<div class="wpg-element lead-bold">
Toen Willem Endstra in de problemen raakte, zocht hij hulp bij Mink Kok. De bedreigde vastgoedman schreef de gedetineerde beroepscrimineel een brief van 32 velletjes. De verdediging van Willem Holleeder wil Mink nu als getuige horen. Voor wie en wat was Endstra bang? ‘Het zijn krokodillentranen. Ik had hem gewaarschuwd voor die mensen.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Tweeëndertig kantjes A5, aan beide kanten beschreven. Hóé die dikke enveloppe in de cel van Mink Kok is beland, verklapt hij niet, maar dát de gedetineerde beroepscrimineel de handgeschreven noodkreet in 2003 heeft ontvangen, daarvan maakt hij geen geheim.
Vastgoedhandelaar Willem Endstra roept via een gezamenlijk contact per brief de hulp in van Kok. Die zit op dat moment gevangen in de Penitentiaire Inrichting in Heerhugowaard. De Amsterdammer is eind jaren negentig veroordeeld voor wapen- en drugshandel.
Endstra beschouwt Kok, bijgenaamd De Lange, als zijn ‘vriend’. Hij weet dat Kok altijd een toonaangevende rol heeft gespeeld in het milieu en doet een beroep op diens nog immer geldende invloed. Misschien weet Kok een oplossing voor Endstra’s precaire situatie? De vastgoedman heeft grote problemen met onderwereldfiguren. Mensen met wie hij voorheen vriendschappelijk omging en met wie hij in zaken is gegaan, hebben nu hun ware gezicht getoond; ze bedreigen Endstra en willen miljoenen van hem.
De recherche begint te vermoeden dat de angstige ondernemer soelaas zoekt bij Mink Kok als ze stiekem meeluistert wanneer de crimineel bezoek krijgt. Vriendin Linda komt regelmatig langs in de gevangenis en tijdens dat wekelijkse bezoekuurtje vertelt Kok over Endstra. Hij noemt hem bij zijn codenaam ‘Max’. Pas een jaar na de moord op Endstra meldt de politie zich bij Mink. Wat blijkt? Per brief heeft de vastgoedhandelaar Mink deelgenoot gemaakt van zijn problemen.
Mink: ‘Endstra ligt mij na aan het hart, dus ik nam zijn verzoek om na te denken over zijn situatie serieus. De een na de ander lag op zijn rug in die tijd. Ik had ook informatie […] dat Willem Endstra op een dodenlijst stond. […] Endstra beschouwde mij als een ervaringsdeskundige. Ik heb een brede kennissenkring. Ik heb lang in Amsterdam gewoond en ik ben bekend met het segment, het milieu, de onderwereld waarin de liquidaties plaatsvonden. Endstra benaderde mij omdat hij dacht dat ik wel inzicht had in de situatie.’
Volgens de pratende crimineel zijn de ?originelen van deze handgeschreven epistels vernietigd en zijn er ook geen kopieën gemaakt. Nadat Kok zich had ‘georiënteerd op de situatie in de buitenwereld’ onderhielden hij en Endstra op ‘inventieve wijze’ contact met elkaar. Hoe? ‘Ik wil daarover niet in detail treden.’ Wel is duidelijk dat Mink gebruik maakt van een tussenpersoon, waarbij hij overigens tegen de rechercheurs opmerkt dat het niet zijn vriendin ?is. ‘Die persoon kende de inhoud van de boodschappen, die om de drie, vier weken moesten worden bezorgd, niet. Het contact dateert van rond de jaarwisseling 2003/2004.’
Dat de vastgoedman de crimineel heeft geconsulteerd, wordt ook bevestigd door Endstra’s voormalige juridisch adviseur Bram Zeegers. Na de liquidatie van Endstra legt Zeegers uitvoerige verklaringen af bij justitie. Endstra zag in Mink Kok ‘een soort bescherming tegen Holleeder’, zo kleurt Zeegers de relatie in. Daarbij was overigens sprake van reciprociteit: Endstra wist dat ook Mink Kok op de dodenlijst van de groep Holleeder stond, stelt Zeegers. ‘Endstra wilde hem daarom waarschuwen, want ook als iemand vastzit, kan hij worden gedood.’
