<div class="wpg-element lead-bold">
Roberto Bolaño publiceerde postuum de eerste grote roman van de 21ste eeuw. Hij is dood en hij is een hype. Binnenkort barst de Bolañomania ook in Nederland los.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Het is van een idiote, bittere ironie, én het toont ons de perverse kant van onze verhouding tot grote schrijvers: de postuum verschenen roman 2666 draait rond de zoektocht naar een ondergewaardeerde schrijver, die als hij eenmaal van de aardbodem verdwenen lijkt, literaire wereldroem vergaart. Net zoals zijn schepper zelf.
</div>
<div class="figure--left">
<figure id="post-97907 media-97907" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2009/02/3f38e32b-5d92-4bbd-bdc3-d9e1af53cac2_robertobolano1.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Want schrijver Roberto Bolaño stierf in 2003 en is nu een geweldige hype. Een literair sprookje. Hij is de romantische ziel die ver van zijn geboorteland Chili lag te lijden aan armoede en spleen. Hij is de dolende die stierf in een ziekenhuis, wachtend op een levertransplantatie, op het moment dat zijn magnum opus van bijna duizend bladzijden nagenoeg voltooid was. Die er in de laatste tien jaar van zijn leven in een legendarische uitbarsting van creativiteit &#8211; soms schreef hij achtenveertig uur aaneen! &#8211; een geheel oeuvre uit wrong. Die bij leven zo arm was als een kerkrat. Die leed aan de kunst, die stierf aan de kunst (Bolaño zou een eerdere operatie hebben afgezegd omdat zijn roman af móést).
Sensatie
Een dode herontdekte schrijver &#8211; altijd lekker. Maar dit keer is de sensatie wel heel hevig. Bolaño kreeg direct literaire supersterstatus. In de laatste jaren van zijn leven was hij weliswaar al doorgebroken in de Spaanstalige wereld, nadat hij in 1999 met De wilde detectives de belangrijkste Latijns-Amerikaanse literatuurprijs won, de Premio Rómulo Gallegos. Maar sinds 2007 is het echt raak en zijn ook andere Europese landen en de Verenigde Staten in zijn ban. Collega-schrijvers tipten hem afgelopen Kerstmis massaal. 2666 Was volgens Time Magazine het beste boek van het jaar en in Vrij Nederland zei Steve Toltz: &#8216;Mijn favoriete boek van 2008 was The Savage Detectives, en elk ander werk van de Chileense auteur Roberto Bolaño dat in het Engels is vertaald.&#8217;
Verder hebben we in Nederland zitten slapen (op recensente Ilse Logie na, die Bolaño in Trouw besprak), want uitgeverij Meulenhoff bracht al drie van zijn boeken uit. Kennelijk geloven wij het pas als het eerst in Amerika gebeurt. In intellectuele New Yorkse kringen móet je inmiddels Bolaño gelezen hebben. Lyrisch schrijven serieuze journalisten er over de extase van het moment dat ze hun eerste Bolaño-verhaal in <a href="https://www.newyorker.com/archive/2005/08/08/050808fi_fiction_bolano" class="normal" title="https://www.newyorker.com/archive/2005/08/08/050808fi_fiction_bolano">The New Yorker</a> lazen (&#8216;I&#8217;ll always recall the doctor&#8217;s waiting room&#8217;). En 2666 wordt er begroet als de eerste grote roman van de eenentwintigste eeuw. Een meesterwerk. Een monument. De roman die Borges geschreven had willen hebben.
Volgens schrijver Jonathan Lethem heeft de literatuur een nieuwe toekomst gekregen. Ironisch is dat ja. Minder dan één procent van de literatuur in Amerika is vertaald. Buitenlandse schrijvers tellen er vaak pas als ze dood zijn: Amerika &#8216;houdt van verdwenen schrijvers (verdwenen schrijvers of miljonair-schrijvers) of de legende van verdwenen schrijvers&#8217; &#8211; aldus Roberto Bolaño zelf.
Vaak wordt Bolaño&#8217;s Amerikaanse vertaalster als een welhaast mystieke bron opgevoerd in besprekingen en interviews. Zij is degene die als een soort medium of geestelijke, na jarenlange hermeneutische studie, doorgeeft wat het orakel heeft bedoeld &#8211; een rol waarin ook menige criticus zich poogt te manoeuvreren.
