<div class="wpg-element lead-bold">
<p>Jos de Mul is hoogleraar filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam; momenteel gasthoogleraar aan de University of Michigan. In &#8216;De domesticatie van het noodlot&#8217; beschrijft hij hoe de moderne technologie de mens met de grenzen van maakbaarheid confronteert.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>&#8216;Technologie wordt vaak als iets moderns gezien, maar het is een definiërend kenmerk van de mens. Het vervaardigen van werktuigen onderscheidt de homo sapiens van zijn evolutionaire voorgangers. Maar hoewel wij de scheppers zijn van de techniek, beheersen we haar nooit volledig. De techniek heerst ook over ons. Dat geeft ons technologische handelen, zowel ten aanzien van de natuur als in politieke zin, een tragische dimensie. Dat inzicht vinden we al uitgedrukt in Griekse tragedies als Antigone en we zien het dagelijks bevestigd.</p>
<p>Volgens George Steiner rust Europa op twee pilaren: de joods-christelijke traditie en de rationele traditie die stamt uit de Griekse oudheid. Maar op dit moment zijn de Verenigde Staten veel christelijker dan het seculiere Europa en ook het geloof in technologisch kunnen is er sterker ontwikkeld. Wat de continenten van elkaar onderscheidt, lijkt mij nu vooral de derde pilaar te zijn waarop Europa rust: een sensibiliteit voor het tragische. Deze komt tot uitdrukking in de Griekse tragedies en in de Europese roman en film, maar ook in solidariteit met hen die door het noodlot worden getroffen en in de verzorgingsstaat.</p>
<p>Tragische gebeurtenissen komen overal ter wereld voor. Tragisch is wie door misrekening, verblinding of overmoed zelf zijn noodlot en dat van anderen bewerkstelligt. Aan goede bedoelingen ontbreekt het tragische helden meestal niet, maar zij bereiken precies het tegenovergestelde van wat ze nastreven. Ze roepen een unheimlich gevoel op, omdat ze zich voorbij het onderscheid tussen goed en kwaad bewegen. Wanneer Antigone tegen de wil van koning Kreon in haar broer begraaft, zegt ze uit liefde te handelen, maar ze stort de rest van haar familie en zichzelf in het verderf. Zowel Antigone als Kreon liggen op ramkoers omdat ze voor het absolute gaan. In het huidige politieke debat zien we datzelfde gebeuren met moslimfundamentalisten en verlichtingsfundamentalisten. Net als bij Antigone is Hirsi Ali&#8217;s moed te prijzen en ik twijfel er niet aan dat ze uit oprechte solidariteit met moslima&#8217;s handelt, maar het resultaat lijkt even contraproductief te zijn. Dat maakt ook Hirsi Ali tot een tragisch personage.</p>
<p>Bush is, vooropgesteld dat hij zelf gelooft in zijn missie in Irak en niet volstrekt cynisch is, eveneens een tragisch personage. Ook zijn handelen &#8211; &#8220;We&#8217;re going to bring democracy to Iraq!&#8221; &#8211; wordt gekenmerkt door misrekening, verblinding en overmoed. Door het blinde geloof in de ideologische en technologische superioriteit zijn de VS bevattelijker voor tragisch handelen dan Europa, dat zich meer thuis voelt in de rol van de wijze toeschouwer. Daarvoor hoeven we ons niet op de borst te kloppen, het is een inzicht dat duur is betaald. Europa heeft zijn tragische sensibiliteit betaald met een lange geschiedenis van bloedige oorlogen. En in onze kritiek op de oorlog in Irak mogen we niet vergeten dat de VS tijdens de Joegoslavische burgeroorlog de kastanjes uit het vuur moesten halen, omdat Europa werd verlamd door zijn tragische sensibiliteit. Ook hier geldt dat een teveel van het goede gemakkelijk verkeert in het tegendeel.&#8217;</p>
</p></div>
<p> </p>


Padu Boerstra