Kijken, niet oordelen?
De bedoeling van kunst is om iets teweeg te brengen, niet om voor lauwe reacties te zorgen. Er is ook allerminst gebrek aan kunst die voor verwarring, verbazing, onzekerheid en emoties zorgt. Het is daardoor niet eenvoudig om je oordeel op te schorten en het lang bij louter kijken te laten. Toch heeft Rudi Fuchs daar geen moeite mee. Hij maakt er zelfs een programma van, getuige de titel van zijn tweede bundel met de kunstbeschouwingen die hij wekelijks in De Groene Amsterdammer publiceert: Kijken. Fuchs ‘propageert’ het ‘zorgvuldige, langzame kijken’ en in wat hij schrijft gaat het niet om ‘meningen’, maar om ‘waarnemingen’.
Iemand die niet meteen met zijn mening klaarstaat, klinkt sympathiek. Bedacht­zaam­heid verleent krediet. Bovendien wordt er ruimte mee geschapen, de kunstenaar krijgt alle kans om indruk op de toeschouwer te maken en hem langzaam te veroveren. Fuchs kijkt en hij beschrijft wat hij ziet, en dat is voor hem ‘het vinden van woorden voor het bijna-onzegbare’. Hiermee is Fuchs heel iemand anders dan Robert Hughes, de dit jaar overleden kunstcriticus van Time en de schrijver van de verzameling kunstkritieken Kritisch, in vredesnaam kritisch. Bij Hughes hoef je niet aan te komen met Koons, Warhol of Hirst. Maar Fuchs wil niet kritisch zijn. Hij wil onbevangen kijken. Hij is bovendien niet getrouwd met onze tijd, maar met de kunst van alle tijden. Hij wil iets zien in vele kunstenaars, van Vermeer tot Kounellis, van Weissenbruch tot Zand­vliet, van Schnabel tot Lucas van Ley­den. Dat is bevrijdend generalistisch, maar maakt hem ook tot een alleseter, een kunstminnende omnivoor.
Dat zoeken naar het ‘bijna-onzegbare’ levert, wanneer hij steeds twee kunstwerken met elkaar vergelijkt, soms mooie associatieve beschrijvingen op van ondoordringbare kunstwerken. Maar dat zorgt ook voor het nodige geneuzel over, bij wijze van spreken, de betekenis van een witte punt op het witte vlak. Zoals wanneer hij een weids strandgezicht van de impressionist J.H. Weissenbruch vergelijkt met een abstract vierkant werk van Günter Tuzina. ‘Die wankele zwarte rechthoek’ van Tuzina laat volgens Fuchs ‘zoiets als het onpeilbare zien’. Het onpeilbare? De twee werken zijn volslagen onvergelijkbaar, maar Fuchs danst er in slowmotion omheen zonder in de verste verte een verwantschap of huwelijk tot stand te kunnen brengen.
Eenzelfde soort inlegkunde past hij toe bij het vergelijken van een aardig werk van Donald Judd met het bankgebouw van de Roth­schilds in Londen, ontworpen door Rem Kool­haas. Het werk van Judd bestaat uit zes boven elkaar hangende kleurige kastjes, het gebouw van Koolhaas is weer een nietszeggend geheel van glas waarvan er veel meer in Londen staan. Die twee hebben nul met elkaar. Fuchs denkt ook dat de ‘sierlijkheid en de kwaliteit’ van de oude kerktoren van Sir Chris­to­pher Wren, die er vlakbij staat, Kool­haas ‘heeft beziggehouden’. Dat is verbanden willen zien waar ze niet zijn.
Fuchs wil graag dat oude kunst opnieuw gaat leven door nieuwe kunst, en andersom. Dat lukt zelden, omdat ze te veel op zichzelf blijven staan. Het leidt tot geforceerde taaltournures, zoals bij een abstract werk van Han Schuil (een tegen elkaar liggende gele en rode driehoek) en Vermeers Gezicht op Delft. Die moeten per se iets met elkaar hebben, maar ze blijven hun soevereine zelf.
Carel Peeters’ literaire kroniek verschijnt maandag en vrijdag om 15.00 uur op www.vn.nl/boeken