<div class="lead">Sloterdijks ‘Kritiek van de cynische rede’ is na dertig jaar allerminst verouderd.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Peter Sloterdijk is om te haten en te koesteren. Zijn laatste boek, <i>Zeilen und Tage</i>, een selectie uit de honderdenvier cahiers waarin hij zo’n veertig jaar zijn dagboek heeft bijgehouden, is een waterval van verrassende ideeën, observaties en invallen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Dat geldt ook voor <i>Je moet je leven</i> veranderen uit 2009, waarin hij met solide argumenten betoogt dat de mensheid zijn koers moet verleggen en een ‘nieuwe ernst’ moet ontwikkelen, omdat ze anders op een zelf gecreëerde catastrofe afstevent (terwijl ze zich ondertussen luchthartig aan het amuseren is). Maar Sloterdijk is ook de nauwelijks te volgen denker in duistere metaforen en beelden. Zelfs in <i>Je moet je leven</i> veranderen is op één pagina een flink boeket neologismen aan te treffen: ‘departicipatie’, ‘oeversubjectiviteit’, ‘spiritueel-heroïsche overcompensatie’, ‘enclavesubjectiviteit’. En wat moet men zich voorstellen bij de ‘excentrische menselijke positionaliteit’? Wat wil het zeggen dat mensen ‘per excellence aankomst- en intredewezens’ zijn? </p>
<p>Elke filosoof van enig gehalte heeft zijn uitleggers en vertolkers. Die van Sloterdijk verschansen zich in zijn taalgebruik en verduidelijken daardoor nauwelijks iets. Sjoerd van Tuinen, de schrijver van monografie <i>Sloterdijk: binnenstebuiten denken</i>, verzuimt om Sloterdijk te verlossen uit zijn duistere zinnen en zijn ideeën te vertalen in gewone taal. Wanneer hij de kern van Sloterdijks filosofie op het spoor zou zijn verlustigt hij zich in zinnen die het er niet begrijpelijker op maken: ‘Sloterdijk lokaliseert de eigenlijke menselijke existentie niet als pool tegenover een andere pool, maar juist in de extatische differentiële spanning van een gepolariseerde sfeer.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>In Kritiek van de cynische rede ontmaskert Sloterdijk de cynische schijnwerelden</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Sloterdijk lezen is dus een mixed blessing. Ook omdat zoveel in zijn werk blijft steken in zijn eigen wereld en niet de sprong weet te maken naar het dagelijks spraakgebruik, zoals dat wel het geval is bij filosofen als Sartre, Camus, Wittgenstein of Rawls. Die kunnen met één denkbeeld, woord of zin in herinnering gebracht worden. Maar er is wel één idee dat bij de naam Sloterdijk onmiddellijk tevoorschijn komt: dat is het begrip ‘kynische impuls’ uit het boek dat nu dertig jaar oud is, en daarom in een herziene vertaling van Hans Driessen in één deel opnieuw is uitgebracht: <i>Kritiek van de cynische rede</i> uit 1983. </p>
<p>De ‘kynische impuls’ staat tegenover het dagelijkse cynisme dat overal in is doorgedrongen. Het kynisme staat gelijk aan onbevangen reageren, het doorbreekt de verstarring en slecht de boeien waarmee iedereen aan elkaar vastzit. Het kynisme, gepersonifieerd door de oneerbiedige filosoof Diogenes, staat voor de begane grond, voor het oneerbiedige, niet geïmponeerde, onafhankelijke denken. Met Diogenes gaat men altijd terug naar af, weg van de theorieën, weg van de afhankelijkheden, weg van de verzuurde dwingende loyaliteiten, weg van de heersende opinie. Diogenes weet zich altijd te onthechten van wat hem dreigt vast te zetten. Vandaar dat Diogenes familie heeft in de soldaat Schwejk, in Uijlenspiegel, in de David die Goliath verslaat. Het kynisme herinnert er aan hoe het zou moeten zijn. Het zegt nee tussen de talloze ja’s. </p>
