Knorrige Frankfurter

Op het moment dat ik dacht dat Theodor W. Adorno, de Duitse socioloog van de Frankfurtse School en de kritische theorie, in de nevelen van de geschiedenis was beland, verschijnt de ene nieuwe uitgave van zijn werk na de andere in Nederlandse vertaling. Dat confronteert mij met oud zeer: Adorno’s stijl. In het nu opnieuw door Hans Driessen vertaalde Minima Moralia, de ‘som’ van zijn werk waarin alles samenkomt volgens zijn vriend en collega Max Horkheimer, staat dat men niet moet luisteren naar het advies dat men ‘mededeelbaar’ moet schrijven. Dat zou ‘verraad aan het meegedeelde’ zijn. Als je mededeelbaar schrijft, is wat je schrijft te weinig afwijkend en niet speciaal genoeg. Dan conformeer je je te veel aan de mores van de commerciële burgerlijke samenleving.

Begrijpelijk schrijven stelde Adorno gelijk met ‘slonzigheid’, want dan laat je je ‘meevoeren door de vertrouwde stroom van de taal’ en die is uit op ‘saamhorigheid en...