<div class="lead">Nog steeds weigeren energiebedrijven de herkomst van hun steenkool bekend te maken. Gaat minister Ploumen ingrijpen?</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Als u geen groene stroom afneemt, loopt u grote kans dat uw stroom deels afkomstig is van steenkool uit mijnen met een dubieuze  reputatie. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Kolenmijnen in Afrika en Colombia waar de werkomstandigheden slecht zijn, de vakbonden geïntimideerd worden, de inheemse bevolking verdreven en de leefomgeving verknald. Energiebedrijven blijven weigeren bekend te maken waar ze hun steenkool precies vandaan halen; commercieel gevoelige informatie, zeggen ze.</p>
<p>Het is de grote teleurstelling van veel deelnemers aan de Nederlandse Steenkolendialoog. Drie jaar lang zaten maatschappelijke organisaties als IKV Pax Christi, FNV, Cordaid en ActionAid om tafel met de grote Nederlandse energiesector en een aantal mijnbouwbedrijven – bijna iedere maand een ronde. Ze hoopten dat bedrijven als Nuon, Essent, GDF Suez en E.ON bereid zouden zijn ruimhartig opening van zaken te geven. Dat bleek niet het geval. Energiemaatschappijen willen niet afzonderlijk bekend maken van welke mijnen ze kolen inkopen, waardoor ze er niet individueel op af te rekenen zijn. De energiesector wilde alleen bekend maken van welke grote mijnen ze gezamenlijk hun steenkolen betrekken. En daaruit blijkt hoe groot het probleem is: de nationale kolenmix bestaat voor de helft uit steenkool uit Colombia en het aandeel daarin van de twee grote dubieuze mijnen waarover veel documentatie is, groeit. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Van een test is het niet gekomen omdat de mijnen niet wilden meewerken</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De Nederlandse steenkooldialoog is daarmee eigenlijk mislukt, vinden vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties die de afgelopen jaren hebben meegepraat, op uitnodiging van de energiebedrijven. Er is wel een <i>tool</i> voor energiebedrijven ontwikkeld om mijnen te kunnen beoordelen, maar van een test is het niet gekomen omdat de mijnen niet wilden meewerken. Deze week is het eindrapport aan minister Ploumen aangeboden, volgende week gaat de minister met verschillende organisaties om tafel om de uitkomst te bespreken. En inderdaad blinkt het rapport, <i>Dutch Coal Dialogue</i>, final report, niet uit in heldere antwoorden. Betrokkenen bij de dialoog spreken van ‘eindeloos gesteggel’ over een gezamenlijke tekst. Uiteindelijk is het een document geworden waarin de verschillende <i>stakeholders</i> hun tegengestelde visies uiteen zetten.</p>
<p><b>Transparantie</b></p>
<p>De frustratie van IKV Pax Christi en de collega’s over het gebrek aan transparantie bij energiemaatschappijen is groot. Maar hoe kijken de energieleveranciers zelf op de dialoog terug? We zoeken contact met Floske Kusse, ‘manager external engagement &#038; positioning’ bij Nuon/Vattenfall en deelnemer aan de dialoog. Ze neemt niet op maar een voicemail is snel ingesproken. Een half uur later bellen we met een andere partij: Alienke Ramaker die namens GDF Suez aan tafel heeft gezeten. Ramaker is verantwoordelijk voor ‘stakeholdermanagement and public affairs’ en werd eerder dit jaar door BNR Nieuwsradio nog naar voren geschoven als ‘toekomstig leider’. Bij die gelegenheid zei ze allerlei behartigenswaardige dingen over ‘een nieuwe, duurzame manier van zakendoen’ waarvoor ‘een hele nieuwe manier van denken’ nodig zou zijn. Daar is nu weinig van te merken. ‘Ik begreep al dat jullie bezig waren energiebedrijven te benaderen,’ zegt Ramaker: ‘Ik werd net gebeld door Floske Kusse.’ Ze hebben afgesproken geen commentaar te geven over de afloop van de steenkooldialoog. Daarvoor verwijzen ze door naar Energie Nederland, de brancheorganisatie. Niet een toonbeeld van transparantie, werpen we tegen. Energiemaatschappijen hebben toch hun eigen verantwoordelijkheid? ‘Wij hebben ervoor gekozen het op deze manier te doen,’ zegt Ramaker. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;Dit jaar is er nog een aanslag gepleegd op een van de vakbondsleiders&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Later die middag belt woordvoerder Sjoerd Marbus van Energie Nederland. Volgens hem heeft IKV Pax Christi het rapport ‘tegen de afspraken in’ naar buiten gebracht en Energie Nederland wil pas inhoudelijk  reageren als minister Ploumen commentaar heeft gegeven. </p>
<p><b>Guerilla&#8217;s</b></p>
<p>In een Haags café zit Marianne Moor aan een tafeltje. Namens IKV Pax Christi nam ze bijna vanaf het begin deel aan de steenkooldialoog, maar haar betrokkenheid gaat verder. De afgelopen anderhalf jaar deed ze onderzoek naar de mensenrechtensituatie in Colombiaanse mijnen waarover ze over een paar maanden zal rapporteren. Ze verzamelde onder meer zes getuigenissen van paramilitairen. Daaruit komt naar voren dat de mijnbouwbedrijven Drummond en Glencore vanaf de tweede helft van de jaren negentig in Colombia paramilitairen betaalden om de streek waarin ze opereerden te zuiveren van guerrilla’s van de opstandige FARC. ‘Daarmee probeerden die mijnbouwbedrijven volgens die paramilitairen aanslagen op spoorlijnen en ontvoering van personeel tegen te gaan. Maar die para’s intimideerden en vermoordden daarnaast duizenden burgers en ook actieve leden van de mijnbouwvakbond. Stakingen kosten geld, dat kunnen de mijnbouwbedrijven volgens de para’s niet gebruiken. Intussen zijn de para’s gedemobiliseerd, maar het geweld is niet verdwenen. Nog in mei van dit jaar is er een aanslag gepleegd op een van de vakbondsleiders. ’ </p>
<p>Er waren natuurlijk vermoedens, zegt Moor, maar nog niet eerder lagen er verklaringen onder ede die bevestigen dat mijnbouwbedrijven betrokken waren bij de financiering van het geweld. En dat ze zich zo bezighielden met de aansturing ervan. Die verklaringen van paramilitairen – Moor heeft een aantal van hen in de gevangenis gesproken – spelen een grote rol in het proces dat in het Amerikaanse Alabama wordt gevoerd tegen het daar gevestigde Drummond en dat is aangespannen door de families van 142 slachtoffers.</p>
<p>Voor Moor en haar collega’s was het daarom niet goed te begrijpen dat tijdens de steenkooldialoog in Nederland bleek dat de Nederlandse bedrijven massaal kolen bleven inkopen bij Drummond. In 2011 steeg het aandeel in de kolenimport door het ‘besmette’ bedrijf zelfs nog van 7,2 procent naar 12,3 procent. Fulco van Deventer van Cordaid: ‘We hebben dat natuurlijk ook op tafel gelegd. Hoe is het toch mogelijk, vroegen we, dat we met elkaar in dialoog zijn en jullie intussen meer steenkolen van Drummond gaan kopen?’ </p>
</p></div>
<figure id="post-33911 media-33911" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/08/62c45e55-34f4-43b9-8a51-3d372d938103_kolenexplosie.jpg" alt="In 2011 kostte een gasexplosie in de La Escondida-mijn vijf mijnwerkers het leven. Foto: Fredy Builes/Reuters" /><figcaption>In 2011 kostte een gasexplosie in de La Escondida-mijn vijf mijnwerkers het leven. Foto: Fredy Builes/Reuters</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De hulporganisaties vroegen zich af of de energiebedrijven de problemen wel serieus wilden aanpakken. ‘Het Deense energiebedrijf Dong heeft de inkoop van Drummond-kolen gewoon stopgezet tot er een gerechtelijke uitspraak is in Alabama,’ zegt Moor. ‘Het kan dus wel.’ Daarnaast steekt het de betrokkenen dat de stroomproducenten midden in de dialoog onder de naam ‘Bettercoal’ met een eigen internationaal initiatief kwam, waaraan de hulporganisaties niet volwaardig kunnen meedoen. Moor: ‘Ook dat heeft de dialoog ondergraven.’</p>
