<div class="lead">Na veel lof was de beurt aan de blaam voor het Rijksmuseum. Carel Peeters over de misslag van Julian Spalding.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p><i>The Poetic Museum</i> is een titel die door K. Schippers bedacht had kunnen zijn, al zou die hem wellicht bij nader inzien toch iets te openlijk ‘poëtisch’ hebben gevonden. Te behaagziek. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het is een titel die te veel weggeeft. Te veel <i>telling</i>, te weinig <i>showing</i>. Maar tien jaar geleden, toen het boek verscheen, werd ik er door geïntrigeerd. Een heel museum dat voor een doorlopende poëtische tinteling zorgt, dat was niet te versmaden. Ook al heb ik het boek toen gelezen, ik heb er niets over geschreven. Ik begrijp nu waarom. Nu, omdat de schrijver van <i>The Poetic Museum</i>, Julian Spalding, ook de schrijver is van het rare artikel ‘<a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2013/07/11/het-nieuwe-rijks-is-een-mislukking/" class="normal" title="https://www.nrc.nl/nieuws/2013/07/11/het-nieuwe-rijks-is-een-mislukking/">Waarom het Nieuwe Rijks is mislukt</a>’ in het Cultureel Supplement van <i>NRC Handelsblad</i> van vorige week donderdag (11 juli). </p>
<p>In het hoofdstuk ‘Elitism and Populism’ in <i>The Poetic Museum</i> staat dat de conservatoren van musea het publiek moeten leren kennen, zodat ze weten wat die willen zien. Tegelijk was het niet de bedoeling dat de horizon van het publiek verlaagd wordt  (‘It is so easy to lower people’s horizons’). Er was volgens Spalding sprake van een arrogante ‘hegemonie van de conservatoren’ die alleen maar bezig waren hun territorium te verdedigen, ‘their jealously guarded terrain’, en niet aan het publiek dachten. </p>
<p>Zodra iemand wil weten wat ‘het publiek’ wil horen, zien of lezen is er alle reden voor wantrouwen. Dat betekent altijd dat aan de wensen van dat publiek tegemoet gekomen moet worden. In de praktijk wil dat zeggen dat niet de waarde en betekenis van de kunst voorop komt te staan, maar de smaak van ‘het publiek’. Dat betekent helaas altijd banalisering en trivialisering. Spalding wil dat aan de ene kant niet en aan de andere kant wel. Hij wil dat zijn publiek zich grondig (‘profound’) verdiept in wat het ziet en ontdekt in een museum, maar wel op een speciale manier. Volgens Spalding moeten musea minder als ‘tekstboeken’ worden, en meer op tijdschriften gaan lijken: ‘like magazines that contain articles of varying lenght according to the subject and its potential to interest its readers.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Hoe hoog hij ook van de toren blaast, Spaldings kritiek slaat nergens op.</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Is de wereld van het glossy magazine het voorbeeld voor het denken over de inrichting van musea? We hebben gezien waartoe dat leidt met het door het Rijksmuseum een paar jaar geleden uitgegeven glossy tijdschrift <i>Oog</i>: door de overkill aan onderbuikthema’s, pretentieuze typografie, design, opgeblazen foto’s en bekende Nederlanders die zich voor kunst moesten interesseren,verwijderde het zich vanaf het eerste nummer van waar het om moest gaan: om kunst en cultuur, en niet om een flashy en glamorous presentatie.</p>
<p>Een van de uitdagingen voor de musea in deze tijd zou volgens Spalding zijn ‘to create displays that express emotional, not just factual content.’ Er is niets tegen emoties, haast ik mij te zeggen, maar moet een museum als het Rijks zich bij uitstek gaan toeleggen op het accentueren van de emotionele lading van kunst? En wat als die kunst niet speciaal gericht is op het opwekken van emoties, maar bijvoorbeeld wel op herinneringen, op kennis, op inzicht, op subtielere gevoelens. En wat te denken van het opwekken van kunstgenot? </p>
</p></div>
<div class="figure--left">
<figure id="post-35325 media-35325" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/07/fdb9fd52-2630-48d4-a683-6e6c61eb620b_Poetic-Museum-Spalding1.png" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zou een museoloog en voormalig directeur van de musea in Glasgow,  met deze ideeën een interessante kijk kunnen hebben op de nieuwe inrichting van het Rijksmuseum? Wanneer het aan Julian Spalding ligt, zo blijkt uit het artikel in <i>NRC Handelsblad</i>, zou het beeld van de boeddhistische godin Guanyin, gemaakt tussen 1000-1200, in de allereerste zaal van het museum moeten komen te staan. Daar zou het museum mee moeten beginnen. Het zou de ‘verbazing over het mysterie van het universum’ uitdrukken, ‘de bron van alle religieuze en spirituele overtuigingen.’ Spalding, die anders zo huiverig is zijn publiek iets op te dringen, zorgt hiermee wel voor een heel dwingende ouverture. Het is een bizar idee om met een boeddhistische godin het Rijksmuseum te beginnen. Dat is meer iets voor een museum over religies. Het beeld bevindt zich nu in de opstelling van het nieuwe Aziatische  paviljoen. Het staat daar bepaald niet (en niets op die schitterende afdeling, trouwens) als ‘het zoveelste vreemde beeldhouwwerk’, zoals Spalding schrijft. Een belediging voor inrichters van het Aziatisch paviljoen.</p>
