Aung San Suu Kyi is niet uit op wraak

Aung San Suu Kyi, dochter van de legendarische generaal Aung San, besloot in de politiek te gaan toen zeven jaar geleden studentenprotesten tegen de militaire dictatuur in Birma bloedig werden onderdrukt. Een jaar later stelde het regime haar onder huisarrest, op beschuldiging van ‘immorele praktijken’. Aung San Suu Kyi werd wereldwijd bekend toen zij de Nobelprijs voor de Vrede kreeg – dat was waarschijnlijk ook de reden dat haar huisarrest vorig jaar werd opgeheven. De Birmezen komen sindsdien massaal naar het plein voor haar huis, waar ze het volk toespreekt. Een bijzonder interview met de vergevingsgezinde oppositieleidster die eigenlijk liever boeken zou schrijven. ‘Er zijn geen slechte mensen, alleen domme.’

In oktober 1991 kreeg de Birmese oppositieleidster Aung San Suu Kyi de Nobelprijs en in 1995 werd haar huisarrest opgeheven. De dictatuur is daarmee niet verdwenen. Het land wordt bestuurd door de uit militairen bestaande junta State Law and Order Restauration Council met het sinistere acroniem Slorc. Door de natuurlijke hulpbronnen van het land systematisch te plunderen, kon de Slorc tot nu toe de loyaliteit van de strijdkrachten kopen. Militairen hebben enorme privileges en doen de winstgevendste zaken, onder andere de uitverkoop van de teakwouden en de handel in edelstenen en in drugs.

Desondanks is het land vrijwel failliet, ook door de gewoonte om bij geldgebrek meer muntbiljetten te drukken, liefst in briefjes van 15, 45 en 90 kyat. Die getallen stemmen astrologisch overeen met de geluksnummers van generaal Ne Win, die achter de schermen nog steeds aan de touwtjes trekt. Het bewind doet dus alles om buitenlandse investeerders en toerisme naar Birma te krijgen. Daarom is de onderdrukking wat verminderd. Politici, maar niet allen, zijn vrijgelaten en Aung San Suu Kyi geniet betrekkelijke vrijheid van spreken. Maar het Rode Kruis heeft het kantoor in Rangoon gesloten omdat die organisatie het werken onmogelijk werd gemaakt. Ook mocht het Rode Kruis geen gewonden van de Karen verzorgen na de aanvallen van het Slorc-leger.

De NLD hergroepeert zich en heeft Suu Kyi onlangs weer benoemd tot algemeen secretaris. Zij staat op een dialoog die naar een democratisch bewind moet voeren. Totdat dat het geval is, stelt ze tot grote ergernis van het bewind vast dat het te vroeg is voor buitenlandse hulp en investering.

Op zaterdagen en zondagen verzamelt zich een grote menigte bij haar huis, waar ze de bevolking toespreekt, het internationale nieuws vertaalt en vragen beantwoordt.De populariteit van Suu Kyi is groter dan ooit. Bij gebrek aan een vrije pers richten mensen hun vragen tot haar. Op zaterdagen en zondagen verzamelt zich een grote menigte bij haar huis, waar ze de bevolking toespreekt, het internationale nieuws vertaalt en vragen beantwoordt. Die bijeenkomsten zijn zeer indrukwekkend en weerspiegelen de hoop op een democratie. Er zijn tekenen die op enige vooruitgang wijzen. Het optreden van het leger is althans waar zichtbaar gematigder. Belangrijker is misschien wel dat er geweldige hotelprojecten voor duizenden bedden in aanbouw zijn. Het is iedereen duidelijk dat toerisme op die schaal alleen op gang zal komen als de dictatuur tenminste de mensenrechten en verkiezingsresultaten erkent. Het is niet voorstelbaar dat de buitenlandse investeerders hierin tientallen miljoenen stoppen als ze die verwachting niet hebben. Daarmee lijkt de NLD van mevrouw Suu Kyi een belangrijke sleutel in handen te hebben.

Uw huisarrest werd in juli opgeheven, hoe heeft dat uw dagelijkse en uw politieke leven veranderd?
‘Mijn dagelijkse leven is mijn politieke leven, de verandering was dat er meer werk kwam. Zolang je onder arrest bent, zit je maar, je houdt je aan je principes en gaat door met gearresteerd zijn. Maar als je vrijgelaten bent, wordt je politieke leven veel actiever. In mijn geval betekent dat veel ontmoetingen met journalisten, met leden van politieke partijen, met diplomaten en al die anderen die op een of andere manier betrokken zullen raken bij de ontwikkelingen.’

