Beelddocument / De eeuw van de sigaret / De sigaret is dood, lang leve de sigaret
UITGEDRUKT
In 1993 paften veiligheidsfunctionarissen in de Verenigde Staten er tijdens hun ondervragingen nog zo driftig op los, dat ze bij gebrek aan een asbak sigaretten uitdrukten op de blote rug van Ahmed Mohamed Ajaj, een van de vier verdachten van de eerste bomaanslag op het WTC in New York.
BROMBEER
Minister Gerrit Zalm was zich bewust van zijn voorbeeldfunctie. In 2003 stopte hij met roken (minimaal een pakje Barclay per dag). Gevolg: de gewoonlijk zo goedlachse bewindsman veranderde in een brombeer. Het campagneteam van de VVD sméékte hem om er weer onbekommerd op los te roken.
TIEN MILJOEN
Biermagnaat Freddy Heineken (1922-2002) rookte volgens eigen berekening in zijn leven circa tien miljoen sigaretten. Hij overleed aan een lichte longontsteking.
De brouwer – Joods van origine – wilde graag He Brew op zijn grafsteen zien.
FEMME FATALE
Ze was het zich er niet van bewust, maar door de elegantie waarmee ze een sigaret vasthield (namelijk als een femme fatale) leverde Marlene Dietrich (1901-1992) een belangrijke bijdrage aan het misverstand dat roken sexy zou zijn.
FIETS
Aan het sigarettenmerk North State kleefde tot diep in de jaren zestig de slagzinwedstrijd waar een fiets mee viel te winnen. Geen van de voor de hand liggende rijmpjes viel in de prijzen: ‘Rook North State / en je hebt binnen een week / een fiets onder je reet’. Of, bondiger nog: ‘Ik loop mijn poten uit mijn reet / voor een North State’. Volgens overlevering zou een deelnemer, na bericht van de fabrikant dat zijn bijdrage niet voor bekroning in aanmerking kwam, een kribbig briefje hebben teruggeschreven: ‘Steek die fiets maar in je reet / ik rook nooit meer North State.’
ELEKTRISCH
Moeten we stoppen met roken? Dat is voor de immer recalcitrante radio-dj Giel Beelen (30) reden te meer om er dan mee te beginnen. Een filmpje waarin dekselse Giel zich geestdriftig toont over de elektrische sigaret, werd zesenveertigduizend keer bekeken op YouTube.
HERMANS &#038; HERMANS
Willem Frederik Hermans (1921-1995) publiceerde vier jaar voor zijn dood het antirookverhaal ‘De laatste roker’. Hij overleed aan longkanker. Kleinkunstenaar Toon Hermans (1916-2000) associeerde rookgenot met het goede leven. ‘Zit m’n dasje goed, zit m’n jasje goed, is m’n pochetje d’r, m’n sigaretje d’r… Vader gaat op stap.’
CULT
Tom Waits (58) is het rokershoestje allang voorbij: zonder zijn grommende, rauwe stem zou deze cultheld nergens zijn. Zuipt, rookt en zingt er onbekommerd op los. Een breed publiek lust wel pap van wat deze ongelikte beer te melden heeft: ‘I’d rather have a full bottle in front of me than a full frontal lobotomy’. In de film Coffee and Cigarettes van Jim Jarmusch (2003) steekt hij de een na de andere op met collega Iggy Pop om te vieren dat zij stoppen met roken.
OP EEN BATTERIJ
Geen teer, geen tabak, geen rook. Wél: tabaksmaak, nicotine, waterdamp, reukloos. De super smoker werkt op een batterijtje. Kosten: ?92 euro, inclusief starterspakket met benodigde nicotine-ampullen.
SPORTHELD
Als roken écht zo levensgevaarlijk was als doemdenkers beweren, zou zo’n rolmodel als Johan Cruijff toch zeker geen sigaretje opsteken? De roemruchte sportverslaggever Han Hollander maakte in de jaren dertig al bioscoopreclame voor Chief Whip-sigaretten, ‘net zo gezond voor de toeschouwer als sport’.
KUNST
Eind jaren zestig nodigde Alexander Orlow, directeur van de Turmac-sigarettenfabriek, zestien kunstenaars uit om een schilderij te maken met als thema ‘levensvreugde’. De kunstwerken kregen een plaats in de productiehallen in Zevenaar, waar onder andere de Peter Stuyvesant-sigaretten van de lopende band rollen. De collectie groeide uit tot meer dan veertienhonderd pareltjes van hedendaagse kunst. Zelfs de meest verbeten nicotinehater moet het knarsentandend toegeven: de winstgevende verkoop van kankerstaafjes werd gebruikt om belangwekkende topkunst veilig te stellen.
DE LAATSTE
Aan Tan Xiao (links) en Mulati Tuohudabaike (rechts) werd op vrijdag 24 juni 2005 in de Oost-Chinese stad Hangzhou de doodstraf voltrokken. Vóórdat het vonnis (wegens drugshandel) werd uitgevoerd, mochten beide veroordeelden elkaar helpen bij het opsteken van hun allerlaatste sigaretje. Hun handen waren al op de rug vastgebonden.
BIJ DE KOFFIE
Sommigen roken in de ochtend een sigaretje om de darmen op gang te helpen. Anderen roken bij het ontbijt omdat koffie zonder sigaret niet smaakt. Audrey Hepburn als Holly Golightly in Breakfast at Tiffany’s uit 1961.
<GERUSTSTELLING
Uit angst voor ontdekking tijdens de Amerikaanse invasie in zijn land probeerde een Japanse soldaat zichzelf tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog onzichtbaar te maken door zich gedeeltelijk in te graven op het slagveld. Na anderhalve dag werd hij daar ontdekt door een Amerikaanse marinier die wist hoe je een krijgsgevangene op zijn gemak stelt: door hem een sigaretje in de mond te steken.