Deze bezorgdheid wordt min of meer bevestigd door Kok. ‘Hij heeft niet letterlijk gezegd dat Holleeder van plan zou zijn om ook mij te vermoorden. [&#8230;] In deze situatie preekt iedereen voor eigen parochie. Ik heb me toen gerealiseerd dat ik me goed moest informeren voor het geval ik uit de gevangenis kwam.’
Mijn en dijn Maar wat stond er nu in die tweeëndertig handgeschreven velletjes? Daar wil Mink weinig over kwijt aan de rechercheurs. Voor zijn detentie was hij al discreet over zijn contacten met Endstra, vertelt Mink de recherche. ‘Het leek mij niet verstandig dat we samen in het openbaar werden gezien. Endstra was daar niet zo stellig in, hij wilde gewoon dat ik langskwam, of ging varen in een bootje van hem. Ik kon heel goed met Willem door één deur, maar voor hem leek mij dat niet verstandig. Ik heb hem toen al gewezen op imagoschade.’
Kok blijft prudent, ook na Endstra’s dood, dus moet justitie het voornamelijk doen met de ellenlange gesprekken tussen De Lange en zijn vriendin Linda. De cryptische conversaties zijn terug te vinden in het dossier-Holleeder. Daarin bezweert Mink zijn vriendin dat hij – gezien de omstandigheden waarin hij als gedetineerde verkeert – zijn uiterste best heeft gedaan om ‘Max’ (Endstra) te helpen. ‘Hij was alleen niet meer te redden. Kijk als je – laat ik het zo zeggen – als je helemaal in het begin al niet helemaal keurig bent geweest met ze [de criminelen MH/HL]&#8230; en dan (niet te verstaan)&#8230; Je houdt iets voor je. Dan kan ik er ook niks mee, schat.’
Zij: ‘Drie weken geleden, of twee weken geleden kon je het nog tegenhouden.’
Mink: ‘Nee, ik kon het niet tegenhouden. Ik heb mijn best gedaan, ik heb het gevraagd ook. [&#8230;] Ik heb geprobeerd een zorgvuldige afweging te maken in hoeverre ik in staat ben iets voor Max te betekenen. Ik ben binnen. Om Max in de gelegenheid te stellen om zijn verhaal te doen, heb ik een methode bedacht om daar helderheid in te krijgen. Je zit dan met de situatie dat iemand preekt voor eigen parochie. Die denkt dat hij het tot het einde haalt. Die zegt dit. Die zegt dat&#8230; Confronteren. Zit ik dus met dat dilemma, het zogenaamde prisoner’s dilemma.’
Het is typisch voor Mink, ‘crimineel uit overtuiging’, dat hij bijna onnavolgbaar zijn visie op zaken geeft. Maar na close reading van zij n monologen is vaak toch een pointe te destilleren uit al dat ‘Minkiaans’. Bijvoorbeeld uit deze passage: ‘Ik zit dus in een situatie dat twee mensen op een houtje op de oceaan dobberen en dat houtje kan er maar één dragen. En de een is de ander aan het dragen. Begrijp je? Die ene weet ik, maar die andere weet ik niet. Die ene vindt dat hij zich in zo’n situatie bevindt dat die ander eraf moet, omdat hij anders verzuipt. Ik zit op dat moment dus in een situatie dat ik twee dingen kan doen. Maar hoe moet je die afweging maken? Of gewoon nemen?’
Het gaat hier klaarblijkelijk over de relatie tussen Endstra en Holleeder waar de gedetineerde Kok zich zorgen over maakt. Eenvoudig is het niet, stelt hij. Hakkelend zet Kok punten op een rijtje: ‘En dan zit je met&#8230; buiten het feit dat het een wettelijke verplichting is dat als je kennis draagt van iemand die het leven goed in gevaar is&#8230; Ik heb de verplichting die bij te staan. Dat neem ik mee… Dat je daarnaast pogingen doet om het [conflict] te neutraliseren, weet je, om een oplossing te creëren.’
Mink legt aan zijn vriendin en later ook aan de recherche uit dat hijzelf geen partij is in het conflict, een strijd die gaat over ‘mijn en dijn’. Onduidelijk is wie waar recht op heeft, maar de tijd dringt, weet Kok. ‘Ik heb alleen maar vastgesteld dat er mensen zijn die niet kunnen wachten (op hun geld –MH/HL).’