<p>Spalding heeft in 2003 zijn ideeën over de inrichting van het nieuwe Rijksmuseum aan de staf van het museum mogen voorleggen. Hij is nu komen kijken of er nog iets van zijn ideeën is uitgevoerd.  Kennelijk niet zoveel. En dat is maar goed ook. Spalding is een museoloog die ervan uit gaat dat de bezoekers van een museum niets weten. ‘Musea moeten niet beginnen met wat hun curatoren weten, maar met wat hun publiek weet’, schrijft hij nog eens. Spalding is zo helderziend dat hij weet dat het publiek niets weet. De conservator van de (adembenemende) afdeling Middeleeuwse kunst in het Rijksmuseum mag er daarom van Spalding niet vanuit gaan dat de bezoekers weten ‘wat de termen “Middeleeuwen”, “middeleeuws” en “christendom” betekenen’. Dat is heel vreemd en bizar pessimistisch. Weinig mensen zijn tegenwoordig op hun achterhoofd gevallen, maar iemand die een museum als het Rijks bezoekt, zeker niet. Bovendien zijn ze door de opstelling en de toelichtingen bij de kunstwerken snel genoeg op de hoogte.</p>
</p></div>
<figure id="post-35325 media-35325" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/07/f998e264-c969-4856-9edf-559f37c4cb0b_Spdn1.jpg" alt="Julian Spalding. Foto: https://www.julianspalding.net/" /><figcaption>Julian Spalding. Foto: https://www.julianspalding.net/</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het woord ‘poetic’ in de titel van Spaldings boek blijkt helemaal niet zo poëtisch bedoeld te zijn. Het gaat Spalding veel meer om ‘wonder’, alles moet bij hem een ‘object of wonder’ worden, op een Disney-achtige manier. Een museum moet een ‘place of wonder and discovery’ zijn. Met dit ietwat overspannen verlangen naar ‘wonder’ kijkt Spalding ook naar Rembrandt.  Het ‘stralende wonder Rembrandt’, zoals hij zegt, zou door de nieuwe presentatie grotelijks tekort worden gedaan. De betekenis ‘van de ontzagwekkende duisternis in Rembrandts kunst’ ontgaat de bezoeker nu.  Want Rembrandt blijkt volgens Spalding op zoek te zijn geweest ‘naar het spirituele licht van Gods schepping, waarvan mensen toen al het gevoel hadden dat het aan het verdwijnen was.’ Kennelijk vindt Spalding dat we al zo’n vier eeuwen in spirituele duisternis leven. <a href="https://www.vn.nl.kpnis.nl/Literaire-kroniek-2/Literaire-kroniek/Het-spiritueel-gesop-van-Alain-de-Botton.htm" class="normal" title="Het spiritueel gesop van Alain de Botton">Net als Alain de Botton</a> heeft hij een opvallende behoefte om het woord ‘spiritueel’ te laten vallen wanneer hij zijn ‘wonderen’ een transcendente glans wil geven. Maar het helpt niet, integendeel, het is een modieuze poging om van het Rijksmuseum een Disneykerk te maken. In het voorbijgaan poneert Spalding nog de twijfelachtige theorie dat de Verlichting vergezeld zou zijn gegaan van een ‘spirituele verduistering’. </p>
<p>Hoe hoog hij ook van de toren blaast, Spaldings kritiek slaat nergens op. Er is natuurlijk altijd van alles te verbeteren, en natuurlijk zou over elk schilderij en elk voorwerp apart kunnen worden uitgewijd, maar de start van het nieuwe Rijksmuseum is buitengewoon geslaagd. De schilderijen vertellen hun eigen verhaal, en tegelijk krijgen ze door de vele bijzondere historische en kunstzinnige objecten een extra betekenis, <a href="https://www.ft.com/cms/s/2/6050ffc2-96cb-11e2-a77c-00144feabdc0.html" class="normal" title="https://www.ft.com/cms/s/2/6050ffc2-96cb-11e2-a77c-00144feabdc0.html">zoals Simon Schama terecht meteen zag</a> toen hij over het nieuwe Rijksmuseum in de <i>Financial Times</i> en <i>NRC Handelsblad</i> (4 april) schreef dat er ‘een revolutie’ had plaatsgevonden. Onder meer doordat de scheiding tussen ‘schone’ en decoratieve kunst was opgeheven. Spalding zegt dat dit nu juist niet is gebeurd. ‘Om elke hoek biedt het museum verrassende vrolijkheid’, schreef Schama nochtans. Hij laat aan de hand van een zelfportret van Rembrandt zien hoe hij nu tussen vrienden en opdrachtgevers is komen te staan: we zien de ebbenhouten kast van zijn vriend Herman Doomer, de lijstenmaker, daarnaast de drinkkom van zijn vriend de goudsmid Jan Lutma, gevolgd door het portret van zijn opdrachtgever Constantijn Huygens geschilderd door zijn rivaal en dubbelganger Jan Lievens. </p>
<p>Dit is manier waarop het nieuwe Rijksmuseum kunst, cultuur en geschiedenis nu in elkaar over laat vloeien. Nu maar hopen dat er genoeg Spalding-emotie in zit.  </p>
</p></div>


Gerelateerd