Er bestaat wel degelijk een Europese cultuurtraditie, laat Pieter Steinz zien

Een van de aantekeningen van Erasmus bij zijn nieuwe Bijbelvertaling ging over echtscheiding. Dat leverde hem flink wat kritiek op: hij was kritisch op de dogmatische manier waarop de kerk met het huwelijksrecht omging. Iedereen kon zien dat niet op elk huwelijk Gods zegen rustte, dus was echtscheiding soms onvermijdelijk, schreef hij. Hij keek minder naar de letter van de kerkelijke wet dan naar de praktijk van het leven.

Dat Erasmus in heel Europa zo veel pennen in beweging bracht, had te maken met de introductie van iets dat in de religieuze wereld toen niet voorkwam: het leveren van kritiek. Erasmus bekritiseerde ook de luxe levenswandel van de prelaten, wereldvreemde monniken, de rituele poespas, de handel in aflaten en de ondergeschiktheid van de vrouw.

Een van de kenmerken van wat we ‘Europa’ noemen, is dat het er al vroeg mogelijk was om kritiek te leveren. Daarmee onderscheidde Europa zich...