Babyboomersleed
Het pensioen gaat bij veel ouderen gepaard met psychische, soms zelfs fysieke problemen. Tijd blijkt plots een vijand en de eindeloze confrontatie met het ik is een kwelling voor henzelf en hun omgeving.
Wie nog geen pensionado in de nabije familie heeft, maakt grote kans er binnenkort met eentje te worden opgezadeld. De babyboomers gaan en masse met pensioen. Of eigenlijk is het proces al begonnen: de eerste 65-plussers van de lichting 1946 hebben in maart 2011 hun AOW gekregen, wat meteen een scherpe toename in het aantal uitkeringen opleverde. Volgens cijfers van het CBS nam het aantal uitkeringen in februari van dat jaar met 7.000 toe, een maand later met 14.000.
De naoorlogse geboortegolf tot 1955 leverde Nederland 2,4 miljoen kinderen op die de komende jaren met pensioen gaan. De nieuwe aanwas zorgt ervoor dat er over vijf jaar netto 500.000 gepensioneerden bij zullen zijn. De grijze druk – het aantal 65-plussers per 100 potentiële arbeidsplaatsen – stijgt van de huidige 28 procent naar 50 procent in 2040. Dan is de piek bereikt en telt Nederland naar verwachting 4,7 miljoen 65-plussers (Babyboomers. Indrukken vanuit de statistiek, CBS).
Zwartkijkers zien in deze getallen al gauw een natie die stram en oud tot stilstand zal komen. Optimisten zien vooral nieuwe kansen in een groeiende markt die ook wel bekend staat als de zilveren economie. Het grote geld zit bij de oudjes; veelzeggend is dat het aantal verkochte auto’s de afgelopen jaren het sterkst steeg, zelfs verdubbelde, onder kopers van 80 jaar en ouder. Ook de babyboomers kunnen wat uitgeven. In totaal zijn er nu 1,3 miljoen babyboomerhuishoudens die samen bijna 50 miljard euro te besteden hebben. Maar wat moeten ze met al dat geld, als ze in het gapende zwarte gat niet weten wat ze met zichzelf aan moeten?
Enter de ‘pensioencoach’.
Vervelende afkorting
Nieuw zijn de pensioencursussen niet, maar volgens Jetse Dijkstra is er wel een ‘wildgroei’ van eenpitters die als coach of trainer pensioenadviezen geven om de overgang van het werkende bestaan naar het pensioen zo soepel mogelijk te maken. Dijkstra werkt als accountmanager ‘training en advies op gebied van levensfasebeleid’ bij Odyssee, dat markt­leider is in de ‘Pensioen in Zicht’-cursus­sen. Al jaren worden de PiZ-cursussen – ‘Ja, vervelende afkorting,’ moppert Dijkstra – bij veel grote bedrijven ingezet om de overgang te maken. Enkele klanten van Odyssee zijn AkzoNobel, Philips, DSM en de Rabobank, die jaarlijks ongeveer 3000 bijna-gepensioneerden aanleveren, aldus Dijkstra.
Maar de PiZ-cursussen bij grotere trainingsinstituten als Odyssee staan onder druk door de aanhoudende economische crisis en de onzekerheid op de pensioenmarkten. ‘Je ziet dat grote contractklanten zoals Philips minder mensen inschrijven. Het is in tijden van crisis moeilijk uit leggen aan de aandeelhouders dat je investeert in mensen die het bedrijf gaan verlaten. Daar staat tegenover dat het aantal kleinere klanten weer toeneemt. We zoeken meer naar maatwerk; bijvoorbeeld inclusief financieel advies.’
Niet te zweverig
De ontwikkelingen in dit marktsegment bieden kansen voor zelfstandige pensioencoaches. De bijna-gepensioneerden die bang zijn voor het zwarte gat zullen ergens terecht moeten, en de meeste zijn niet bereid om zelf 1200 euro voor een vijfdaagse PIZ-cursus neer te tellen. ‘De toegang moet zo laagdrempelig mogelijk zijn,’ zegt Nelly van de Weijer, eigenaar van Coachwereld. ‘Het is een moeilijke markt; de mensen zijn voorzichtig en kritisch.’ Van de Weijer (55) is sinds anderhalf jaar pensioencoach. Haar vader is een voorbeeld van een slecht voorbereide pensionado. ‘Hij viel in een diep gat, tot groot verdriet van mijn moeder.’