Overigens bevindt niet alleen Endstra zich in een levensbedreigende situatie. Ook Holleeder is twee keer bijna doodgeschoten, vertelt Mink aan de politie. Hij verbaast zich over de greediness van de mensen rond deze conflicten. ‘Ze denken dat ze zelfs hun geld na hun dood kunnen meenemen. Dat is ongelooflijk. Je komt met niks en je gaat met niks.’
Allesweter Mink K. is een oudgediende in de Nederlandse onderwereld. Hij wordt gezien als een ‘allesweter’, iemand met een cruciale informatiepositie. Kok heeft contacten in meerdere kampen binnen het milieu. In 2000 kreeg hij ook al bezoek van de recherche in de gevangenis. Hij beweerde toen dat als justitie hem ‘over de muur’ zou laten gaan, hij de toen al heersende onrust in de onderwereld kon bezweren. Niemand in criminele kringen heeft volgens hem baat bij dodelijke afrekeningen. Menige liquidatie had hij naar eigen zeggen kunnen voorkomen. ‘Mij bereikte het bericht dat de liquidatie van Sam Klepper aanstaande was en dat er spanningen waren in de sfeer van Jan Femer. En ik zei tegen die verbalisanten dat ik bereid was om die muur over te gaan, om dat te veranderen. Kennelijk is er iemand geweest om dat stuk te maken, want ik werd daarna in de EBI geplaatst.’
Ook van de meest recente veldslagen in de onderwereldoorlog doorziet Kok oorzaak en gevolg. In 2005 legt hij de politie uit dat het conflict rond Endstra stamt uit het begin van de jaren negentig. Toen stroomden de xtc-miljoenen binnen bij verschillende drugsbenden. Dat geld is deels door Endstra belegd en het maakte hem tot de bankier van de onderwereld, is sinds zijn gewelddadige einde de overheersende opinie.
Daar zijn echter kanttekeningen bij te maken, legt Mink uit aan zijn ondervragers. Volgens hem had de zakenman indertijd het geld van de criminelen helemaal niet nodig. Bovendien zou Endstra ook niet volledig op de hoogte zijn geweest van de criminele context waarin hij was beland. Het waren ‘vrije jongens’, zijn vrienden en kennissen, die met tassen geld bij de handige ondernemer kwamen. Het verhaal er achter hoefde hij niet te weten, de fiscaal onderlegde Endstra wist wel raad met die miljoenen cash. In die tijd was het nog ‘doodnormaal’ om met een sporttas vol duizendjes naar het bankloket te gaan of aan te schuiven bij een notaris. Een blokje huizen was snel gekocht.
Toen Endstra samen met anderen in 1992 werd aangehouden, schrok hij zich een ongeluk, stelt Kok. Hij citeert uit een gesprek met de vastgoedman. ‘Endstra zei: “Ik heb het geld van jullie niet nodig, ik heb genoeg krediet en genoeg eigen vermogen om mijn zak te vullen.”’ Soms ging het om een welgemeende ‘vriendendienst’, een manier om mensen weer op het rechte pad te helpen; Endstra’s eigen manier van reclassering.
Integer Er waren volgens Kok ook daadwerkelijk criminelen bij die zich op een bepaald moment wilden distantiëren van de actieve drugshandel. Voor Holleeder gold dat al eerder toen hij na de Heineken-ontvoering uit de gevangenis kwam, maar ook een topcrimineel als John Mieremet wilde op den duur wat anders, weet Kok. Geheel volgens zijn eigen Minkiaanse logica: ‘Het bedrijf van Mieremets vrouw met wie Endstra in zaken was, stond ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, er werd keurig belasting betaald. Als ik mijn grenzen moet stellen en ik hoor dat er netjes belasting wordt betaald, dan is die persoon ook goed voor mij. Als die persoon niet integer is, moet de belasting ook geen geld aanpakken.’
Endstra had alleen open moeten zijn over die omstreden relaties, ook die met Willem Holleeder, meent Kok. ‘Hij had er geen misverstand over moeten laten bestaan. Alle boeven die zich willen ontworstelen aan het criminele milieu, zijn bij hem terechtgekomen, hij heeft hen een kans geboden tot resocialisatie. [&#8230;] Tja, en wat daarna gebeurt?’ Kok probeert het zijn verhoorders uit te leggen: ‘Sommige mensen houden er van om een beetje tegen dat spannende bestaan van zulke figuren aan te schurken, zo iemand was Endstra kennelijk ook; ze zijn er niet echt bij betrokken.’
