Vrij Nederland sprak met Jetta Klijnsma, die lang gold als het sociale gezicht van de PvdA.

Klijnsma zet zich immer monter in voor gehandicapten, nabestaanden en andere zwakken. Maar idealen hebben het zwaar in crisistijd.

Een koude ochtendzon verlicht het Dolfinarium in Harderwijk dat wegens verbouwing gesloten is. Het park is uitgestorven. Terwijl de zeeleeuwen ontwaken, draait een walrus zich nog eens om.

In een ondergrondse ruimte is het intussen een en al bedrijvigheid op deze zaterdagmorgen. ‘Goedemorgen dames,’ zegt Jetta Klijnsma (56) opgewekt tegen de elf vrouwen van middelbare leeftijd die aan een tafel koffiedrinken. Ze staat voor een glazen wand waarachter dolfijnen zwemmen. ‘Ik ben Jetta Klijnsma en ik heb begrepen dat u hier komt werken. Wat een vrolijke happening hedenochtend en wat leuk om u te ontmoeten!’ Haar brede lach mist zijn uitwerking niet. Spontaan beginnen de vrouwen te vertellen: dat ze zich suf hadden gesolliciteerd en moedeloos waren geworden door de vele afwijzingen. En dat daar toen die speeddate voor werkzoekende 50-plussers met het Dolfinarium was, georganiseerd door het UWV. Zij zijn de gelukkigen.

‘Ik ben hier zo vroeg,’ zegt Klijnsma dan, ‘omdat ik voor de rest van Nederland wil horen hoe ik werkgevers zover kan krijgen dat ze niet afknappen op leeftijd. Het is verdikkeme niet makkelijk als je je baan verliest, dierbare dames, en jullie hebben wél mooi expertise en een rugzak vol levenservaring.’

Ze luistert naar al hun verhalen en heeft voor ieder een bemoedigend woord. Het zelfvertrouwen in de groep stijgt met de minuut. ‘Ik dacht: nee heb je, ja kun je krijgen,’ roept de aanvankelijk schuchtere Rita (52).

‘Voor tien euro netto per uur wil ik best uw rechterhand worden,’ oppert Corrie (61) overmoedig. ‘We hebben meer Klijnsma’s nodig in Den Haag. U leeft echt met ons mee en laat zien dat je ook met een handicap ver kunt komen.’

Na een toost met geheven koffiekopjes sluit de staatssecretaris haar peptalk af: ‘Ik gun echt íédereen een baan. Want, meisjes, of je nu jong of oud, wit of zwart, homo of hetero, met of zonder beperking bent: íédereen verdient een plek. Dank voor jullie verhalen, ik neem ze mee naar Den Haag. Optimisme, daar gaat het om!’

Terwijl de vrouwen hun contract tekenen, loopt de staatssecretaris achter haar rollator naar de uitgang. Een medewerker hijst haar het trapje op naar buiten, waar een golfkarretje klaarstaat voor de rest van het programma.

Haar lijf slijt snel, maar dat weerhoudt Klijnsma niet van dit werkbezoek in het weekend. Alleen als haar gezicht even niet lacht, zie je hoe vermoeid ze eigenlijk is. Waarom komt ze op haar vrije zaterdagochtend voor elf mensen opdraven? ‘Hun verhalen voeden me,’ zegt ze. ‘Dat vind ik heerlijk, dat heb ik nodig.’

Chronische blijheid

Jetta Klijnsma geldt als het sociale geweten van de PvdA. Helemaal nu ze staatssecretaris voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid is in het waagstuk kabinet-Rutte II. Ze staat bekend om haar ijzeren arbeidsethos en uit haar loopbaan spreekt een grote maatschappelijke betrokkenheid. Na haar studie sociaal-economische geschiedenis in Groningen vervulde ze van 1982 tot 1998 verschillende functies bij de Tweede Kamerfractie van de PvdA; een echte partijtijger. In die periode doorliep ze ook de Bestuursacademie Zuid-Holland en was ze PvdA-raadslid in Den Haag. Ze werkte dienstbaar in de luwte tot haar doorbraak als wethouder in Den Haag waar ze zich tot 2008 bekommerde om eerst Welzijn, Volksgezondheid en Emancipatie, en later om Financiën en Cultuur. Als een moeder Teresa ontbeet ze met daklozen, liep ze jeugdhonken af en nodigde ze eenzame ouderen uit op de koffie: ‘Tijdens mijn spreekuur stond er altijd een doos tissues klaar voor alle mensen die hun sores kwamen delen.’ Toen ze in de Haagse Schilderswijk een opvangcentrum voor drugsverslaafden wilde vestigen, kreeg ze het aan de stok met woedende buurtbewoners. Geen gesprek ging ze uit de weg, maar dat centrum kwam er wel. Als staatssecretaris voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet-Balkenende IV trok ze langs zaaltjes met ziedende metaalwerkers om hen te overtuigen dat de AOW-leeftijd écht omhoog moest van 65 naar 67 jaar: ‘Hoon was mijn deel.’ Haar eigen kritische achterban wist ze uiteindelijk te overtuigen met een emotioneel betoog. Inmiddels is de omstreden verhoging een feit.