In haar coaching staat de persoonlijke aanpak centraal. Van de Weijer: ‘Ik wil mensen in de ogen kunnen kijken en ze laten ontdekken wat ze zelf willen. Is die hobby die ze straks voor ogen hebben wel zo leuk? Is er wel geld voor? Kortom: wat wil je en kan het? Het moet niet te zweverig worden.’
Van de Weijer doet geregeld groepscoaching. Ze organiseert informatieavonden voor drie of vier stellen. ‘Het liefst werk ik met echtparen; dan kunnen ze samen thuis overleggen. Ze krijgen een programma met agendapunten die ik wil aankaarten om te ontlokken waar ze tegenaan lopen. Ik probeer er een gezellige avond van te maken met informatie en discussie, in de hoop dat deelnemers zelf onderwerpen aandragen. Vaak laat ik ze ook hun pensioengegevens meenemen om de financiële aspecten te belichten.’
De reacties zijn vooralsnog wat lauw, bekent Van de Weijer. ‘Bij grotere groepen scheer je toch meer langs de oppervlakte. De terugkoppeling bij een-op-een-contacten is gelukkig positiever. Je komt dichter bij de mensen en gaat een vertrouwensband aan.’ Van de Weijer stelt vragen, het liefst bij de mensen thuis, om te inventariseren waar de pijn zit en vervolgens een route uit te stippelen. Sommige deelnemers hebben drie sessies nodig, andere zes.
Haar cursisten krijgen huiswerkopdrachten mee om na te denken over wat ze na hun pensioen willen doen. Van de Weijer: ‘Ze maken eerst een lange lijst met wensen. Die wordt in de sessies steeds aangescherpt, tot er iets uitspringt. Daar gaan ze dan mee aan de slag.’
Grote pot met geld
Pensioencoach Emiel Egging, eigenaar van Succesvol met Pensioen, biedt een Amerikaanse pensioencursus aan van Retirement Options (RO), een firma in North Carolina. Egging (37) heeft een achtergrond in pensioenen bij PwC en Capgemini, en ging in augustus vorig jaar van start met zijn coachingbedrijf: ‘Retirement Options heeft onderzoek gedaan naar succesvol met pensioen gaan. Centraal staan vijftien factoren die succes bepalen, waaronder werkheroriëntatie, zelfsturing en perceptie van de eigen gezondheid.’
Als gecertificeerd RO-coach mag hij in twee variaties assessments afnemen bij zijn cursisten. De assessments zijn wetenschappelijk onderbouwd, beweert Egging.
De langste vragenlijst, bestaande uit 120 vragen, is diepgravend en persoonlijk; de andere lijst, met 90 vragen, haakt meer in op bredere levensvragen. RO beoordeelt de ingevulde lijsten en Egging krijgt de resultaten terug. Deelnemers kunnen bij hem kiezen uit een instap-, een basis- en een plusprogramma. Het basispakket kost 395 euro. Daarin zit een persoonlijke ontmoeting waarin hij de resultaten uit het assessment bespreekt en tips geeft. Je krijgt een programmarapport met grafiekjes en cijfers. Ook krijg je het e-boek Het Nieuwe Pensioen dat verdieping geeft op het gratis introductie-e-boek De zes fasen van je pensioen (1. prepensioen; 2. pensionering; 3. huwelijksfase; 4. ontgoocheling; 5. heroriëntatie; 6. routine).
