Waarom sport-apps ons juist níét helpen beter te sporten

Liever luisteren dan lezen? Laat Jasper Veenstra je dit verhaal voorlezen. 

Ik ben een middelmatige hardloper. Net als in ieder debat van felle voorstanders en hartgrondig afkerigen (kamperen, fruitbier, koriander), ben ik Zwitserland: neutraal. Geen groot fan, geen harde hater. Ik loop één keer in de week vijf kilometer – om de moed erin te houden, het gevoel te hebben dat ik sportief genoeg ben om de koektrommel op kantoor leeg te snaaien en de illusie bij mezelf te kweken dat ik gespierde bovenbenen heb. Vijf kilometer, elke week, precies genoeg.

5K is a walk, 10K is a run! roept mijn hardloopapp me na mijn wekelijkse halfuur ploeteren standaard toe. Of: Try our Weight Loss: Beginners programme.

Mijn hardloopapp, Running Distance Tracker, denkt daar anders over. 5K is a walk, 10K is a run! roept die me na mijn wekelijkse halfuur ploeteren standaard toe. Of, voor de variatie: Run faster! Use our schedule: 8 weeks, 3 days/week. De beste aanbeveling: Try our Weight Loss: Beginners programme.

Niet alleen Running Distance Tracker mikt op dergelijk gewichtsverlies, ook apps als Strava en Runtastic tellen je calorieën, komen met zwaardere programma’s en dwingen je jouw resultaten te vergelijken met die van vrienden en vreemden, om ze vervolgens naar hartenlust te delen op Facebook. Ik heb de complete store afgezocht naar een programma dat mij níet wilde aanzetten tot het verkleinen van mijn vetpercentage of me op competitieve voet wilde krijgen met mijn connecties op sociale media, maar tevergeefs.

Pics or it didn’t happen

Er is iets vreemds aan de hand in sportland in het algemeen, en in runner’s world in het bijzonder. Sporten lijkt niet langer een activiteit te zijn die we uitoefenen voor ons plezier, voor de opname van vitamine D of voor het prettige gezelschap – nee, sport beoefenen we omdat we kilo’s willen kwijtraken, de strijd willen aangaan met anderen en ons lichaam met trots willen showen via vierkante foto’s en filters.

Je bent zo sportief als je je op sociale media toont.

Het direct delen van beelden en cijfers van onze sportactiviteiten is de standaard geworden. Het adagium pics or it didn’t happen geldt nu ook voor hardlopen, downward doggen en gewichten optillen. Sporten is een persoonlijke marketingtruc geworden: je bent zo sportief als je je op sociale media toont, door jezelf op geïnteresseerd te zetten voor een yogasessie in het stadspark, je hardloopronde te delen via Facebook en een story te posten van je bezwete biceps.

Als je dag in dag uit een strakke hardloopbroek en een Fitbit draagt, hoef je zelfs geen stap gelopen te hebben om de indruk te wekken dat je de sportiviteit zelve bent. Het sponsoren van een sportschoolketen naar keuze – gebruikmaken van je abonnement niet nodig – is de kers op de marketingtaart.

#fitspiration

Sporten is bovendien van een persoonlijk plezier verworden tot een publieke verantwoordelijkheid: wie niet goed voor zichzelf zorgt, is straks de maatschappij tot last met een hogere zorgkostenrekening. Je lichaam is niet van jou, je lichaam is van ons.

Hierdoor zijn we uit het oog verloren dat sporten in eerste instantie bedoeld is ter vermaak – niet om een ander af te troeven, gewicht te verliezen of de ogenschijnlijke perfectie van ons leven te laten zien. Bovendien wordt iedere consument aangesproken alsof hij gebaat is bij gewichtsverlies, terwijl dat voor minder dan de helft van de Nederlandse bevolking geldt – maar geen enkel merk of medium wint er iets bij als ze dat vertellen.

Dit onterecht geadresseerde deel krijgt zo eetstoornissen aangepraat die de gemiddelde zorgkosten evenmin omlaaghalen. In 2015 bleek dat het aantal Engelse jongeren dat met een eetstoornis in het ziekenhuis werd opgenomen de drie jaar daarvoor was verdubbeld – hetgeen door experts ook toen al direct werd gekoppeld aan de hashtagregen van #fitspiration en #thighgap, die ons doet denken dat het normaal is de hele dag door te brengen in de sportschool.

En dan gaan deze cijfers alleen nog over erkende vormen waarbij tot behandeling is overgegaan; het jongste blaadje aan de tak – orthorexia, voor wie geobsedeerd is met extreem gezond eten – is in deze cijfers niet meegenomen, evenmin als alle jongens en meisjes die achter gesloten deuren te veel tijd besteden aan het afmeten van hun magere yoghurt en het wiebelen op hun weegschaal.

Met name vijftien- tot negentienjarigen blijken slachtoffer van al dat social media-geweld: het is deze groep die de afgelopen tien jaar het forst is gestegen, tot meer dan drieënhalf keer de omvang van de leeftijdscategorie twintig tot en met vierentwintig. Ook mannen melden zich steeds vaker met eetproblemen, bleek in 2017 uit een rondgang langs verschillende klinieken: waar voorheen ongeveer een op de honderd aangemelden een man was, is dat nu zeven à acht.

