<div class="lead">In zijn nieuwe boek haalt Ad Verbrugge &#8216;Vijftig tinten&#8217; aan om de tijdsgeest te duiden. Onterecht, betoogt Carel Peeters.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Wanneer de filosoof Ad Verbrugge in <i>Staat van Verwarring. Het offer van de liefde</i> schrijft dat we ‘bij uitstek in de liefde ervaren dat het uitgangspunt van het autonome individu niet toereikend is om de volle dynamiek van het menselijk leven te aanvaarden’, dan maakt hij van het autonome individu een karikatuur. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Er is nog nooit in algemene zin sprake geweest van ‘autonomie’ als het om de liefde gaat. Dat is een contradictio in terminus. Natuurlijk zijn er mensen die zich ‘autonoom’ gedragen in een verhouding, maar dan is er geen sprake van liefde. </p>
<p>Het is al de vraag of je wel kunt spreken van het ‘autonome individu’ als de karakteristieke status van ‘de mens’ in de hedendaagse cultuur, zoals Verbrugge doet, hoezeer men het ook heeft over de individualisering van de samenleving. Daarmee krijgen heel veel mensen een etiket opgeplakt dat helemaal niet bij hen past. Een ‘autonoom individu’ is eerder een uitzondering.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Eerst maak je iets zwart, en dan zeg je dat het zwart niet deugt</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ook dat we in een ‘postmoderne consumptiecultuur’ zouden leven, zoals Verbrugge steeds maar herhaalt, is een vergroting van slechts een oppervlakkig laagje dat voornamelijk bestaat uit uitgaansjongeren, glossylezers en neoliberale snelverdieners. De uitvergroting van het postmoderne heeft Verbrugge nodig als contrast voor zijn eigen conservatieve en traditionalistische visie op het leven. Postmodern wil zeggen vluchtig, virtueel, onverschillig, zonder richting, onthecht en narcistisch. Postmodernen zijn in het bezit van een ‘lege identiteit’. Wanneer je de hedendaagse mens zo voorstelt, als iets wat hij maar ten dele is, dan is het begrijpelijk dat Verbrugge vraagt om meer gemeenschapsgevoel, duurzaamheid, soliditeit, hechting en betrokkenheid. Maar het is een verkeerde voorstelling van zaken. Eerst maak je iets zwart, en dan zeg je dat het zwart niet deugt.</p>
<p>Het bijzondere aan <i>Staat van verwarring. Het offer van de liefde</i> is de aanleiding. Verbrugge was bezig met een boek over de tijdgeest (dat nu het tweede deel zal worden) en merkte dat zijn pen een onverwachte kant op ging. Als onderdeel van het diagnosticeren van die tijdgeest had hij <i>Vijftig tinten</i> gelezen, de immens populaire trilogie van E.L. James waarin sadomasochistische seksualiteit wordt bedreven in een kitscherig nouveau riche-decor. Niet gestoord door het siliconenproza (‘Hij is zo groot en wordt nog groter. Zijn erectie steekt boven het water uit en het water klotst rond zijn heupen’; ‘Mijn innerlijke godin is verrukt. Ik kan hem neuken met mijn mond’; ‘Wat gaat hij nu met mij doen? Er loopt een elektrische sensatie door me heen’; ‘”Houd je handen voor je ogen en tegen elkaar aan”, beveelt hij, terwijl hij de handdoek van me aftrekt en op de grond gooit’) werd Verbrugge sociologisch en filosofisch geïntrigeerd door het feit dat er inmiddels zo’n zestig miljoen exemplaren van het boek zijn verkocht. Dat moest toch iets in de cultuur betekenen. </p>
<p>Verbrugges fascinatie door <i>Vijftig tinten</i> gaat terug naar zijn vorige boek <i>Tijd van onbehagen</i> (2004). Daarin was zijn belangrijkste klacht ook al het gebrek aan ‘binding’ in de samenleving, het los zand aan individuen die langs elkaar heen leefden. Verbrugge, zo kon zijn boek worden samengevat, was op zoek naar een nieuw ‘bezield verband’. Bij het lezen van <i>Vijftig tinten</i> raakte Verbrugge lichtelijk opgewonden, niet van de sadomasochistische seks, maar van de nieuwe ‘binding’ die hij daarin aantrof.  De vrouw moet een contract tekenen waarin staat dat ze zich aan de man zal onderwerpen. Medelijden hoeven we niet met haar te hebben, want zij geniet ervan. De man en vrouw zijn afhankelijk van elkaar, hij heeft haar nodig voor zijn sadistische verlangens, zij hem voor haar behoefte aan pijn/genot. Waar anderen hier alleen maar kinky seks in zien die ze met de markies De Sade associëren, beschouwt Verbrugge het als een afscheid van het autonome individu en als een terugkeer naar de mens als gemeenschapswezen. <i>Vijftig tinten</i> zou staan voor het veranderende klimaat: ‘In deze roman wordt erotiek ingezet om deze afgesloten atomaire vrijheid te doorbreken en een vitale gemeenschap te stichten’. </p>
