<div class="wpg-element paragraph">
<p>filosofiespecial</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>In het Stedelijk golven beelden en geluiden de toeschouwer tegemoet. Niet altijd op de bekende wijze. Er zit weinig hiërarchie in de beelden, vaak vermijdt het platte vlak van het filmdoek of computerscherm het om diepte te suggereren en is er geen sprake van een duidelijke voor- en achtergrond, van schaduw of horizon. Op een scherm buitelt een afgehakt hoofd in een eindeloze loop van een trap. Een ander scherm toont een avatar van het hoofd van de kunstenaar op een effen blauwe achtergrond. Op verscheidene uitdagende manieren en in plat Engels spreekt hij (het?) je toe. Op de plaats van de tong gaapt een gat. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De combinatie van de platte tongval met het kaalgeschoren hoofd en elders veel te lange haar van de kunstenaar/avatar creëren een snelle associatie met de Britart uit de jaren negentig. Maar Atkins’ kunst is veel geavanceerder en nadrukkelijk van hoogwaardige technologische kwaliteit. Bij de Britart ging het om het idee en was de uitvoering een tweede – Damian Hirst tekende zijn ideetje op een bierviltje en een legertje assistenten ging aan de slag met dierenlijken en formaldehyde. Maar hier ligt de betekenis voor ten minste een deel in het medium zelf. <br />Het werk van Atkins vertelt geen verhaal. Het bestaat uit geluidsflarden van zinnen, scheldwoorden en gezang, uit licht, uit stukjes video waarvan begin noch einde te ontwaren zijn. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Virtuele onwerkelijkheid<br /></h3>
<p>Op het grote scherm bij binnenkomst wordt <span class="Cursief">Warm, Warm, Warm Spring Mouths </span>(2013) vertoond, een van de drie werken die onder de nieuwe directeur Beatrix Ruf zijn aangekocht. Het is een verzameling steeds veranderende beelden, waarin een eng gelijkende Atkins schier eindeloos zinnen herhaalt uit het gedicht <span class="Cursief">The Morning Roundup</span> (1971) van Gilbert Sorrentino:<br /><span class="Cursief">I don’t want to hear any news on the radio<br />about the weather on the weekend. Talk about that.<br /></span><span class="Cursief"><br /></span><span class="Cursief">Once upon a time<br />a couple of people were alive<br />who were friends of mine.<br /></span><span class="Cursief"><br /></span><span class="Cursief">The weathers, the weathers they lived in!<br />Christ, the sun on those Saturdays.<br /></span><span class="Cursief"><br /></span>De woorden krijgen een vreemd effect, de herhaling brengt ze steeds dichterbij. <span class="Cursief">I don’t want to hear any news on the radio about the weather on the weekend.</span> Nee, wij ook niet, we concentreren ons nu even op wat we moeten maken van al die beelden die we voor ons zien.<br />Vaak wordt Atkins genoemd als een kunstenaar die ‘bezig is met virtual reality’ maar geconfronteerd met deze stroom beelden en geluiden ontdek je dat het begrip <span class="Cursief">virtual reality </span>eigenlijk een onzinnige aanduiding is. Een <span class="Cursief">virtuele werkelijkheid</span> suggereert dat er een werkelijkheid bestaat die met de juiste apparatuur uiteindelijk vrij simpel na te bouwen zal zijn. Eén die aan de andere kant van het computerscherm, of de Occulus-bril, ligt. Het computerscherm als spiegel. Twee dezelfde realiteiten, met als enig verschil dat de één een materiële is en de andere een niet-materiële kopie.<br />Maar zo is het natuurlijk helemaal niet. De digitale technieken van Atkins spiegelen niet, ze verruimen de werkelijkheid die we menen te kennen en veranderen zo ook ons idee van die werkelijkheid die we bekend achten.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Bloot zijn en beginnen<br /></h3>
<p>En wij, we hollen erachteraan. Gehaast, struikelend, angstig en enthousiast zijn we, maar we kunnen de nieuwe mogelijkheden niet bijhouden. Om ons heen nieuwe geluiden, nieuwe vormen en kleuren. <br />In een interview zei Atkins: <br /><span class="Cursief">‘I think that despite the almost total ubiquity of digital imagery, there is a conspicuous contrast between the speed at which the digital has changed distribution, and the way in which it has failed to change images and their content – which are still so recognisable, intelligible according to some prior order.’</span> <br />We hebben alleen het oude om het nieuwe mee te kunnen begrijpen. We proberen de digitale mogelijkheden te vatten met handgrepen die uit het niet-digitale tijdperk stammen. Dus bewaren we de bestanden op onze computers in mappen, noemen we draagbare computers notebooks en maken we eerst digitale foto’s om die vervolgens vorm te geven als ouderwetse polaroids. <br />Allemaal aandoenlijk analoog, maar nodig om grip te krijgen op die nieuwe wereld aan mogelijkheden. Een wereld die steeds dreigender opdoemt om de hoek van de toekomst en die we hopeloos ouderwets proberen in te kapselen, terwijl telkens verjarende software en jaarlijks verouderende apparatuur ons wijzen op onze imperfectie terwijl we op weg zijn de perfecte virtuele wereld te betreden.<br />Atkins probeert het anders: hij toont zijn verwarring en probeert er onbevangen in te duiken. Hij wil, om met Paul van Ostaijen te spreken: ‘bloot zijn en beginnen’. Hij probeert die nieuwe wereld te verkennen en wordt telkens teruggeworpen op het grootste contrast dat hij er tegenover kan plaatsen, het meest eigene aan ons mensen: het naakte lichaam. Hij verandert het, maakt het na, laat hoofden leeglopen, duimen veranderen, ontleedt haar klanken en laat onze stopwoordjes frequent terugkomen.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Zelfverminking<br /></h3>