In reactie op deze verveelvoudiging sprak kinder- en jeugdpsycholoog Inge de Graaf, al bijna achttien jaar als eetstoornisspecialist verbonden aan het UMC Maastricht, haar zorg uit over de nadruk die ook door overheidsinstanties als het Voedingscentrum op gezonde voeding en veelvuldig bewegen wordt gelegd. Ook zij signaleerde toen een averechtse trend, waarbij juist jongeren die zich niet door deze boodschap aangesproken hoeven te voelen massaal in de fitnessapparaten klimmen en aan de spinaziediëten gaan.

Balanswens

De preventieve angst voor overgewicht in combinatie met Instagramposts van graatmagere meisjes die nogmaals een gewicht in hun nek leggen, geeft de paradoxale boodschap af dat normaal niet genoeg is: we moeten met zijn allen bijzonder dun, gezond en gespierd zijn. Terwijl we stiekem dondersgoed weten dat een dergelijke instelling nooit gezond kan zijn, laat staan voor iedereen haalbaar is. Toch blijven we sporten, meten en posten.

Een rondgang langs het bewegingbijhoudende deel van mijn vriendengroep wees uit dat ze het prettig vinden te weten hoeveel stappen ze per dag zetten, hoeveel uur ze slapen en hoeveel verdiepingen ze omgerekend hebben opgerend. Onder hen geen zenuwachtig gedoe over te weinig verbrande calorieën, geen minutieus bijgehouden eetdagboeken – alleen de wens om, zo zeggen ze zelf, gezond en in balans te zijn.

Stiekem lijkt ieder mens tegenwoordig te verlangen naar een continue APK van het lichaam.

Op die ogenschijnlijk onschuldige balanswens spelen onder meer Apple en Fitbit in met hun statistische verslagen van het lichaam van hun consumenten. De redenen die Fitbit noemt voor het gebruik van die kekke horloges? Helemaal bovenaan: gewichtsverlies. Dan: weer fit worden na een ongeluk. Vervolgens: helpen je slaapritme op orde te krijgen. Al deze doelen kunnen blijkbaar alleen gehaald worden als ze in de vorm van cijfers worden gegoten. Naar jezelf in de spiegel kijken en besluiten dat je weer tevreden bent met je lichaam? Uitgesloten. Tijdens het sporten steeds weer een nieuwe uitdaging kiezen, gebaseerd op je eigen gevoel? Niet de bedoeling. Op vaste tijden naar bed gaan en voelen wat je lichaam aangeeft? Zo werkt het niet.

Stiekem lijkt ieder mens tegenwoordig te verlangen naar een continue APK van het lichaam, levend in de angst dat een of meerdere waarden een fractie te hoog of te laag uitvallen. Niet alleen het eigen lichaam moet op die manier in de gaten gehouden worden: onlangs lanceerde Fitbit ook een model voor kinderen vanaf acht jaar, dat dag en nacht hun activiteiten bijhoudt, reminders stuurt waarmee het kind eraan herinnerd wordt te blijven bewegen en de jonge gebruikers overlaadt met smileys en stickers als ze hun dagelijkse of grotere doelen behalen. Al deze gegevens kunnen uiteraard direct worden doorgesluisd naar de ouder in kwestie. Het adagium dat zitten het nieuwe roken is, moet blijkbaar ook op deze leeftijd al in het brein worden ingepeperd.

Verkrampen

Zelf herinner ik me mijn jeugd als een zorgeloze tijd die juist niet gekenmerkt werd door het behalen van doelen, op welk front dan ook. Dat sindsdien in het onderwijs al het een en ander is veranderd waardoor die vlieger helaas niet meer opgaat, is al zonde, maar blijkbaar dient ook de vrije tijd van het moderne kind door metingen te worden gedomineerd. Wanneer we op jonge leeftijd al beginnen met het verspreiden van de boodschap dat bewegen verbonden is aan het aantikken van targets, een gevecht is tegen overgewicht en als doel heeft te streven naar het perfecte lichaam, creëren we een wijdverbreide neurose, die mensen bij de woorden ‘sport’, ‘eten’ en ‘bewegen’ al doet verkrampen.

Wie bovendien denkt dat de gegevens die die miljardenbedrijven met hun apparaten, apps en programma’s vergaren alleen met de gebruiker worden gedeeld, komt uiteraard bedrogen uit. We vrezen massaal voor onze privacy, zijn bang dat bij multinationals bekend is waar we wonen, werken, hoe oud we zijn en wat onze kat het liefst voor brokjes eet, maar laten ons zonder morren de hele dag tracken terwijl onze hartslag vertraagt en versnelt.

Met de social media-visie op beweging is het idee van sporten als een puur plezierige activiteit ver naar de achtergrond verdwenen.

Belangrijker nog dan deze naïeve veronderstelling – of het privacy-offer dat we in ruil voor het inzien van onze bewegingsresultaten bereid zijn te brengen – is het zich steeds dieper nestelende idee dat bewegen een publieke en cijfermatige performance is, die pas heeft plaatsgevonden als die in de vorm van statistieken, posts en stories is vastgelegd, gedeeld en geliket. Met deze social media-visie op beweging, waarin doelmatigheid en succesvolle marketing van het zelf voorop staan, is het idee van sporten als een puur plezierige activiteit ver naar de achtergrond verdwenen.

Het wordt dan ook hoog tijd dat we ons niet langer richten op de afstand, de tijd en het aantal calorieën dat ons horloge gemeten heeft of het aantal positieve reacties dat onze sportsessie op Instagram heeft gegenereerd, maar weer gaan luisteren naar het gevoel dat we krijgen van een fijne hardloopronde in de natuur. Als dat een gevoel van voldoening is, is dat rondje – record of geen record – geslaagd.