BIJ DE DOKTER
Arts tegen patiënt: ‘Dat ziet er niet best uit, beste man. Als ik u was, zou ik onmiddellijk stoppen met roken.’
‘Leef ik dan langer, dokter?’
‘Nee, dat niet. Maar het lijkt langer!’
MOBILISATIE
Nederlandse soldaat tijdens mobilisatie, 1939.
‘De jongens van Holland, ze lijken tam
zoo zacht en zoo zoet en gedwee als een lam,
Maar wil soms een vreemde hier baas
zijn in huis
Dan geven z’m netjes van
katoen op zijn buis.
En wil hij niet weg, wel,
dan laten z’m staan en schieten hem straks uit het water vandaan.’
Tekst van een couplet van een mobilisatiemars uit 1939. De jongens kregen het zwaar, maar werden gesteund door dit soort liedjes. Een andere: ‘Geef ze eens een fijn sigaartje, ’n cigaretje enzoovoort.’
VERDWENEN
‘Blijf kalm, neem een Dr. Dushkind,’ adviseerden reclamezuilen in de jaren vijftig. ‘De dokter rookt ze zelf.’ Ineens was het merk weg. Misschien was roken toch minder goed voor de gezondheid dan de arts het had voorgesteld.
PAUZE
Recruten op training. Camp Gordon, Georgia, 1957.
MRS ROBINSON
‘Koo-koo-ka-choo Mrs Robinson’. De droom van elke 21-jarige man. Een rijpe Anne Bancroft en na de daad een sigaret als naspel. Het lukt Dustin Hoffman in de film The Graduate, 1967. Later deed Matthew Rhys het over, in deze toneelbewerking uit 2000. Kathleen Turner was niet alleen vanwege haar stem voor de rol gecast.
TEN STRIJDE
Hoe het tiende bataljon van het Amerikaanse leger zich in april 1945 opmaakte om de slag om Okinawa in Japan te winnen: rókend.
PARIJS
Zomaar een café in Parijs. Schaken vraagt om concentratie. Concentratie vraagt om een rustig hoofd. Een rustig hoofd vraagt om een hand. Een hand vraagt om een sigaret.
STERREN
Begin jaren zeventig zette Caballero bekende acteurs als Jeroen Krabbé in bij advertenties, gedrukt en op de televisie. Tot ongenoegen van Hugo Metsers, die zijn collega’s opriep om geen reclame meer voor tabak te maken, maar teleurgesteld vaststelde dat de verhoudingen er sinds de Tweede Wereldoorlog (toen veertig procent van de toneelspelers zich aansloot bij de Kultuurkamer) niet op vooruit waren gegaan: ‘In dit vak gaan mensen als het moet over lijken.’
BOGART
De propagandistische waarde die een acteur als Humphrey Bogart en een actrice als Lauren Bacall hadden voor het roken valt onmogelijk in geld te drukken. De sigaret stond hun zo goed. Roken was cool en bovendien modern. Wie erbij wilde horen, volgde het voorbeeld van de Amerikaanse helden van het witte doek. Zo kreeg Amerika de wereld aan het roken. En toen bleek dat je van roken kanker krijgt, namen de Amerikanen wéér het voortouw. Dit keer echter luidde het devies: Quit Smoking Today.
CYPRIOTEN
De Engelsen annexeerden Cyprus tijdens de Eerste Wereldoorlog. Na de Tweede Wereldoorlog beginnen de eilandbewoners zich te verzetten tegen de onderdrukker. Bij een volkstelling stemt 96 procent tegen de Britse Grondwet. Toch zijn er aardig wat Cyprioten naar Engeland getrokken, die twee dingen erg goed kunnen: schaken en roken.
GROOTMEESTER
Officieel overleed schaakgrootmeester Mikhail Tal aan nierfalen. Maar volgens bevriend collega grootmeester Genna Sosonko functioneerde niet een van zijn vitale organen meer naar behoren. Tal deed alles als een ketter. Zijn opportune manier van schaken bracht hem in 1960 de wereldtitel – hij was de jongste ooit. De sigaret in zijn linkermondhoek is genialiteit.
ANTI-ELS
Ban Borst is het onderschrift van deze poster. Je kunt het je bijna niet meer voorstellen, maar gezondheidsminister Els Borst is een tijdlang de pispaal van de publieke opinie geweest vanwege haar rigoureuze antirookplannen. Van de gewone roker op straat tot de intellectuele tabakelite, iedereen was anti-Els. Dit werd niet in de laatste plaats veroorzaakt door clubs als Forces: organisaties die opkomen voor de belangen van rokers.
SPION
Nazi-spion Idalo Palesse vlak voor zijn executie in 1944. De laatste wens van een ter dood veroordeelde: een priester en een sigaret. Verlossing.
VOETBAL
Over een ding waren Rijkaard en Cruijff het wel eens.
SHARON
Een fatale vrouw zonder sigaret is als Sharon Stone met ondergoed.
<FILTER
De introductie van de filter in de sigaret werd met open armen ontvangen. Niet omdat de kans op mond en keelkanker zo ongeveer halveerde, maar omdat de scherpe en bittere tabakssliertjes niet meer tussen de tanden kwamen en de lippen deden branden.
THEO
Wat kan hier nog over gezegd worden? De gezonde roker rebel without a cause
Wat een zielig, aanstellerig, suïcidaal mannetje zou James Dean zijn geweest zonder sigaret.

Rudie Kagie

Gerelateerd