<p><b>Eigen Rechter</b></p>
<p>Van de Nederlandse energiebedrijven lijkt RWE/Essent nog het meest openhartig over de ‘bloedkolen’. Tijdens een hoorzitting in 2010 in de Tweede Kamer erkende topman Peter Terium dat zijn bedrijf ondanks de situatie in de mijnen nog steeds kolen van Drummond afneemt, iets waar concurrenten geen uitspraak over doen. Ook is Ingrid Pouw, die namens Essent deelnam, de eerste die wel inhoudelijk op de afloop van de dialoog wil reageren. ‘Rond Drummond is er een hoop <i>hearsay</i>. Je moet wel iets in handen hebben, wil je een contract opzeggen. Tot dusver is Drummond niet veroordeeld, dus is het voor ons een partij waarmee we zaken kunnen doen.’ Naderhand geeft Pouw toe dat hearsay wellicht wat ‘ongelukkig’ is uitgedrukt, gezien de jarenlange opeenstapeling van beschuldigingen, maar ze houdt vol dat ze onvoldoende zijn om het eigen inkoopbeleid te wijzigen: ‘We gaan niet onze eigen rechter spelen.’</p>
<p>Aan grotere transparantie heeft Essent ook geen behoefte. ‘Het is een erg competitieve markt,’ zegt Pouw. ‘Wij willen de informatie over met welke mijnen wij contracten sluiten niet delen met anderen. Voor ons is dat concurrentiegevoelig.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>De energiebedrijven lopen enorm achter bij andere sectoren</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Daarnaast bestaat er bij energiebedrijven naar eigen zeggen angst voor juridische claims en conflicten met kartelwetgeving. Daarom besloten vier energiebedrijven de informatie naar een onafhankelijke partij te sturen die ze verzamelt en vervolgens bij elkaar opgeteld naar buiten brengt, dus zonder dat de individuele energieleverancier te herleiden is. Maar niet alle energiebedrijven konden het hierover eens worden. Voor Nuon bevatte dit systeem nog te weinig waarborgen en strookte het niet met het internationale beleid, dus doet het bedrijf niet mee met de anderen en publiceert het slechts globale marktgegevens. Op de achtergrond speelt volgens energie-experts het feit dat energiebedrijven een groot deel van hun inkomsten halen uit de tussenhandel in kolen waardoor het steeds ingewikkelder wordt de herkomst te herleiden.</p>
<p>‘Iedere consument moet kunnen weten door welke mijn zijn kopje thee wordt verwarmd.’ Het zijn woorden van oud-PvdA-staatssecretaris Frank Heemskerk, de aanvankelijke onafhankelijke voorzitter van de steenkooldialoog. Ze worden aangehaald door Fulco van Deventer van Cordaid. Brancheorganisatie Energie Nederland zegt nu dat Nederlandse energiebedrijven al veel opener zijn dan collega’s in het buitenland, maar Van Deventer wijst er op dat de energiebedrijven juist enorm achterlopen bij andere sectoren. Zo is de informatie over de herkomst van tin in industriële producten veel uitgebreider en levert bijvoorbeeld Unilever grote inspanningen om alleen duurzaam geproduceerde palmolie in te kopen. </p>
<p>Jan Ernst de Groot, die Heemskerk opvolgde als voorzitter, is ‘managing director’ bij TNT, en leidde de steenkooldialoog in de afsluitende fase. Hij vindt de dialoog niet mislukt. ‘De afgesproken doelstellingen zijn behaald. Maar de verwachtingen waren hoog gespannen en daarom kan ik me de teleurstelling voorstellen. Ik heb ook het gevoel dat er niet het maximale is uitgehaald. Daarvoor ontbrak het aan ambitie. Een consument anno 2013 wil meer weten.’</p>