<p>Met de tegenstelling cynisme en kynisme schetste Sloterdijk een uitermate handzaam en realistisch beeld van een werkelijkheid die na dertig jaar weinig veranderd is. Het cynisme is nog springlevend. Het is het omgekeerde van het kynisme. Het cynisme gooit het dagelijks op een akkoordje met de integriteit, met de gestelde eisen, met hoe het zou moeten, met het vertrouwen, met de zuiverheid, met de eerlijkheid, en met de waarheid. Het cynisme is de arrogante aanpassing aan hoe het in de wereld zou toegaan volgens het cynische wereldbeeld waarin iedereen elkaar aan het belazeren is. In <i>Kritiek van de cynische rede</i> ontmaskert Sloterdijk de cynismen van verschillende levensgebieden. Hij ontmaskert de cynische schijnwerelden: van de kerk die zichzelf niet aan zijn eigen geboden houdt; van de beschaving die is opgebouwd uit knechting van andere naturen en culturen; van het burgerdom dat altruïsme voorwendt maar het eigen belang nastreeft; van het bewustzijn dat geregeerd wordt door het onbewuste; van het werk dat voor vervreemding zorgt. </p>
</p></div>
<div class="image center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/07/44584_fullimage_109887767_preview-23.jpg" width="400" height="265"alt="Peter Sloterdijk: &#039;We kidnappen de kinderen&#039;. Foto: Ulf Andersen/Getty Images" border="0" /></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Sloterdijk schetst wel een tegenstelling tussen cynisme en kynisme, maar hij is realist genoeg om te weten dat er een onafgebroken spanning tussen die twee is. Ze proberen elkaar te verleiden. Die spanning heeft ook bevruchtend gewerkt in de westerse cultuur. De cynisch-kynische ‘onenigheid’ heeft de cultuur zelfs ‘zijn onvergelijkbare glans’ verleend, schrijft hij. Het is jammer dat Sloterdijk een niet erg geïnspireerde inleiding bij de heruitgave van <i>Kritiek van de cynische rede</i> heeft geschreven. Hij stipt alleen maar een aantal ontwikkelingen aan die zich in de dertig jaar, waarin hij twintig boeken schreef, hebben voorgedaan en die zijn visie op de wereld hebben veranderd. Zoals de verdwijning van de Sovjet-Unie, de opleving van China, het nieuwe cynisme van Abu Ghraib, de gentechnologie, de neurologie en de opkomst van het ecologische bewustzijn. En niet te vergeten: de opkomst van het digitale bewustzijn. Kritiek van de cynische rede behoort voor hem nu tot de ‘Gutenbergwereld’.</p>
<p>Sloterdijk heeft in de loop der jaren in verschillende boeken op deze ontwikkelingen gereageerd. Ook al is hij in zijn eigen ogen weggedreven van Kritiek van de cynische rede, er staat nog veel behartenswaardigs in. Sloterdijk is minder polemisch geworden, werd met zijn drie delen <i>Sferen</i> meer een antropoloog. Hij had een periode dat hij ‘gevaarlijk’ dacht en misschien wel iets zag in het temmen van de mensheid door middel van gentechnologie (in <i>Regels voor het mensenpark</i>). Hij ziet de mens niet meer als een autonoom wezen, maar als iemand die door talloze invloeden (zoals media) wordt beheerst. De mens is een knooppunt in een netwerk geworden. Zijn binnenwerk (zijn innerlijk) is verknoopt met de buitenwereld en daar niet meer van te onderscheiden. De technologie is nochtans geen eenduidige zegen. Het kan voor groot geluk zorgen, maar ook voor een Apocalyps. </p>
<p>Hoe ondoorgrondelijk Sloterdijk ook kan schrijven en denken, hij behoudt er een goed humeur bij. Hij is geen worstelaar met zichzelf, hij schrijft graag en beoefent in de geest van Nietzsche de ‘vrolijke wetenschap’. Zijn ‘tijdsdiagnoses’ en zijn kritiek op de gang van de wereld weet hij altijd een creatieve wending te geven zodat nooit een morose toon ontstaat (zoals bij een van zijn vroegere leermeesters van wie hij zich heeft gedistantieerd, Theodor W. Adorno). Hij noemt zichzelf een ‘onverbeterlijke indirecte moralist’ die vindt dat de wereld een ‘grootse ethiek’ nodig heeft om de grote problemen aan te kunnen. Hij heeft het ook over een ‘nieuwe ernst’ die de plaats in moet nemen van de huidige ‘frivoliteitscultuur’. Het westerse ‘ongelukkige bewustzijn’ zal nog wel even blijven bestaan, maar dat is voor Sloterdijk geen reden om zijn ‘verticale’ stemming te laten bederven.</p>
<p><i>Kritiek van de cynische rede is heruitgegeven door Boom.</i></p>
</p></div>