In de formule van Egging staat het tijdig nadenken over het pensioen centraal: ‘De PiZ-cursussen komen vaak in het laatste jaar voor het pensioen en zijn dus eigenlijk te laat. Ik wil mensen bij voorkeur laten beginnen met de cursus rond hun zestigste. Dat creëert bewustwording en gaat je helpen als individu. Het gaat niet alleen maar over hoe je je tijd vult nadat het werk stopt, maar ook over hoe je het leuk en plezierig houdt in die laatste fase van het werkende bestaan. Daarnaast stel ik de vraag: wat is nu eigenlijk een goed pensioen? Is dat alleen een grote pot met geld? Of speelt er meer? Ik heb veel gepensioneerden gesproken die in een psychiatrische instelling zijn opgenomen omdat ze niet konden omgaan met de leegte van het pensioen.’
Waarschijnlijk Afrika
‘De vragen die mensen hebben zijn vaak universeel,’ zegt Henriet Veen, eigenaar van Kresko – Esperanto voor ‘groei’. Via ecourseservice.com biedt ze de internetcursus ‘Gelukkig na je pensioen’ aan. Veen: ‘Voor 29,95 euro krijg je acht weken lang om de twee dagen een geautomatiseerde mail met vragen gebaseerd op de principes van geluk. Bijvoorbeeld: “Wat geeft jouw leven zin? En hoe kun je dat uitbreiden?” Je kunt leren dingen positief te zien, door via opdrachten jezelf vragen te stellen.’
‘Face-to-face-contact is er niet; dat kan ook niet voor die prijs,’ lacht Veen. ‘De kracht van de cursus is dat je met jezelf aan de slag gaat. Ik geef geen antwoorden, het moet allemaal uit jezelf komen.’ Haar deelnemers zijn volgens haar in de regel positief, ook zonder persoonlijk contact. Beate (59) uit Haarlem schrijft bijvoorbeeld op Veens website: ‘Het was net of je steeds ’s ochtends even op de koffie kwam om met me te praten. Dat heeft me erg geholpen.’
Of Beate werkelijk bestaat, is onduidelijk.
Ariene Chardon is gegarandeerd echt; ze is een van de eerste cliënten van Emiel Egging. Als kinderpsychologe met een eigen praktijk staat Chardon (65) aan de rand van haar pensioen. Ook zij heeft het assessment van Retirement Options gedaan. Samen zijn ze tot een eerste plan gekomen. Ze wil binnenkort een half jaar elders leven: ‘Daar waar het leven compleet anders is dan hier. Loskomen van de rijkdom, luxe en regels; van alles wat makkelijk is. Ik wil ervaring opdoen in dingen die ik nooit heb hoeven ervaren.’ Waarschijnlijk wordt het Afrika, zegt ze. Of het echt een half jaar wordt, weet ze nog niet: ‘Ik denk niet dat ik mijn kinderen en kleinkinderen zo lang kan missen.’
Chardon waardeert vooral de begeleiding tijdens haar cursus. ‘De coach liet me zien dat er een nieuwe periode aankomt. Hij vroeg: “Wat zijn de belangrijkste punten van je werk? Wat maakt het zo leuk?” Die punten moet je zien te isoleren en inpassen in je latere levensloop.’
Maar wat als ze uit Afrika terugkomt? Chardon: ‘Dan begint plan twee. Ik ben nog niet klaar met de cursus, dus daar zijn we nu al over aan het nadenken. Ik denk vooral aan allerlei activiteiten. Ik wil weer dansen en cursussen volgen: schilderen, filosofie. Alles om bezig te blijven.’
Ondoorzichtig
Het coachingsvak is een vrij beroep en behoorlijk ondoorzichtig. Het is moeilijk om te achterhalen of een zelfstandig coach ook daadwerkelijk kwaliteit biedt en resultaten boekt. Om toch geloofwaardigheid uit te stralen, schermen de meeste coaches met een gevolgde studie of behaalde diploma’s. Stichting St!r, een register voor coaches, schat dat er zo’n 45.000 coaches in honderden verschillende disciplines werkzaam zijn in Nederland; hoeveel mensen zichzelf als pensioencoach bestempelen is onbekend. Bij St!r zijn in totaal 650 coaches geregistreerd. Registratie bij St!r kan alleen als de opleiding van de coach door hen wordt erkend. De Nederlandse Orde van Beroepscoaches (Nobco) is een ander keuringsinstituut. Bij hen zijn 1900 coaches aangesloten.
Nee

lars anderson