Hoe voelt het om vrij te zijn?
‘Ik heb me altijd vrij gevoeld. Ik koos om de democratische beweging te steunen en ik verkoos om onder huisarrest te blijven, liever dan het land te verlaten. Dat was mijn vrije keuze. Het is beter om gearresteerd te zijn voor een goede zaak dan om vrij te zijn en iets verkeerds te doen.’

Maar u kon uw gezin lange tijd niet zien.
Mijn huisarrest is werkelijk niets vergeleken bij wat veel van mijn collega’s hebben moeten ondergaan.‘Ik heb ze ongeveer tweeënhalf jaar niet gezien, daarna mochten ze me weer bezoeken. Ik was zeer veel gelukkiger dan veel anderen. Mijn huisarrest is werkelijk niets vergeleken bij wat veel van mijn collega’s hebben moeten ondergaan. Ik zat in mijn eigen huis, dat was misschien niet zo comfortabel als nu, maar aanmerkelijk comfortabeler dan welke gevangenis in Birma dan ook. Ik had altijd een bed en schone lakens en te eten. Soms wat weinig, maar ook dat was mijn eigen keus, omdat ik niets wilde accepteren van de autoriteiten. Anderen hadden helemaal geen keuze. Ja, ze konden kiezen om hun principes op te geven en zo hun vrijheid terug te krijgen. Maar ze besloten om dat niet te doen, onder omstandigheden die veel en veel zwaarder waren dan de mijne. Ze hadden de voortdurende zorg over hun gezinnen, terwijl ik wist dat mijn gezin veilig in Engeland was. Zij leden dus veel meer dan ik. En ze hadden niet de bescherming van de internationale erkenning. Tot op zekere hoogte was ik daardoor, en ook omdat ik mijn vaders dochter ben, veilig. Wat ik doorgemaakt heb kan ik dus helemaal niet als lijden zien.’

Kunt u iets meer vertellen over uw dagelijkse activiteiten?
Het zijn vragen die mensen niet in het openbaar durven te stellen. Ze stoppen ze dus in mijn brievenbus en verwachten dat ik ze hardop voorlees.‘De laatste twee maanden heb ik de vragen beantwoord die de mensen mij stellen. Over politiek, economie, de sociale omstandigheden. Het zijn vragen die mensen niet in het openbaar durven te stellen. Ze stoppen ze dus in mijn brievenbus en verwachten dat ik ze hardop voorlees op de bijeenkomsten voor mijn huis. Ik lees ze niet allemaal voor, want sommige zijn nogal agressieve aanvallen op de regering en wij zijn er niet in geïnteresseerd om wie dan ook agressief aan te vallen. Maar ik lees wel de brieven voor die de situatie in het land weerspiegelen, de economische problemen, de moeilijkheden om tegenwoordig fatsoenlijk onderwijs te volgen, omkoperij en corruptie.’

Is het veilig om naar die bijeenkomsten voor uw huis te komen?
‘Op sommige departementen schijnt tegen de ambtenaren gezegd te zijn, dat ze ontslagen worden als ze aangetroffen worden op die bijeenkomsten bij mijn poort. Maar dat geldt niet voor alle overheidsinstellingen, en het is dus geen bevel van hogerhand. Er is me ook verteld dat op sommige scholen de leraren hun de studenten adviseren niet naar mij te luisteren. Maar (lachje) of het druk is ligt vooral aan het weer, mooi weer betekent veel mensen, bij regen zijn het er minder.’

Een van uw veel geciteerde uitspraken is dat er niet twee verschillende soorten democratie zijn: één voor het Westen en één voor het Oosten.
‘Democratie is democratie en dat betekent in wezen een systeem dat de rol van het mandaat respecteert en dat een regering heeft met een mandaat van het volk.’

U bent onlangs weer benoemd tot algemeen secretaris van de NLD (National League for Democracy), betekent dat dat u uw politieke activiteiten volledig gaat hervatten?
‘Ik ben met mijn politieke activiteiten begonnen op 10 juli van dit jaar, na de opheffing van het huisarrest, en daar ga ik dus gewoon mee door.’

Is de situatie van Birma te vergelijken met die in Polen, eind jaren tachtig? Daar werd ook een democratische beweging, Solidarnosc, door de communisten met geweld onderdrukt. Er heerste een militair bewind, maar toen ontving Walesa de Nobelprijs en namen de zaken een wending.
‘Die vergelijking is niet erg zinvol, de situatie verschilt te zeer. Maar aan de andere kant, in 1988 was er in Polen ook geen teken dat het de kant op zou gaan van de gebeurtenissen in 1989. In die zin kunnen we zeggen dat wij nu ongeveer net zo onzeker zijn als de Polen in 1988. We moeten wachten op het besluit van de militairen om te praten. We hebben natuurlijk liever dat ze dat over vijf minuten beslissen dan over vijf jaar. Maar die beslissing is helaas niet aan mij.’

