy.&#8217; Is alle stilte sexy? Ook de onheilspellende stilte? Ook de stilte voor de storm? En de pijnlijke stilte? Stilte kan van alles zijn, afhankelijk van de omgeving en de omstandigheden. Ten Bos wilde zijn boek, dat over &#8216;de niet-talige elementen in de taal&#8217; gaat, een beetje modern en werelds beginnen, laten we het daar op houden.
Maar het blijft niet bij één zo&#8217;n aanvechtbare zin. Ze volgen elkaar als identieke kaboutertjes op. Ten Bos is een filosoof die het onmogelijke opzoekt, het radeloze, wat men in de filosofische traditie van Derrida en Baudrillard &#8216;aporieën&#8217; noemt. Wat de werkelijkheid ook is, als het maar niet die van de common sense is. Gaat het over de liefde, dan hebben we het nooit over twee mensen die van elkaar houden en dat laten blijken. Dan moet er berust worden in de radeloze &#8216;onzegbaarheid van de liefde&#8217;. &#8216;De mooiste liefde&#8217;, schrijft Ten Bos, &#8216;is de liefde die niet bekend mag worden. In alle stilte verteert en beheerst ze twee zielen.&#8217;
Is dat het beste: dat twee verliefde mensen dat niet laten blijken en in stilte hun liefde maar laten opbranden? In welke wereld leeft René ten Bos? In de wereld van de nonsens-filosofie. Met graagte citeert hij filosofen als Baudrillard en Maurice Blanchot, ook denkers die krampachtig alles in de werkelijkheid anders willen zien dan het is. Ten Bos stemt van harte in met Blanchot wanneer die schrijft: &#8216;Het leugenachtige van iedere liefde is dat de geliefden zichzelf wijsmaken dat ze erdoor tot leven komen.&#8217; Maar, weet Blanchot en nu ook Ten Bos: &#8216;het is juist de dood die ze verenigt.&#8217; Alsjeblieft, hier hebben we een peilloos diepe wijsheid. We zouden eens vergeten dat we ooit, na gemiddeld tachtig jaar, doodgaan.
Een andere filosoof aan wiens leiband Ten Bos graag loopt is Giorgio Agamben. Van hem citeert Ten Bos: &#8216;Een mooi gezicht is de enige plek waar echte stilte is.&#8217; Dit is ook een zin die tot de categorie &#8216;aanvechtbaar&#8217; behoort. Bestaat er een objectief mooi gezicht? En waarom zit daar dan stilte in? Ten Bos voegt er aan toe dat &#8216;in een rimpelig en gegroefd gezicht onvoldoende schoonheid zit om stilte mogelijk te maken&#8217;. Jammer voor die stilte, maar er zijn rimpelige of gegroefde gezichten (W.H. Auden) waarbij je helemaal niet aan stilte wilt denken &#8211; als je daar al naar op zoek zou zijn in gezichten, wat niet meteen voor de hand ligt.
Het lezen van Stilte, geste, stem is een hindernisbaan. In elke alinea staat wel een zin waar je aan blijft hangen omdat er haken en ogen aan zitten. Zoals deze: &#8216;De geschiedenis heeft het sprakeloze dom zijn van het dier altijd verbonden met zwaarte en logheid.&#8217; Is dat zo? Heeft iemand het niet-spreken van dieren ooit met logheid verbonden? En zou dat iets bijzonders hebben opgeleverd? Een alinea verder: &#8216;Het dier zelf zit gevangen in zijn eigen stilte en weigert historie.&#8217; Het is natuurlijk aardig van Ten Bos dat hij zich verplaatst in de stilte van het dier, maar is het wel nodig? Het dier, dat heeft het mij hoogstpersoonlijk in vertrouwen gezegd, vindt het helemaal niet erg dat het niet kan praten. Het kan snorren, piepen, miauwen. En blaffen tegen sommige filosofen.
* René ten Bos, &#8216;Stilte, geste, stem. Een filosofisch drieluik&#8217;, Boom, 235 p., € 17,50

Gerelateerd