<div class="lead">De filosofische bespiegelingen van Elize de Mul over de betekenis van de alledaagse plastic zak zien de zak zelf over het hoofd.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Afgezien van Marc, die in Paul van Ostaijens gedicht ’s morgens de dingen groet, zijn er wel meer schrijvers die ‘dingen’ iets bijzonders hebben gevonden. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Juist omdat dingen zo alledaags kunnen zijn. Bij Van Ostaijen is het een naïeve kindergroet afkomstig van nog bijna blanco hersentjes. Maar bij de historicus Johan Huizinga konden bepaalde dingen een ‘historische sensatie’ teweeg brengen waarin een goed gevuld historisch bewustzijn zijn werk deed. Een wandelstok, een cruciale handgeschreven brief of een haarlok konden een historische figuur, een sfeer en een tijd tevoorschijn roepen.</p>
<p>Memoralisten hangen aan dingen hun herinneringen op omdat ze een persoonlijke lading hebben, zoals Maarten Asscher in zijn boek met de toepasselijke titel <i>Dingenliefde</i>. Een oude munt, een zelfgefabriceerde zonneklok of een envelop met oude aandelen zorgen bij hem voor kleine tijdreizen. Het zijn concrete voorwerpen die even concrete herinneringen oproepen. Asscher laat het niet zo ver komen dat de dingen een metafysisch gewicht krijgen. Zijn dingen zitten vast aan het verhaal. </p>
<p>Gerrit Komrij laat het ook niet zo ver komen. In zijn <i>De paleizen van het geheugen</i> is hij zich van het gevaar bewust dat hij bij de ‘Metafysica van het Ding’ kan belanden: ‘De scheerkwast verleidt ons tot mystiek, en we halen poëzie uit de zeepklopper. Nog even en we orakelen over de onstoffelijkheid van de kolenkit en het wonder van de wekring.’ Maar dat ontneemt hem niet de aanvechting om te bekennen dat de dingen als kind voor hem ‘veel intenser leefden dan de mensen. Alleen voor de dingen had ik eigenlijk aandacht, alleen de dingen hadden een hartslag.’ Hij kon op de ‘onbeduidendste voorwerpen verliefd worden, ik streelde ze en gaf ze koosnamen, of ik martelde ze en had er daarna medelijden mee.’ Om het zo concreet mogelijk te houden maakte Willem van Malsen er tekeningen van alle mogelijke dingen bij.</p>
<p>Waarom Komrij en Asscher bang zijn om bij de ‘Metafysica van het Ding’ te belanden wordt begrijpelijk bij het lezen van de ‘filosofische bespiegelingen’ van Elize de Mul in <i>Dansen met een plastic zak. Kleine filosofie van een onooglijk ding</i>. Hierin gebruikt De Mul een eenvoudige flinterdunne witte plastic zak als aanleiding om er de filosofische betekenissen van te achterhalen. De ‘dans’ die ze uitvoert bestaat uit de hoofdstukken waarin ze de filosofische aspecten van het fenomeen plastic en de plastic zak bespreekt. Het is een dans omdat de aanleiding een scene is uit de film <i>American Beauty</i>. Daarin laat een van de personages een filmpje zien dat hij heeft gemaakt van een witte plastic zak die wel tien minuten in alle rust door de wind voortbewogen over een trottoir danst (hieronder te zien). </p>
<p><iframe width="420" height="315" src="//www.youtube-nocookie.com/embed/gHxi-HSgNPc" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></p>
<p>Die filosofische bespiegelingen brengen ons bij de lage status van het materiaal plastic, de kunstmatige grondstof met de minste allure van zichzelf omdat hij uit andere stoffen is samengesteld. Heel iets anders dus dan pure grondstoffen als ijzererts, steen, zand of olie. De Mul overdrijft de lage status van plastic enigszins om haar zak tot de ‘underdog onder de dingen’ te kunnen maken. Om die underdog dan later op te kunnen waarderen als iets alledaags dat door die dans in het filmpje iets subliems wordt. Het filmpje van de dansende zak is in <i>American Beauty</i> terecht gekomen omdat de schrijver van het script, Alan Ball, zoiets zelf met een plastic zak had meegemaakt. Het gaf hem een zen-achtige ervaring, en die wilde hij in zijn film laten zien.</p>