De regering heeft 1996 uitgeroepen tot het ‘Bezoek Myanma Jaar’. Gelooft u niet dat dat een beetje voorbarig is? Moedigt u toeristen aan te komen?
‘Ik moedig op het moment niets aan. Ik denk dat we aan de hand van wat er tot het eind van 1995 gebeurt kunnen zien of volgend jaar het juiste jaar is voor toeristen om naar dit land te komen.’

Aan welke voorwaarden moet de regering voldoen voordat uw partij buitenlandse investeringen zal aanmoedigen?
‘We zouden zeer duidelijk willen vaststellen dat Birma vastbesloten onderweg is naar democratisering. Ik denk dat dialoog een van de eerste stappen is om te bewijzen dat die weg is ingeslagen. We vinden dat het te vroeg is om te beslissen om hulp en investeringen naar Birma te halen. Investeren op het verkeerde moment zou het democratiseringsproces van Birma kunnen schaden. Het zou ook tegen de belangen van de betrokken investeerders kunnen werken. Als er geen democratische regering is die het vertrouwen van de bevolking geniet, zal het zakenleven ook niet floreren.’

Voordat u de Nobelprijs ontving was u een regionale politicus, maar plotseling werd u een internationaal bekende persoonlijkheid. Had die prijs behalve voordelen ook nadelige gevolgen?
‘Ik denk dat er altijd twee kanten aan zo’n gebeurtenis zitten, maar over het geheel heeft de Nobelprijs onze zaak veel goed gedaan. De prijs is mij zeker niet verleend als een individu maar als een vertegenwoordiger van de democratische beweging in Birma. Het schonk ons de aandacht van de wereld voor de democratische beweging in Birma, dat heeft ons geholpen. Maar (klein lachje) het heeft sommige van onze tegenstanders geen genoegen gedaan, dus misschien moet je zeggen dat dat niet zo positief was.’

Wat zijn de grootste problemen voor Birma nadat het huidige regime zal zijn verdwenen?
‘Ik heb altijd volgehouden dat een ware revolutie de revolutie van de geest is. Als je de werkelijke en oprechte wens tot verandering hebt, dan ben je in staat om ook de grootste moeilijkheden op te lossen. Ook de economische problemen, maar die staan niet op zichzelf. Als je de politieke geschiedenis van Birma bestudeert dan zie je dat in Birma de politieke gewoonten net zo belangrijk zijn als de economische. Neem bij voorbeeld de staatsgreep van 1962. Die had niets van doen met de economie. Het ging ons economisch zeer goed. Er was vooruitgang, we waren de snelst ontwikkelende natie in Zuidoost-Azië.’Ik heb altijd volgehouden dat een ware revolutie de revolutie van de geest is.

De huidige machthebbers stellen dat u door uw huwelijk met een buitenlander en lang buitenlands verblijf onmogelijk een functie in het bestuur van Birma kunt hebben.
‘Voor de grote meerderheid van de bevolking is dat geen enkel probleem. Het is propaganda die door onze tegenstanders wordt gebruikt.’

Slorc vindt dat bij het opstellen van een grondwet er een vaste plaats moet zijn voor het leger, met beslissingsbevoegdheid over zaken als nationale veiligheid, budget, et cetera. Is hierover in de democratische staat die uw doel is een compromis mogelijk?
‘Elke claim op een deel van de regeringsmacht voor er vrije verkiezingen zijn gehouden is in tegenspraak met de democratische praktijk.’

Voelt u zich vrij om u in de stad te bewegen, ontstaan er geen samenscholingen waar u zich vertoont? Ik kan me voorstellen dat uw verschijnen hoop en verwachting wekt.
‘Dat is een van de lasten die we moeten dragen. Ik probeer de mensen er zeer regelmatig aan te herinneren dat noch de NLD, noch ik iets voor ze kan doen. Ze zullen zelf moeten werken voor wat ze willen.
Ze moeten niet verwachten dat een persoon of organisatie alles voor ze zal doen. Ik ben heel bang voor een persoonlijkheidscultus, want ook dat is zeer gevaarlijk voor de democratie. Ik wil dat ze me zien als iemand die voor het moment gebruikt kan worden, maar die als ze niet langer van nut is, opzij gezet kan worden.’Ik ben heel bang voor een persoonlijkheidscultus, want ook dat is zeer gevaarlijk voor de democratie.

