Er kleeft iets aan ‘het goede leven’. Zodra daarvan sprake is raken filosofen een beetje de kluts kwijt.
‘Het goede leven’ is een geducht onderwerp in de filosofie waarover van Aristoteles tot Michel Foucault is nagedacht. Je kunt het op twee manieren uitleggen: als een luxe leventje waarin van al het goede in het leven optimaal gebruik wordt gemaakt. Of het goede leven in de zin van het juiste leven, waarin alles in het teken staat van zo min mogelijk kwaad aanrichten: ten opzichte van andere mensen, maar ook tegenover de natuur, het milieu , en het leven op aarde. Bij het goede leventje zie ik al dan niet luidruchtige levensgenieters voor me. Bij de juiste &#8216;levers&#8217; verschijnen mensen die elke stap verantwoord hebben volgens het Handboek Leven (mocht dat bestaan). Het ene is zelfverwennerij, het andere overmatige braafheid. Aan ‘het goede leven’ kleeft altijd iets kunstmatigs. Er wordt niet geleefd, maar ‘goed’ geleefd.
Zodra er wordt nagedacht over het goede leven duikt het wollige taalgebruik op, worden de zinnen vochtig van empathie, verschijnt de Ander liefst met een hoofdletter, is onvermijdelijk sprake van ‘kwetsbaarheid’ en wordt alles in de nobelste bewoordingen gevat. Het ‘ik’ opent zijn hart. Vooral aan het eind van zijn boek Denken helpt raakt de aan The School of Life Amsterdam verbonden filosoof Jan Drost in een empathische roes wanneer hij het heeft over ‘filosofische empathie’ als ‘het weet willen hebben van een ander, door het reconstrueren van zijn of haar wereldbeeld, mensbeeld, zelfbeeld en ethiek. Filosofische empathie is het verlangen je door de ander te laten raken, is denken om te weten dat je niet alleen bent.’ Formuleringen als ‘weet willen hebben van de ander’ en ‘je door de ander te laten raken’ komen onmiskenbaar uit het kringgesprek van de praatgroep.
Bij Drost staat het goede leven gelijk aan het juiste leven, al speelt er een vleugje genieten en tevredenheid over dat goede mee. Hij wringt zich in bochten om het egoïstische ‘ik’ en het altruïstische ‘anderen’ bij elkaar te brengen. Wanneer Drost ‘ik’ zegt is dat juist ‘allesbehalve egoïstisch’: ‘Het betekent: jezelf en de anderen niet in de steek laten. Ik zeggen is ethiek. Ik zeggen is het begin van het goede leven, met en voor anderen.’ Drost móet verbinden, hij accepteert niet dat het ik en de anderen twee verschillende grootheden zijn die niet vanzelf met elkaar verbonden zijn, maar pas door een beslissing van het ik. Het ik kan pas een ik worden als het onafhankelijk is en niet al bij voorbaat een eenheid met anderen vormt.
<figure id="post-139679 media-139679" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/08/hh-10345345.jpg.jpg" alt="" /><figcaption>Jan Drost. Foto: Kick Smeets/HH</figcaption></figure>
Drost ziet de geschiedenis van de mensheid als een reeks verwoede pogingen om aan haar machteloosheid te ontkomen. De vraag is of de mensheid wel zo machteloos is. Haar geschiedenis spreekt dat tegen. Het is alsof Drost die machteloosheid nodig heeft om het denken de kans te geven te kunnen helpen. Het denken kan individuen bij van alles helpen, maar niet omdat de mens zo hulpeloos en machteloos is. Het kan heel bevredigend zijn om met denken ergens de vinger achter te krijgen.
<q class="pull-left">Je kunt eindeloos en aangenaam over leven en dood en moraal redeneren, maar hoe briljant ook: filosofen kunnen de verschrikkelijke feiten van het leven niet veranderen.</q>Dat geeft zelfs Woody Allen toe, maar verder maakt hij zich geen illusies over de praktische mogelijkheden van de filosofie. In zijn nieuwe film met de veelzeggende titel Irrational Man wordt een studente verliefd op haar chaotische filosofieprofessor. Volgens Bor Beekman van de Volkskrant stelt Allen vragen bij de waarde van de filosofie als leidraad in het leven. Allen antwoordt: ‘Ja. Ik houd van het intellectuele discours, van het debat, maar als praktische kennis, écht praktische kennis, heb je er weinig aan. Wetenschap brengt de mensheid ontegenzeggelijk praktische vooruitgang, op velerlei gebied. Maar filosofie is iets anders. Je kunt eindeloos en aangenaam over leven en dood en moraal redeneren, maar hoe briljant ook: filosofen kunnen de verschrikkelijke feiten van het leven niet veranderen. Plato en al die anderen slagen er uiteindelijk niet in die bittere pil wat zoeter te maken.’ Dit zal Drost en zijn cursisten van The School of Life niet erg aanspreken. Hen gaat het juist om écht praktische kennis als er sprake is van liefde, angst, vreugde, verdriet en rouw.
<div class="info-box">
Denken helpt van Jan Drost is uitgegeven door De Bezige Bij. ISBN: 9789023493358
</div>

Carel Peeters

Gerelateerd