<p>De Mul gebruikt de onooglijke plastic zak als symbool voor het alledaagse. Gezien met een onbevangen ‘beginnersgeest’ is dat helemaal niet zo alledaags, en volgens haar kan het zelfs een ‘kleine sublimiteit bewerkstelligen’. Die sublieme opleving in de aandacht zou dan ontstaan omdat plastic een paradoxaal materiaal is. Het zou iets ‘magisch’ hebben omdat het zo grenzeloos manipuleerbaar is. Daardoor wordt het, schrijft De Mul, ‘de metafysische substantie bij uitstek van de tomeloze beheersingsdrift van de moderniteit’. Tegelijk is plastic helemaal niet subliem, maar het meest banale en alledaagse materiaal van de moderne samenleving. </p>
</p></div>
<div class="image center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/08/aa405f08-ec7b-4b8a-9feb-8f8aafcbcb51_kroniekcover.jpg" width="875" height="226"alt="Gerrit Komrij, Maarten Asscher en Martin Heidegger" border="0" /><em class="credit">Gerrit Komrij, Maarten Asscher en Martin Heidegger</em></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ik weet niet of plastic of de plastic zak wel tot De Muls ‘kleine sublimiteit’ in staat is. Dat plastic iets bijzonders kan zijn, hangt volgens mij af van wat ermee gedaan wordt, of er iets interessants, goeds of moois van gemaakt is. Plastic an sich is niet veel. Het is ook de <i>dansende</i> plastic zak in <i>American Beauty</i> die hem aandoenlijk maakt, niet de armzalige zak zelf. Als hij gewoon op de grond had gelegen zou hij niets teweeg hebben gebracht.</p>
<p>In haar dans maakt De Mul allerlei ontrekkende bewegingen die haar natuurlijk ook bij Martin Heidegger brengen. Die schreef in <i>Sein und Zeit</i> over het ding en het ‘dingbegrip’. Dat zou gedicteerd worden door het technologische  denken. Het ding zou daardoor niet in zijn waarde worden gelaten. Er wordt alleen ‘instrumenteel’ mee omgegaan. De ‘dingervaring’ is daardoor niet mogelijk. </p>
<p>Bij Heideggers ‘dingervaring’ kijkt men verder dan het ding zelf en zou men ‘deelnemen aan het mysterie’ van het ding. Dat betekent dat we ‘een leven achter te dingen’ moeten veronderstellen, ‘voorbij de bekende, geordende wereld’. Wat zich daar afspeelt kunnen we niet bevatten, dat heet ‘onzegbaar’. De Mul treft iets dergelijks aan in de zenfilosofie, daarin ziet men het ding zelf niet meer, maar maakt men het leeg. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Bij Komrij en Asscher krijgen de dingen inhoud en betekenis</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De Muls exercities in de filosofie op zoek naar de filosofische betekenis van de plastic zak laat het tekort van een filosofische benadering van ‘de dingen’ zien. Het komt er steevast op neer dat het concrete ding niet meer wordt gezien, maar louter het veronderstelde ‘mysterie’, dat zich dan buiten het ding zelf zou bevinden. Het ding wordt niet in zijn waarde gelaten. Het wordt juist over het hoofd gezien. </p>
<p>Zo niet in de literaire benadering, dat is te zien bij Komrij en Asscher. Bij hen krijgen de dingen inhoud en betekenis, ze worden gekoesterd, aangekleed met hun herinneringen, ze krijgen een jasje aan in de vorm van een verhaal. ‘Het Ding’, schrijft Komrij, ‘zuigt de herinnering in zich op en draagt je mee door de tijd; het wordt een amulet van hoger zelfbedrog; je beroert het en bent weer degene die je was toen het ding voor het eerst toegang tot je kreeg.’ De dingen krijgen bij hen een bedding, er verschijnen bij Komrij en Asscher kamers, huizen, broers, ooms, vriendjes, vrienden die allemaal aan de dingen worden geplakt met lijm die van herinnering, emotie en ontroering is gemaakt. In de door Heidegger beïnvloede filosofie verliest het ding juist zijn concrete gedaante. Bij Komrij worden de ze in bescherming genomen omdat de volwassenen er barbaars mee omgaan. Niet omdat ze de instrumentele en technologische bril van Heidegger op hebben gekregen, maar omdat ze gewoon dom zijn. </p>
<p><i>Dans met een plastic zak</i> is uitgegeven door Klement </p>
</p></div>