Bent u niet bang dat de Slorc een soort Indonesische rol voor het leger in de staat wenst?
‘Ik denk niet dat dat model geschikt is voor Birma. Een van de grootste problemen van Birma is bijvoorbeeld de brain drain. Vrijwel al onze topintellectuelen hebben het land verlaten en het niveau van het onderwijs daalt. Terwijl in Indonesië nooit op die schaal een brain drain heeft plaatsgevonden. Zoals u weet wordt de Indonesische economie grotendeels geleid door de Berkeley-maffia, die is opgeleid in het buitenland.’

Is het niet zo dat je, om te zien wat de Birmezen willen, eerder naar democratieën in het Westen moet kijken dan naar Aziatische landen?
‘We hebben er niets tegen om met India of Japan vergeleken te worden. Japan is een democratisch land en doet het economisch zeer goed. Dus het argument van sommige Aziaten dat je met een democratie geen economische ontwikkeling kunt hebben, maakt geen enkele indruk als je naar Japan kijkt.’

Zakenlieden hier en elders beweren dat je wel degelijk een vrije markt kunt hebben zonder democratie.
‘Vergeet niet dat veel zakenlieden gelieerd zijn aan de regering. Als er lucratieve mogelijkheden zijn, dan gaan die naar degenen met contacten in de regering.’

Bent u in uw partij begonnen portefeuilles uit te delen aan personen met expertise en de verantwoordelijkheid voor de diverse regeringsposten?
‘Dat hebben we niet gedaan omdat we niet bezig zijn met een verkiezingscampagne. We proberen democratie in Birma te brengen, maar we hebben wel de verantwoordelijkheid verdeeld. Economie, internationale betrekkingen en onderzoek vallen onder U Kyi Maung. Juridische zaken vallen onder U Thin, want hij is een geschoold jurist. Ik neem de verantwoordelijkheid voor jeugd- en vrouwenzaken van de NLD, los van mijn taak als algemeen secretaris. Want de jeugdzaken van de NLD zijn moeilijk, de jeugd wordt zeer zwaar onderdrukt.
In bewegingen als de onze zijn de jongeren het meest actief en vangen de zwaarste klappen op. Daar willen we dus speciale aandacht aan geven. Zij zijn ook onze toekomst.’

Wat zijn uw plannen met het geld van de Nobelprijs?
‘Al het geld van die prijs en van andere prijzen is naar een fonds voor gezondheid en onderwijs gegaan, dat ik om voor de hand liggende redenen buitenslands houd. Iets van dat geld heb ik gebruikt om gezondheids- en onderwijsprojecten voor Birmezen in het buitenland te steunen, maar ik hoop de mogelijkheid te hebben om het eens in dit land te gebruiken.’

De regering stelt dat de oppositie geen ervaring heeft en dus het land niet kan besturen. Wat is bijvoorbeeld uw economische programma?
‘Wij geloven in een vrije-markteconomie zoals beschreven in de grondwetsvoorstellen van de NLD en in onze verkiezingsprogramma’s. Wat het gebrek aan ervaring betreft, zou ik graag een van de ministers van Slorc aanhalen, die in een interview met een Thaise journalist zei dat toen hij zijn portefeuille ontving, zijn kennis die van een kleuter was. Hij wist absoluut niks. Maar na drie of vier jaar wist hij net zoveel als een doctorandus. Die sprong maken wij ook wel. In elk democratisch land kun je de nieuwe regering verwijten dat ze geen ervaring heeft.’

Een ander argument van de militairen is dat er een tweede Joegoslavië dreigt als de oppositie aan de macht komt.
‘Dat is volkomen nonsens. Ze hebben duidelijk de geschiedenis van Joegoslavië niet bestudeerd. Juist als je, zoals daar onder Tito gebeurde en hier onder het huidige bewind, niet toestaat dat etnische groepen over hun problemen praten aan de conferentietafel, dan komen ze steeds weer naar boven.’

Hoe stelt u zich de staatsvorm van een toekomstig Birma voor, met zoveel verschillende groepen, verschillende talen. Een soort federatie?
Birmezen zijn van nature niet wraakzuchtig en bovendien zeer pragmatisch.‘Het moet een vorm zijn die voor alle etnische groeperingen acceptabel is. Het zal niet gemakkelijk zijn, maar de enige manier waarop dit probleem kan worden opgelost, is door met alle groepen te praten en ze toe te staan zich uit te spreken, met de vuist op tafel te slaan, hun gevoelens te uiten.’