In een interview met Binnenlands Bestuur typeren voormalige collega’s haar als ‘een iron lady in een cadeauverpakking’ wier ‘chronische blijheid’ op den duur kan ‘irriteren’. Maar bovenal als een mensenmagneet: ‘Ze hoeft maar op die tandem te stappen, foto in de krant en het hele volk houdt van haar. Voor het electoraat is ze natuurlijk een enorm knuffeldier.’ Op haar tandem verpersoonlijkt ze de sociaal-democratische droom van de succesvolle mindervalide. Haar optimisme is haar handelsmerk, en politiek zeer effectief. Bij de verkiezingen vorig jaar sleepte ze als nummer twee van de PvdA-kandidatenlijst ruim 190.000 voorkeursstemmen binnen.

Maar idealen hebben het zwaar in crisistijd. Ze gunt iedereen een baan, maar moet nu vooral bezuinigen: 1, 8 miljard, waarvan 650 miljoen op de sociale werkplaatsen, terwijl ze zich juist jaren had ingezet voor de mensen die er werkten. Haar quotumwet, die werkgevers verplicht mensen met een beperking aan te nemen, lijkt door het Mondriaanakkoord voorlopig van de baan. De strafbaarstelling van illegaliteit gaat tot haar ongenoegen juist wel door. Onlangs keerde ze zich openlijk tegen PvdA-leider Diederik Samsom toen hij tijdens een partijcongres vol verbolgen leden duidelijk maakte dat hij die strafmaatregel uit het regeerakkoord niet opnieuw ter discussie ging stellen. ‘De kwestie is een fundamentele zaak die je niet zomaar kunt wegpoetsen,’ sprak ze op RTV-Noord. ‘Of je laat het congres vallen, of je laat het kabinet vallen.’ Inmiddels heeft Diederik Samsom de ledenopstand bedwongen en is Klijnsma’s commentaar genuanceerder. ‘Ik heb me niet tegen Diederik gekeerd,’ zegt ze, ‘want zijn dilemma is mijn dilemma. Ik wilde juist duidelijk maken dat we niet zwart-wit moeten denken, maar zoeken naar een manier om illegale mensen verder te helpen zonder dat het kabinet hoeft te vallen.’

Gatsiedarrie nog aan toe

‘Gisteren kwam ik zo ongeveer huppelend thuis van mijn werkbezoek,’ zegt Jetta Klijnsma aan de keukentafel in het Haagse herenhuis dat haar man in de jaren tachtig kraakte. ‘Toen ik ’s ochtends aankwam in Heerlen stond de vlaai al klaar. Ik vond het geweldig om te zien hoe die jonge vrouwen met een moeilijke start daar in de werkplaats knuffels stonden te maken. ’s Avonds was er in Krimpen aan den IJssel een bijeenkomst van de lokale PvdA. Ik draai al een tijdje mee, dus de mensen hadden zoiets van: “Hee wat leuk, daar is Jetta, nu kunnen we eindelijk bijpraten!” Ik heb een praatje gehouden en daarna ben ik door de hele zaal vreselijk eh… heerlijk doorgezaagd.’