Maar dan komt het moment in Endstra’s leven dat hij toch indirect met hardcore gangsterpraktijken te maken krijgt. Mink zegt het niet met zoveel woorden, maar hij doelt op de liquidatiepoging op Ronald van Essen. Deze xtc-handelaar werd eind 1999 in zijn hoofd geschoten. Van Essen was een vriend van Endstra en had naar eigen zeggen miljoenen bij de zakenman belegd. Over die vordering ontstond grote onenigheid in het milieu, toen Van Essen op het punt stond uit de gevangenis te worden ontslagen. Hij zou dan zijn investering opeisen, hetgeen bij collega-boeven tot onrust leidde.
Over de poging om de drugshandelaar dood te schieten, bestaan verschillende scenario’s. Sam Klepper, John Mieremet, Willem Holleeder en Endstra zelf zijn genoemd als opdrachtgevers – zeker is dat de vastgoedman rond kerst 1999 de duistere kant van het criminele bondgenootschap te zien kreeg.
Hardrock Dat is al geschiedenis als Endstra in 2003 steun zoekt bij Kok. Hij zit er tot over zijn oren in. ‘Vriend Mink’ zit op dat moment inmiddels vijf jaar in de cel. ‘Binnen is binnen, buiten is buiten,’ luidde het motto van Kok. Hij heeft zich genesteld in zijn gedetineerde bestaan. Dat speelt zich voornamelijk af binnen de muren van zijn cel met veel lezen en op bed liggen luisteren naar hardrock. Af en toe is er sport als onderbreking.
Tot het moment van Endstra’s noodkreet. Dan schuift Kok zijn antennes uit om te achterhalen wat er ‘buiten’ speelt. Mensen uit diverse kampen leggen hun verhaal bij hem neer, verklaart hij nadien bij de politie. ‘Maar iedereen spreekt uit eigenbelang, spreekt voor eigen parochie, de een geeft de ander de schuld en zolang ik binnen zit, kan ik er toch niets over zeggen.’
Zelf wil Kok een ‘neutrale positie’ innemen. In de brief van Endstra komt hij namen tegen van mensen voor wie hij de vastgoedhandelaar jaren eerder heeft gewaarschuwd. De gedetineerde wapen- en drugshandelaar weet het nog precies. Op oudejaarsdag 1996 hief hij het champagneglas samen met Willem Endstra op diens kantoor. Ook Willem Holleeder was van de partij. De gastheer kreeg een boodschap mee van Mink. ‘Ik heb Endstra gezegd dat hij van die personen af moest. Die maakten alleen maar gebruik van zijn naam. Zonder dat hij dat soms wist.’ Het gaat om de xtc-handelaar Ronald van Essen, vastgoedman John Wijsmuller en de Bredase gebroeders Rob en Erik Driesen, ondernemers met een zeer dubieus track record. Mink: ‘Toen ik die namen las in die brief van Endstra, dacht ik: dat is lekker.’ Er horen nog meer notoire types in dat rijtje thuis, zoals Sam Klepper en John Mieremet. ‘En nu had Endstra daar spijt van. Dat zijn krokodillentranen. Dat heb ik hem toen ook gezegd.’
Enkele maanden later, op 17 mei 2004, hoort Mink Kok rond het middaguur van een medegedetineerde dat er een Amsterdamse vastgoedhandelaar is doodgeschoten. Of hij die soms kende?
Mink Kok stelt daarna opnieuw voor zichzelf vast dat ‘Max’ niet meer te redden was geweest. In retrospectief stelt hij zichzelf de vraag: ‘Is mijn reactietijd te kort geweest?’ Hij constateert: ‘Misschien heb ik wel te zorgvuldig gewikt en gewogen, misschien geprobeerd een te zorgvuldige afweging te maken. Echt jammer. Toen de eerste berichten kwamen, heb ik me alleen maar positief opgesteld. Ik dacht dat komt wel als ik eruit ben.’
</div>

Harry Lensink

Gerelateerd