<div class="lead">
Met bijna dertig boeken vol gedichten, essays, romans en verhalen schiep de eind vorige week overleden Robert Anker een groot en vruchtbaar oeuvre, zich afspelend tussen zijn paradijs en de harde wereld.
</div>
Dat in het titelverhaal van Robert Ankers prozadebuut De thuiskomst van kapitein Rob (1992) van een thuiskomst sprake is en dat het slot van Ankers laatste roman In de wereld ‘Thuis’ heet, duidt op geduchte consistentie in zijn werk. Maar het zijn wel twee verschillende soorten thuiskomst. In het titelverhaal gaat het om de thuiskomst van de puber Rob wanneer hij na een tocht per boot of op de motor van een vriend weer bij zijn moeder aanlegt. Aan dat ‘thuis’ zit de onwrikbare wetenschap dat hij weg zal moeten bij zijn moeder en van het eiland (het paradijs) van zijn jeugd. De schrijver laat dat de lezer weten op de helft van het verhaal: ‘Dit is geen verhaal over het verloren paradijs, e tutti quanti, maar over de noodzaak en laten we eerlijk zijn, de wil daar uit te vertrekken. Een horizonverhaal, dat is het, en u kent het probleem van de horizon: dat hij nooit is waar jij bent.’
Het mooie aan dit verhaal is dat Anker erin doet wat hij ook in zijn gedichten probeerde: hij maakt emoties en verlangens aanschouwelijk door ze te incarneren. In dit geval in de motoren waarmee jongens elkaar de loef proberen af te steken. Robs ‘lieveling’ is de zilveren Triumph, ‘die zijn Engelse stoerheid paart aan een Italiaanse elegantie, wat vooral tot uitdrukking komt in de omhoogbuigende lijn van de tank, als de rug en de nek van een vrouw, als de jaguar op de neus van de mooiste auto die er bestaat.’ Maar er is ook een andere kant van Rob, die aanschouwelijk wordt gemaakt door de aantrekkingskracht op Rob van een andere motor, de Gilera, die ‘een hypernerveuze Italiaanse machine’ wordt genoemd.
<h3>De horizon en het paradijs</h3>
Het is de nerveuze Gilera die dat ‘horizonverhaal’ veroorzaakt. Een horizonverhaal is een verhaal van iemand die verder de wereld in wil omdat ‘het’ daar, aan die steeds wijkende horizon, gebeurt, wat dat ‘het’ ook is. In de Gilera-kant van zijn karakter zit ‘gretigheid, haast en nervositeit.’ Het is die kant in hem die zijn vertrek van het eiland noodzakelijk maakt. Hij vertrekt de wereld in, naar de grote stad waar het echte leven zich afspeelt. De wereld waar het paradijs van zijn jeugd ver weg is, maar steeds, op de onverwachtste momenten, opduikt.
Het grote thema in Ankers gedichten, essays, romans en verhalen werd hoe je een plaats te verwerven in die wereld, hoe je staande te houden in de ‘metropool’ Amsterdam. Joris, de hoofdpersoon en verteller van In de wereld, komt aan het einde van het boek ‘thuis’ in Gent, nadat hij als leproos (aan wie het niet erg af te zien is) een zwervend leven heeft geleid aan het einde van de zestiende eeuw.
<q class="pull-left">Het grote thema in Ankers werk werd hoe je een plaats te verwerven in die wereld, hoe je staande te houden in de ‘metropool’ Amsterdam</q>
Tussen het vertrek van Rob uit het paradijs van zijn jeugd in het debuutverhaal en de thuiskomst van Joris aan het slot van In de wereld, speelt zich Ankers leven ‘in de wereld’ af, gedreven door gretigheid, haast en nervositeit. Daarmee schreef hij zijn bijna dertig boeken met gedichten, essays, romans en verhalen, zoals Nieuwe veters (1989), Vergeten licht (1993), Volledig ontstemde piano (1994), Vrouwenzand (1998), Een soort Engeland (2001), Negen levens (2005), Oorlogshond (2011) en De vergever (2016). Kern van zijn werk is dat de hoofdpersonen zich bevinden in een wereld waarin ze zich niet thuis voelen: er is geen verbinding tussen de authenticiteit van hun jeugd en wat bij Anker het ‘verziekte moderne bewustzijn’ heet.