Klijnsma beheerst haar optimisme tot in de puntjes. Van haar ludieke woordgebruik – ‘dierbare dreutels’ en ‘grote grutjes’ – en haar levendige intonatie tot haar drang om alleen het positieve te benadrukken; voor somberen ben je aan het verkeerde adres. Ze vertelt graag hoe enthousiast de mensen reageren op haar komst, maar ze kan er niet omheen: de plannen hakken erin. Haar omstreden nabestaandenwet vormde begin dit jaar haar persoonlijke vuurdoop. Het leeuwendeel van de Tweede Kamer viel over haar heen, in haar woorden: ‘Klijnsma, wat heftig, je kan mijn rug op!’ Ook de hatemail loog er niet om. Hoe eerder je dood bent, hoe beter, schreef iemand. ‘Ik ben natuurlijk ineens een vreselijk asociaal mens voor sommigen, ik deug voor geen meter.’

Maar het meest nog is haar de weduwe bijgebleven die haar na afloop van het avondje in Krimpen aansprak op de nabestaandenwet. ‘Ze zei tegen me: “Jetta, je zult het regeerakkoord moeten uitvoeren, gatsiedarrie nog aan toe, maar je zegt wel héél hard dat ouders één jaar na het verliezen van hun partner alweer aan het werk moeten. Dan hebben ze volop verdriet. Ik dacht: “Is dit nou onze Jetta?”’

Ze is even stil. ‘Dat trek ik me aan, dan denk ik: grote grutjes. Mensen zagen mij natuurlijk als het sociale gezicht en dachten dat ik er persoonlijk voor zou zorgen dat zij de last in elk geval níét op hun schouders zouden krijgen.’ Hoe reageert ze op zo’n teleurgestelde weduwe? ‘Dan toon ik begrip en vertel ik waarom ik dit doe. Natuurlijk heb ik overwogen om in de Kamer te blijven zitten, want ik wist dat er heftige dingen over Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het regeerakkoord staan, en ik wist ook dat deze intensieve baan veel van mijn lijf zou vergen. Maar weigeren was geen optie, dan had ik mezelf geen knip voor de neus waard gevonden. Ik vind echt dat we onze begroting op orde moeten krijgen en daarom voer ik het regeerakkoord en het sociaal akkoord ruiterlijk uit. Als staatssecretaris kan ik er in elk geval de scherpste randjes vanaf proberen te knagen voor de mensen die de hardste klappen van de crisis krijgen, aan de onderkant van de samenleving. Ik heb er bijvoorbeeld voor gezorgd dat de overbruggingsregeling voor mensen met een AOW-gat niet 150 maar 200 procent van het minimumloon wordt. Als ik dat vertel, begrijpen mensen uiteindelijk dat ik toch wel deug.’

Op dit moment zit ze te dubben over de nabestaandenwet. Ze vindt het belangrijk om brede steun in de Kamer te hebben omdat sociale regelgeving een groot maatschappelijke draagvlak behoeft. ‘Nu krijg je als je partner overlijdt een uitkering tot je jongste kind achttien is, dat is kostbaar. Een jaar vindt iedereen te kort. Dus denk ik na: hoe dan wel? Niet makkelijk, want het kost extra geld.’ Maar het gaat niet alleen om geld, haast ze zich te zeggen. Dat ontdekte ze toen ze een paar verontwaardigde mailschrijvers had uitgenodigd voor een rondetafelgesprek op haar departement. ‘Er bleek onder deze nabestaanden ook behoefte aan een soort rouwambtenaar die je naar het juiste loket begeleidt voor hulp. Daar ben ik mee bezig.’

Soms is het weer wennen als staatssecretaris. ‘Ik vind het zo leuk om er fysiek voor de mensen te zijn, nu ben ik dat voornamelijk op papier. Een ochtend tussen de mensen in het Dolfinarium geeft mij meer energie dan aan beleidsstukken werken en de boel daarna in de Kamer verdedigen. Ik luister liever naar de inspirerende verhalen van anderen. Ik vind het prachtig om te zien hoe mensen zich er weer bovenuit knokken.’