Het grappige van de hele cultus is dat Bolaño&#8217;s volgelingen juist de mensen zijn die hij in zijn romans een beetje bespot. &#8216;Het woord postuum,&#8217; vond hij, &#8216;klinkt als de naam van een Romeinse gladiator, een die onverslagen is.&#8217; Zijn boeken zijn vloeiend, tegelijk serieus en met vrolijke lust geschreven. Hoewel op montere toon verteld, zijn ze ook donker, ze gaan steeds over moord, corruptie, de onvermijdelijkheid van geweld, literatuur en bijna altijd over dode of verdwenen schrijvers. Heel zijn werk is intertekstueel, interreferentieel en zelfreflexief. En het staat vol dromen (en iedereen weet: niet te veel dromen!). In 2666 citeert hij als motto Baudelaire, die over het leven dichtte als: &#8216;Een oase van horror in een woestijn van verveling.&#8217; Echt gezellig is het niet, zullen we maar zeggen.
Provocateur
In 1974 stond in een boekwinkel te Mexico de dichteres Carmen Boullosa zenuwachtig te wachten tot ze haar eerste poëzievoordracht kon geven. Ze bad en smeekte onderwijl: laat de Infrarealisten niet komen! Deze terroristen van de literaire wereld plachten literaire bijeenkomsten te verstoren. Doodsbang was ze dat ze halverwege haar lezing voor idioot zou worden uitgemaakt. Ze memoreerde het moment later in een e-mail aan Bolaño, die de Infrarealistische beweging had opgericht met een ratelend manifest dat doet denken aan Dada en het Technisch Manifest van het Futurisme, en dat vooral heel erg anti de literaire mores en elites was. 
Bolaño was een langharige woesteling van drieëntwintig. Enfant terrible dat niks gepresteerd had. Provocateur. Stalker van schrijvers. Geplaagd op school, dyslectisch, bijziend en nu scheldend op anderen. Het magisch realisme was volgens hem geschreven voor zombies. Het stonk. Gabriel García Márquez was &#8216;een man die er op kickte dat hij zoveel presidenten en aartsbisschoppen heeft gekend; Mario Vargas Llosa: zelfde soort, maar meer gepolijst.&#8217;
In De wilde detectives voerde hij zichzelf en zijn bentgenoten later op als nieuwe leiders van het zogeheten viscerale realisme &#8211; en wordt er weer eens een verdwenen dichteres nagejaagd.
De arrestatie
Over zijn leven zijn brokstukken bekend, en er zijn onduidelijkheden genoeg om het verhaal van de romantische, lijdende kunstenaar te vertellen. Hij werd geboren in Chili, in 1953. Zijn vader was bokser en buschauffeur. Zijn moeder lerares wiskunde. Volgens haar leerde Bolaño zichzelf schrijven toen hij drie was en schreef hij op zijn zevende een eerste verhaal over enkele kippen die tot consternatie van de andere boerderijdieren verliefd worden op een eend.
In 1968, het jaar van de slachting onder protesterende studenten in het Mexicaanse Tlatelolco, vertrok het gezin naar Mexico. In 1973 keerde Bolaño terug om Allende te ondersteunen, een maand voor de coup van Pinochet. Naar eigen zeggen werd hij tijdens de coup gearresteerd om zijn buitenlandse accent, maar weer vrijgelaten door twee bewakers die hem bleken te kennen van school.
Maar een Mexicaanse vriend vertelt nu dat Bolaño helemaal niet in Chili was. En Carmen Boullosa zegt dat hij loog omdat hij zich schaamde dat hij alles had gemist. Vreemd. Zijn vader zei dat Bolaño rond die tijd wel in Chili was. En de tekst Dance Card, uit een Amerikaanse bundel van Bolaño, behelst een soort lijst autobiografische gegevens die Bolaño zelf optypte. Het Chili-verhaal staat er zo huiveringwekkend echt opgeschreven dat je geneigd bent te denken dat het wel waar moet zijn.
De heroïne
Nog een onduidelijkheid: veel van zijn herontdekkers vertellen dat Bolaño verslaafd was geweest aan heroïne. Voornaamste bron daarvoor blijkt een verhaal dat hij in 2000 schreef voor de krant El Mundo. Het heet Strand en begint met de zin: &#8216;I kicked heroin and went back to the little town and began taking methadone.&#8217;
Maar nu wordt alom getwijfeld aan de autobiografische status van dat verhaal. Bolaño&#8217;s weduwe &#8211; ze scheidden vlak voor zijn dood &#8211; brak met zijn vrienden en uitgevers en huurde de Amerikaanse literaire superagent Andrew Wylie in. Die publiceerde een verklaring dat Bolaño niks met heroïne te maken heeft gehad. (Jawel, dit hoort er helemaal bij: een moeilijke weduwe die op de erfenis zit, en dan is er nota bene ook nog een andere vrouw met wie Bolaño romantische betrekkingen had, maar die haar naam niet genoemd wil zien, zij vertelde dat Bolaño &#8216;zijn eigen mythe creëerde&#8217;.)
