Opera in Haïti Le Maryaj Lenglensou
&#8216;Kunst kan misschien niet genezen, maar wel verzachten.&#8217; In het afgeladen Institut Français van Port-au-Prince waar zijn film Le Maryaj Lenglensou de Haïtiaanse première beleeft, beschrijft filmmaker en cameraman Hans Fels (59) hoe hij in 2004 tijdens de opstand tegen Aristide vanaf zijn hotel naar het vliegveld terugreed en opeens de noodzaak zag iets moois te scheppen in de &#8216;menselijke vuilnisbelt&#8217; die hij langs zich heen zag trekken. Dichter en dromer Rassoul Labuchin, over wie hij net de documentaire Mijn vriend de burgemeester had gemaakt, had een opera geschreven, Le Maryaj Lenglensou. Het was een verhaïtiaansde versie van García Lorca&#8217;s Bloedbruiloft. Een commentaar op de bloedige geschiedenis van Haïti, ooit de Parel van de Antillen, nu het armste land van het westelijk halfrond. Een opera als alternatief voor kogels.
Fels beet zich vast in een megaproject: het tot leven wekken van deze eerste Haïtiaanse volksopera. Niemand in Haïti geloofde erin, behalve misschien stiekem de tachtigjarige componist Ipharès Blain, wiens partituren jaren in een la lagen te verstoffen. Maar ook Blain waarschuwde de regisseur: &#8216;Er is hier geen professioneel orkest. Ga niet over één nacht ijs.&#8217;
Hij had niets te veel gezegd. Niemand kon muziek lezen, het orkest speelde hartverscheurend vals, een ongeïnteresseerd zootje ongeregeld was het. De solist die de mannelijke hoofdrol zong, werd drie dagen voor de première ontslagen omdat hij geen noot kon lezen en voortdurend te laat kwam.
Verrader
De opera betekende het einde van de vijfentwintigjarige vriendschap tussen Fels en Rassoul Labuchin. Die had door diens burgermeesterschap onder Aristide al een deuk opgelopen. &#8216;Het trauma van Haïti,&#8217; zegt Fels, &#8216;is dat de leiders hun eigen volk belazeren. Rassoul schreef er een libretto over, maar werd zelf medeplichtig toen hij heulde met de ultieme verrader van het volk.&#8217; Fels werd naar zijn gevoel ook verraden door zijn vriend toen die een opera van twaalf uur aanleverde zonder koorpartijen en mise-en-scène, en achter de schermen de ontevreden crew opruide om zijn eigen falen te maskeren. &#8216;Na drie weken repeteren, toen ik vanuit mijn hotelkamer alleen maar de ouverture hoorde, bekroop me het verschrikkelijke gevoel: er is geen opera. Ipharès&#8217; muziek ging linksaf en Rassouls libretto rechtsaf. Het dijde steeds verder uit.&#8217;
Fels besloot beiden uit hun functie te ontheffen. Met René Nieuwint, door Blain aangewezen als nieuwe dirigent, werd er gemonteerd en gearrangeerd in tekst en muziek. De doelstelling &#8216;er komen geen blanken voor in de film&#8217;, werd losgelaten. Fels tegen Nieuwint: &#8216;We kleuren je in de montage zwart in en tekenen wat krullen op je hoofd.&#8217;
Fels onderging tijdens de productie de dagelijkse schok een blanke te zijn met een zak geld. Culturele verheffingsidealen leken vooral Europese projecties. &#8216;Haïti is een donatiecultuur. Men is zo gewend de hand op te houden, die vanzelfsprekend gevuld moet worden door een &#8220;schuldige&#8221; witte hand.&#8217; De filmmaker zit op een gegeven moment meer bij de advocaat dan op de set. &#8216;Iedereen wilde alleen maar meer geld. Dat was de grootste teleurstelling.&#8217; Fels had bij aanvang al geroepen dat het oorlog zou worden en dat alles mis zou gaan. Maar de ontsporing die hij registreerde, kon hij nauwelijks meer regisseren. Muitende chauffeurs, stakende naaisters, rekwisiteurs die zestienduizend dollar vroegen voor een paar bajonetten, transporteurs die de aggregaat stalen, een dramaturge die weigerde de mise-en-scène in te leveren als ze niet dubbel betaald werd. Toen ook zij ontslagen werd, verschenen er een week later bij een try-out in het land pamfletten in het creools waarin Fels als gewelddadige racist en koloniaal werd bestempeld.
Huiszoeking
Fels kreeg een paar persoonlijke bodyguards en de operakaravaan trok over het eiland. Er was ook kritiek. Beeldend kunstenaar Mario Benjamin liep bij de operapremière in Port-au-Prince in juli 2006 na tien minuten furieus weg. &#8216;Kom je helemaal uit Europa om deze middelmatigheid neer te zetten? Wat telt is het eindproduct niet de goede bedoelingen,&#8217; zei hij. &#8216;Haïti is een excuus voor alles. Heb je die container gezien met die geschilderde stereotiepen van onze zwarte vrijheidshelden? Zo uitgekauwd. En nog slecht geschilderd ook. Het is altijd het Westen dat besluit wat goed voor ons is. Wat is het nut van een zwarte opera anno 2008? Zwarte kunst bestaat niet. Alleen kunst. De etnografische visie is allang achterhaald.&#8217;
Met veel kunst-en-vliegwerk werd de opera toch een groot succes. Missie geslaagd, documentaire af. Maar bij terugkomst in het hotel bleek dat de ontslagen solist een huiszoeking had weten te regelen. Geluidsman Joris van Ballegoijen smokkelde het belichte filmmateriaal het land uit en Fels stond de volgende dag verdwaasd in Santo Domingo. Haïti, &#8216;waar bloedgod Lenglensou in alle koppen danst&#8217; schreef Labuchin in het libretto, het eiland waar Fels sinds 1979 zijn hart aan had verpand, zo getekend door de oude koloniale zwart-wittegenstelling, had hem te grazen. Hij was onderwerp van zijn eigen project geworden.
Fels toont die achterkant van de merklap niet. &#8216;Bert Haanstra gaf me mee dat je jezelf nooit mag laten zien in een documentaire.&#8217; Daarbij wil hij Haïti een mooi beeld van zichzelf teruggeven. De dierbaarste herinnering heeft de cineast aan de tot podium omgebouwde zeecontainer op het strand bij de vergeten vissers. En de trots van de Haïtianen op wat ze hadden gemaakt. &#8216;Het idee dat je mensen bedient die nooit bediend worden. Dat maakt zo&#8217;n operatie zo de moeite waard.&#8217;
‘Le Maryaj Lenglensou’ draait vanaf 27 maart in de Nederlandse filmtheaters.

Gerelateerd