Op welk termijn voorziet u veranderingen?
‘We zijn niet uit op wraak en we zijn zo vergevingsgezind als mogelijk. Natuurlijk, er zijn mensen die vreselijk geleden hebben en die misschien gevoelens van ongenoegen koesteren. Maar Birmezen zijn van nature niet wraakzuchtig en bovendien zeer pragmatisch. ‘

Ik heb hier meerdere malen uitgebreid geëscorteerde grote zwarte auto’s gezien met hoge militairen, en legertrucks met zwaar bewapende soldaten aan beide kanten, die een zeer gespannen indruk maakten. Wijst dat op onzekerheid?
‘Het getuigt zeker niet van een groot vertrouwen in de warme gevoelens van de bevolking.’

Zijn het niet vooral de speciale privileges die de militairen hebben verworven die maken dat ze zo aan de macht hangen?
‘Dat is mogelijk, maar ik stel altijd dat er andere voordelen zullen zijn voor de militairen wanneer ze samenwerken en meehelpen om een politiek systeem op te bouwen dat voor de hele bevolking aanvaardbaar is. In de eerste plaats zullen ze de liefde en dankbaarheid van de bevolking verwerven. Dan hoeven ze niet in die grote zwarte auto’s rond te rijden. Dat zou op zichzelf al winst zijn. Ze hebben veel meer te winnen door te helpen het soort Birma op te bouwen dat de meerderheid van ons wil.’

Er zijn geruchten dat ze hebben overwogen om u na de herbenoeming tot algemeen secretaris van de NLD opnieuw te arresteren.
Als ze me opnieuw arresteren, dan hoop ik dat ik in de gelegenheid ben wat meer boeken te schrijven.‘Ik heb daar geen bevestiging van gehad, en als ze me opnieuw arresteren, dan hoop ik dat ik in de gelegenheid ben wat meer boeken te schrijven.’

Wat voor boeken?
‘Niet over politiek. Ik zou graag willen schrijven over mensen, over waarom ze handelen zoals ze doen. Dat is een van de dingen die ik gedurende de laatste vijf, zes jaar heb ontdekt, dat mensen in staat zijn tot zoveel goeds en zoveel ondeugends. Het woord kwaad zou ik niet willen gebruiken, omdat we in het boeddhisme principieel niet over kwaad spreken. En ik onderschrijf Karl Poppers uitspraak dat er geen slechte mensen zijn, alleen maar domme.’

Hoe kan de internationale gemeenschap bijdragen aan de versterking van uw beweging?
‘Wat ze nu, onmiddellijk, kan doen, is de 1994-resolutie van de Verenigde Naties over Birma ondersteunen tijdens de bijeenkomst van de Assemblée. De internationale gemeenschap moet er aan werken dat die resolutie uitgevoerd wordt en niet alleen maar op papier staat. Die resolutie maakt heel goed duidelijk dat er democratische verandering nodig is in Birma. En in een van de clausules wordt gesteld dat daarvoor een dialoog noodzakelijk is tussen de regering, de democratische beweging en de verschillende minderheden. De internationale gemeenschap moet nu doen wat ze kan om te zorgen dat deze bepalingen worden uitgevoerd.’

Heeft u sinds uw vrijlating enig contact gehad met het regime?
‘Bij mij persconferentie van 11 augustus heb ik gezegd dat er een communicatielijn is. Meer wil ik daar niet over zeggen. De dialoog en de nationale conventie zijn de twee zaken waarover ik niet zal spreken totdat we klaar zijn om er een officiële verklaring over te geven.’

Gaan er vooral onder jongeren geen stemmen op dat je om morele redenen niet kunt praten met vroegere moordenaars?
‘Jongeren zullen geneigd zijn om daar strengere standpunten over in te nemen, maar jongeren groeien op en worden rijper. Het is juist om morele redenen noodzakelijk om wél te praten. Er zijn mensen die geloven dat een dictatuur alleen met wapens kan worden verjaagd. Maar dat zal nooit werken, want je continueert zo de cirkel van gewapend geweld. Je bewijst alleen maar dat wie meer wapens heeft aan de macht komt. Dat lost het probleem niet op. Het moet met politieke middelen gebeuren.’

Wanneer zal Birma vrij zijn?
‘We weten niet wanneer Birma vrij zal zijn, maar we weten dát het ooit zal gebeuren. En dat is beter voor iedereen, niet alleen voor de bevolking, maar ook voor de autoriteiten van nu.’

Bent u van plan de rest van uw leven in de politiek te blijven?
‘Nee, helemaal niet, ik hoop dat er een tijd komt dat ik met mijn kleinkinderen kan spelen en aandacht kan besteden aan de ketel op het fornuis en dat soort dingen.’