Dat is goed te zien aan Paul Masereeuw in Vrouwenzand, de man die de teloorgang van de idealen van de jaren zestig vertegenwoordigt. Begrippen als engagement, revolutie, bovenbouw, cultuurindustrie, actie en protest ontmaskert hij zelf of worden om hem heen ontmaskerd. Hij wordt van idealist steeds meer een advocaat van kwade zaken en verkeert in de verkeerde milieus. Wanneer zijn hele of half criminele vrienden zeggen dat het gewone volk maar weer eens een toontje lager moet zingen, dat een ‘verlichte autocratie’ wel eens de oplossing van de problemen zou kunnen zijn, reageert Paul met: ‘Jullie zijn door en door cynisch&#8217;, terwijl hij vergenoegd in zijn handen wrijft. Paul Masereeuw heeft ‘een verkeerd verlicht bewustzijn’ ontwikkeld, zoals Peter Sloterdijk het noemde. Hij is een cynicus die heel goed doorheeft dat hij cynisch is en het cynisme bij vol bewustzijn praktiseert, ‘handenwrijvend.’
<h3>Handenwrijvend schrijven</h3>
Ankers stilistische virtuositeit speelt in romans als Vrouwenzand, Een soort Engeland en De vergever een interessante dubbelrol. Hij schrijft daarin, wat ik wel eens eerder heb genoemd, ‘handwrijvend’. Hij verlustigt zich in de taal, in het oproepen, formuleren en typeren. Hij schrijft met ‘stilistische geilheid’, zoals hij de schrijver in zijn verhaal ‘Wilde beelden’ in <a href="http://www.dbnl.org/tekst/_tir001199301_01/_tir001199301_01_0057.php" target="_blank">Tirade</a> laat zeggen. Met dat handenwrijvende schrijven bezorgt Anker zichzelf genoegdoening voor het feit dat hij die verschrikkelijke, cynische personages moet scheppen om een betrouwbaar beeld te geven van de wereld waarin wij leven. Al wordt iemand als Paul Masereeuw niet helemaal als een pure cynicus neergezet. Zoals hij als cynicus goed weet wat hij doet, zo is hij emotioneel poreus als het om zijn jeugd gaat. Het behoort tot zijn verlichte cynisme dat hij weet dat zich daar de nog onbedorven Paul bevindt.
Anker ontwikkelde een zekere lust om de donkere kant van de werkelijkheid te beschrijven, zoals in Een soort Engeland. Met de figuur van de veel drinkende, zichzelf verwaarlozende en onbetrouwbare toneelspeler David Oosterbaan en zijn aan drugs verslaafde dochter Laura, zorgt Anker voor een pessimistische, neerwaartse koers. Als lezer realiseer je daardoor scherp dat je niet in die wereld terecht moet komen. Anker doet op deze manier aan negatief idealisme: door het zo zwart voor te stellen weet je dat de wereld niet zo zou moeten zijn. Het is de wereld gezien vanuit de vuilnisbak, zoals in Eindspel van Samuel Beckett.
Anker heeft met stilistische brille zijn grote thema’s tot hun recht laten komen: het verlichte verkeerde bewustzijn, het gebrek aan verbinding tussen een paradijselijke jeugd, het cynisme en wat hij ‘de verwarrende veelheid en oppervlakkigheid’ van de wereld noemde. Hij was op een zelfbewuste manier onzeker. De enige zekerheid en genoegdoening vond hij in de genade van de taal, zijn zinnen en woorden.
<h3>Afscheid</h3>
Het is alsof Anker in zijn laatste roman In de wereld afscheid neemt van de ‘gretigheid, haast en nervositeit’ waarmee hij altijd heeft geschreven. Een gedempte apotheose van een groot en vruchtbaar schrijverschap. Hij laat Joris aan het slot van de roman schrijven dat hij zich ‘nooit thuis heeft gevoeld in het leven’, maar dat zijn ‘innerlijk landschap’ nu ‘enigszins is opgeklaard’. Er heeft in In de wereld een andere thuiskomst van kapitein Rob plaats, alsof Anker zijn op handen zijnde dood voorzag. Over Joris is, nu hij bijna zeventig is, ‘een zekere gelatenheid’ gekomen, zegt hij. ‘Het voelt soms alsof ik thuis ben gekomen, thuis in het aangezicht van de dood – heel vreemd.’
&nbsp;
<div class="info-box">
<a href="https://www.vn.nl/product/wereld-robert-anker/" target="_blank">In de Wereld</a>, door Robert Anker, uitgegeven bij Querido, 416 p, e 19,99
</div>

Carel Peeters

Gerelateerd