<p><b>Record</b></p>
<p>Betrouwbare informatie over de herkomst van steenkool zou ook de marktwerking in de geliberaliseerde energiemarkt een impuls kunnen geven. In 2012 stapte 12,7 procent van de consumenten over op een andere energieleverancier – een record, maar een aandeel dat nog steeds als laag wordt beschouwd. Voor een overstap is de prijs het voornaamste motief. Maar de vraag is natuurlijk of de herkomst van de steenkool voor consumenten ook een reden kan worden om voor een andere leverancier te kiezen. Van Deventer komt zelf met de relativering: ‘Van kolen  is moeilijk iets goeds te maken.  Bewuste consumenten kiezen sowieso voor groene stroom. Geen bedrijf profileert zich met mooie kolen. Daar is geen businessmodel op te maken.’ </p>
</p></div>
<figure id="post-33911 media-33911" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/08/9db24efb-2157-46e1-8a3f-225beec8a691_kolencentrale.jpg" alt="De kolengestookte elektriciteitscentrale van E.ON op de Maasvlakte. Foto: Stijn Rademaker/HH" /><figcaption>De kolengestookte elektriciteitscentrale van E.ON op de Maasvlakte. Foto: Stijn Rademaker/HH</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Toch blijven de maatschappelijke organisaties streven naar grotere transparantie om de energiesector te prikkelen kritisch in te kopen. Ze hadden gehoopt dat de overheid de energiebedrijven meer onder druk zou zetten. Ambtenaren van ‘buitenlandse handel’ waren als toehoorder bij de dialoog aanwezig. ‘Wij hadden graag gezien dat de overheid de argumenten van de energiebedrijven om niet transparanter te zijn, had getoetst op waarheidsgehalte. Dat had de dialoog verder kunnen helpen,’ zegt Gijs Verbraak van ActionAid. ‘Maar dat is niet gebeurd.’ In april 2012 nam de Tweede Kamer een motie aan die de regering oproept een actievere rol te spelen. ‘Dat heeft toen slechts geleid tot een extra consultatieronde,’ aldus Verbraak. Ook voorzitter De Groot ziet dit probleem. ‘Ten tijde van die discussie zat er een ander kabinet. Ik heb de indruk dat er minder belangstelling voor het onderwerp was dan nu. Daarom is er ook behoefte aan vervolgactie.’</p>
<p><b>Risicoanalyse</b></p>
<p>De kans dat de druk op energiebedrijven na het mislukken van de dialoog wordt opgevoerd, is niet denkbeeldig. Als PvdA-Kamerlid stelde de huidige minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans al kritische vragen over het verloop van de steenkooldialoog. En minister Ploumen van Ontwikkelingssamen werking en Buitenlandse Handel toont zich gevoelig voor de omstandigheden waaronder importgoederen worden geproduceerd, getuige haar aandacht voor de mensonterende manier waarop in Bangla desh veel kleding wordt gemaakt. Een paar weken geleden stuurde ze de Kamer een brief over maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) waarin ze bekend maakte ‘risicoanalyses’ te zullen maken om kwetsbare sectoren te inventariseren. De Nederlandse regering gaat zich actiever opstellen en wil in die sectoren met belanghebbenden tot afspraken komen. In elk geval zal dit gebeuren bij de textielsector, maar ‘de uitkomsten van de steenkooldialoog’ kunnen ‘aanleiding zijn om ook met de energiebedrijven te gaan spreken over een MVO-convenant,’ schreef ze. In een reactie laat Ploumen via een woordvoerder weten uit de media begrepen te hebben dat er ‘geen breed gedragen rapport’ ligt. ‘Dat betreurt zij.’</p>
</p></div>


Gerelateerd