<p>In een ander werk, <span class="Cursief">Ribbons, </span>ligt de avatar van Atkins met zijn hoofd op een tafel, in de ene hand iets wat op een glas whisky lijkt, in de andere hand een sigaret. Een andere peuk smeult nog na in een asbak. Op zijn kin zit uitslag van het scheren. Op zijn lichaam staan nare woorden gekrast (Asshole, **, **).<br /><span class="Cursief">Ribbons </span>beslaat een hele zaal, er zijn drie schermen die je onmogelijk tegelijk kunt zien, je hoort hoe op een volgend scherm de avatar zich opnieuw een glas moet volschenken, ijsklontjes tinkelen. Wie dacht dat de virtuele werkelijkheid een betere was, werpt een blik op de sporen van zelfverminking op de armen van Atkins’ avatar. Deze virtuele werkelijkheid is bepaald niet idyllisch.<br />Hoe programmeer je een zelfdestructieve avatar? Welke eigenschappen geef je je virtuele evenbeeld mee? Zou de mens wellicht beter af zijn zónder lichaam, als slechts brein-inhoud op een harde schijf, met een futuristisch apparaat in plaats van dat klassieke lichaam, het tot verval gedoemde lijf bij het vuilnis gezet? En kun je dan een computer uitleggen wat het betekent om sterfelijk te zijn? <br />Atkins zoekt in zijn werk naar de grenzen van dat wat in technologie gevat kan worden en naar wat de mens tot mens maakt. Als je staat ingeklemd tussen de drie schermen van <span class="Cursief">Ribbons </span>en niet weet waar je moet kijken en wat je moet horen, ben je je in ieder geval goed bewust van het eigen gebrekkige lijf en de ruimte die het inneemt. Maar gek genoeg stelt dat zoeken ook gerust. Want het beeld is vlak, de emoties, de vertwijfeling, de hysterie zijn voorgeprogrammeerd. Dat herinnert je er ook aan dat hoeveel Atkins dan ook programmeert, de werkelijkheid altijd nog een tikje weerbarstiger zal zijn. De echte Atkins moet nog net iets grilliger en ongrijpbaarder zijn dan zijn avatar. Een perfect gelijkende avatar met het woord <span class="Cursief">Asshole</span> op het voorhoofd gekrast is nooit hetzelfde als een echte Atkins die zichzelf met de naald verminkte en daarbij échte pijn leed. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Falende mens<br /></h3>
<p>In dat gedicht <span class="Cursief">The Morning Roundup </span>schreef Gilbert Sorrentino over de dood van twee vrienden. Hij kon niet leven met de banaliteit van het alledaagse (het weerbericht) naast de dood van zijn dierbare vrienden. Hij kon geen verhouding vinden, hij wilde de twee gebeurtenissen niet binnen één perspectief plaatsen.<br />In de installatie waarin hij het gedicht laat horen, doet Atkins er nóg iets mee: hij zingt de regels uit het gedicht los en herhaalt ze vele malen, terwijl hij ze vermengt met eigen beelden, abstracte en indringende. Het gedicht wordt dan holle retoriek. Het is niet meer toereikend om recht te doen aan de hele ervaring van het gemis dat Gilbert Sorrentino kende, die wij nooit echt zullen beleven en navoelen. Het <span class="Cursief">Christ, the sun on those Saturdays </span>zegt iets over hoe ook wij de zon op die zaterdagen kunnen ervaren, irritant heet, maar we zullen nooit precies weten hoe die daar en op dat moment voelde.<br />Atkins houdt van het idee van Leo Bersani, die vond dat geen enkele culturele uiting verlossing biedt van ons falen de wereld, laat staan de dood, geheel te ervaren of te vatten. En dankzij Atkins kan het idee van Bersani worden geëxtrapoleerd naar de virtuele wereld: wij kunnen computers creëren, die computers kunnen nog slimmere computers creëren, en die computers kunnen weer virtuele werkelijkheden creëren waarin kunstmatige intelligentie het menselijke brein zo goed mogelijk, nagenoeg perfect kan namaken. Misschien kunnen ze wel perfecte kopieën van onze ervaring van de werkelijkheid creëren. Maar toch, een kopie is niet zijn origineel. Het lukt niet. <br />Zolang de mens niet in staat is zijn eigen ervaring van de wereld te doorgronden, kan hij die ook niet helemaal vatten, niet in een computer, niet in een virtuele werkelijkheid, niet in een kunstuiting. Atkins faalt met grandeur.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><span class="Cursief">De tentoonstelling van Ed Atkins, ‘Recent Ouija’, is tot en met 31 mei te zien in Stedelijk Museum Amsterdam. <br />Enkele van de bij dit artikel getoonde zwart-witafbeeldingen komen uit de kunstenaarspublicatie die is uitgegeven bij de tentoonstelling.</span></p>
</p></div>


Sander Pleij

Nynke van Verschuer

Gerelateerd