<p>Na de jaren waarin de vruchten van de jaren zestig de kans hebben gekregen om overrijp te worden, ontgaat het niemand dat we in een tijd leven waarin weer behoefte is aan meer zelfbeperking en discipline, aan een vrijheid die niet al te zeer wordt uitgewoond, aan de terugkeer van reëel gezag en aan een minder dunne filosofie dan het postmodernisme. De egoïstische en individualistische samenleving bestaat echter niet in de mate waarin Verbrugge hem voor zich ziet. Dat er geen verband, geen ‘bezield verband’  tussen mensen zou zijn, geen ‘binding’ of ‘cohesie’, is een particuliere obsessie van Verbrugge. Die deelt hij wel met alle conservatieve en confessionele politieke partijen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Dat &#8216;Vijftig tinten&#8217; zo gretig gelezen wordt heeft weinig te maken met een algemene behoefte aan binding, maar alles met nieuwsgierigheid</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Verbrugge grijpt <i>Vijftig tinten</i> aan om zijn oude verlangen naar een bezield verband nieuw leven in te blazen. Dat doet hij met groot vernuft, moet ik bekennen. Hij weet een derderangs kitschroman (waar hij wijselijk niets uit citeert om zijn dynamische betoog niet te ontkrachten) aan te wenden om er een indrukwekkend aantal in ideeën en theorieën op los te laten. Aristoteles’ deugdenethiek, Hegel, Kant, Jung, Freud, Heidegger, Foucault en de christelijke offerbereidheid worden ingezet om uiteindelijk vooral terug te grijpen op archaïsche menselijke oerdrijfveren, beheerst door behoefte aan ‘gemeenschap’. Verbrugges hele redenering is gebaseerd op het feit dat de man en de vrouw in <i>Vijftig tinten</i> uiteindelijk gaan trouwen en samen een kind krijgen. Dat is voor Verbrugge het bewijs dat het autonome individu zijn tijd gehad heeft. </p>
<p>Van het sadisme en masochisme, dat honderden pagina’s onerotisch proza het leven van de man en vrouw beheerst, maakt Verbrugge een moderne versie van oude cultische seksualiteit, ‘zoals we die in de dionysische mysteriën naar voren zien komen.’ Terwijl de vrouw wordt geboeid, vernederd en gemarteld (‘het gaat er om dat je van mij bent en dat ik met je kan doen wat ik wil’) en de man geniet van de pijn die hij teweeg brengt, maakt Verbrugge er indrukwekkende filosofie van: ‘In <i>Vijftig tinten</i> wordt een poging gedaan om vanuit een geritualiseerde <i>eros</i> een helend transformatieproces te schetsen van de mens als een gemeenschapswezen.’ Dit heeft iets belachelijks wanneer <i>Vijftig tinten</i> vooral kitscherige pornografie is. Het wordt helemaal om te lachen wanneer Verbrugge het ook nog heeft over een proces van ‘heling’, een beetje vies een woord uit de wereld van handopleggers, duiveluitdrijvers  en geesten bezweerders. De man en de vrouw in <I>Vijftig tinten</i> zouden worden ‘geheeld’ omdat ze niet langer twee losse, eenzame, vervreemde, individualistische individuen zijn, maar gezonde ‘geheelde’ mensen.  </p>
<p>Verbrugge is als filosoof een gemeenschapsdenker, een communitarist die het masochisme van de vrouw in <i>Vijftig tinten</i> zelfs vergelijkt met het offer dat Christus voor de mensheid bracht: ‘In <i>Vijftig tinten</i> is het deze kracht van het erotische die Ana in staat stelt zichzelf te offeren, en dat betekent: zichzelf te schenken en daarmee haar autonomie en oude staat prijs te geven’. Dat klinkt heel eng christelijk, maar het gaat gewoon om kinky seks. Dat <i>Vijftig tinten</i> zo gretig gelezen wordt heeft weinig te maken met een algemene behoefte aan ‘binding’, maar alles met <i>nieuwsgierigheid</i> naar een voor de meeste mensen onbekend soort seksleven. Omdat liefde ook geven en nemen is, iets opofferen voor een geliefde, herkent elke lezer wel iets in de masochistische ‘offers’ die de vrouw voor de sadist over heeft. Maar veel meer moet er niet achter gezocht worden.</p>
<p><i>Staat van verwarring. Het offer van liefde</i> is uitgegeven door Boom</p>
</p></div>