Een aanwijzing dat hij wel gebruikte, zou kunnen schuilen in een redevoering uit 1999. Bolaño begroet daarin eerst zijn vrienden: &#8216;almost all drug addicts. Today most of them are dead.&#8217;
Romantie-iek! In Spanje, waar hij in 1977 arriveerde, stond op zijn visitekaartje &#8216;Roberto Bolaño. Dichter en Vagebond&#8217;. In Barcelona, Girona en elders was hij onder meer afwasser, ober, vuilnisman, nachtwaker op een camping. Op het eind had hij een juwelenzaakje in Blanes. &#8216;s Avonds ging hij er, volgens zijn Amerikaanse vertaalster, snorkelen op een plek waar octopussen te zien waren en &#8216;s nachts schreef hij, bij gebrek aan een bureau, op de vloer. (Dingdong. Romantie-iek!)
De legende wil ook dat hij pas romans ging schrijven omdat hij voor zijn kinderen een erfenis wilde genereren (daartoe had 2666 eigenlijk in afzonderlijke delen moeten verschijnen). Is hij daarom nu zo populair? Om de legende van de kunstenaar die om hem heen hangt? Of omdat zij die het kunnen weten zijn boeken aanraden? Of omdat hij echt een snaar raakt?
Zijn boeken vormen hoe dan ook een wereld om in te duiken. Je raakt snel in zijn ban. Tijd om stil te staan bij mooie zinnen heeft Bolaño nauwelijks. Hij presenteert een bonte keur aan personages en verhalen. Steeds is het: hup snel weer een nieuw levensverhaal vertellen. Ook op momenten dat plot en betekenis even een mindere of saaie rol spelen, blijft het schrijven zo mooi bedachte roddel. Bolaño had de vertellust in zijn donder.
Het geheim 2666 is geconcentreerd rond de zoektocht naar de vergeten Duitse schrijver Archimboldi en rond het Mexiaanse stadje Santa Teresa, waar zomaar vrouwen worden vermoord &#8211; zoals in het echt in het Mexicaanse Ciudad Juárez gebeurt. &#8216;Niemand besteedt aandacht aan deze moorden, maar het geheim van de wereld zit in ze verstopt,&#8217; zegt iemand in het boek.
</div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-97907 media-97907" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2009/02/5c1ae820-1590-4b25-8abb-6ae9b273e5e1_26661.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Elders in 2666 timmeren twee Europese intellectuelen opeens in Londen een Pakistaanse taxichauffeur in elkaar. Ze zijn gefascineerd door de schrijver die ze bestuderen, maar ondertussen hebben ze geen idee waar de plotselinge bevrediging vandaan komt als ze die arme man in elkaar slaan (&#8216;This one is for Salman Rushdie&#8230; this one is for the feminists of Paris&#8230; this one is for the feminists of New York.&#8217;). Bolaño schrijft over de geheimen van ons bestaan. We wroeten zonder te vinden. Maar we voelen ze sterker dankzij kunst en literatuur.
&#8216;Het leven is vraag en aanbod, of aanbod en vraag, dat is waar alles op neerkomt, maar dat is geen manier om te leven,&#8217; orakelt Boris Jeltsin als hij opduikt in de fantasieën van filosoof Amalfitano in 2666. Er is meer nodig, zegt Jeltsin: &#8216;Dit is de som: aanbod + vraag + magie. En wat is magie? Magie is epiek en het is tegelijk seks en dionysische mist en spel.&#8217;
Bolaño trekt de dionysische mist in en vertelt hoe er wordt gespeeld met seks en dood. Hij is, in een typering van John Banville, &#8216;een man die fluitend de Vallei des Doods instruint, met zijn handen in zijn zakken&#8217;.
</div>
<div class="wpg-element paragraaf-kader">
Het werk Bij uitgeverij Meulenhoff verschijnt komende week een nieuwe editie van het eerder als De woeste zoekers vertaalde De wilde detectives. In april volgt het grande spectacle: 2666.
In Amerika zijn net uit: 2666 bij uitgeverij Farrar, Straus and Giroux (Nilson &#038; Lamm) en bij uitgeverij New Directions Nazi Literature in the Americas, een geweldige roman vermomd als een reeks portretten van oorlogsmisdadigers.
</div>

Sander Pleij

Gerelateerd