Krompoot

Jetta Klijnsma werd geboren als vierde van vijf dochters in een gereformeerd ARP-gezin in Hoogeveen, ‘een zoete inval’. Haar moeder was ouderling bij de kerk, haar vader steenhouwer met zijn eigen werkplaats aan huis waar hij onder meer grafstenen maakte. Toen ze anderhalf was, had Jetta nog geen stap gezet. Artsen ontdekten dat ze spastisch was aan beide benen door zuurstofgebrek bij de geboorte. Een extra stukje vlees voor Jetta, adviseerden ze haar moeder. ‘Maar dat pikte ze niet. Mijn moeder wilde dat ik gewoon kon meedoen. Ik ben vaak geopereerd en ze heeft ervoor geknokt dat ik naar een gewone school kon. Zelf had ze niet kunnen studeren, en ze leerde ons dat we onze eigen broek moesten kunnen ophouden en ons steentje moesten bijdragen in de maatschappij.’ Daarin ontzag ze Jetta niet. Als die door haar kromme benen weer eens omviel in de klas, zei ze tegen de juf: laat haar maar gewoon liggen, ze krabbelt wel weer overeind. Ze gaf haar dochter mee haar hersens extra te gebruiken, ‘want meisjes met kromme benen komen nu eenmaal moeilijk aan de man’.

Een harde leerschool? ‘Ja,’ zegt Klijnsma, ‘maar wel een realistische. Want als ik Ard niet was tegengekomen, had ik het leven nu alleen moeten leiden. Mijn ouders hebben me een fantastische opvoeding gegeven juist door me niet te pamperen. Mijn vader vergrootte mijn wereld bijvoorbeeld door een rode skelter en een driewielfiets voor me te kopen. Toen ik dat op mijn zesentwintigste besefte, ben ik met een bos bloemen naar huis gegaan en heb ik ze bedankt. We zijn niet van het huilen, maar zaten alle drie met een dikke keel.’

Ze praat opvallend vrolijk over een jeugd die toch ook lastig moet zijn geweest. Natuurlijk is ze wel eens gepest, zegt ze, uitgescholden voor ‘krompoot’, ‘maar dat viel allemaal reuze mee’. Het enige waarvan ze naar eigen zeggen heeft gebaald, is dat ze niet kon schaatsen op natuurijs. ‘Dat leek me nou geweldig. Maar mijn vriendjes en vriendinnetjes zetten me op de slee en dan deed ik tóch mee. En tijdens gym dachten de kinderen: “Ach, we kiezen Jetta wel, want die blijft anders toch maar over. Dan zetten we haar in het doel want vallen kan ze als de beste.’ Met een lachje: ‘Nou, dat kon ik ook.’

Was het niet frustrerend om niet écht mee te kunnen doen? Fel: ‘Ja, maar zo vóélde dat niet! En jij kan ook bepaalde dingen niet, kan ik je melden!’ Sussend: ‘Ik bedoel te zeggen dat we allemaal onze mankementen hebben. Of je nou een bril hebt, psychisch van de leg bent of kromme benen hebt. We doen niet onder voor elkaar.’

Op haar dertiende zat ze een jaar in het kinderrevalidatiecentrum in Beetsterzwaag na een zware operatie. Ze leerde er lopen, maar viel van haar geloof. ‘Een meisje moest haar been missen omdat haar vader er met een trekker overheen was gereden. In dat jaar heb ik vier kinderen met spierdystrofie zien aftakelen en sterven. Ik mag eigenlijk niet klagen, dacht ik toen, ik heb “alleen maar” die kromme benen. Ik mag al blij zijn dat ik leef.’ Optimisme als morele plicht? ‘Zo heb ik het niet ervaren. Maar dat die kinderen doodgingen, daar kon ik gewoon niet bij. Dat vond ik zó’n smerige snertstreek. Ik dacht: als God bestaat, dan deugt hij niet. Ik was voorgoed klaar met het geloof.’

Tot verdriet van haar diepgelovige ouders. ‘Ze vonden het heel beroerd toen ik later niet meer naar de kerk ging en me ook nog bij de sociaal-democraten aansloot. Maar jongens, zei ik, jullie hebben me toch opgevoed om in de bres te springen voor mensen die het moeilijk hebben! Dat doet jullie CDA te weinig. Ik ben van het humanisme en van het leven voor de dood. Dat zijn van die keuzes waarover je het niet eens wordt. Ze bleven het jammer vinden, maar je blijft wel praten.’ Hoe? ‘Nou ja… ze waren er best trots op dat ik raadslid werd, en wethouder, en dat ik überhaupt een baan vond.’

Pijnbestrijding

Ze recht haar rug. ‘Poeh, wat serieus allemaal zeg.’ Steunend aan de bar begeeft ze zich naar het Senseo-apparaat om koffie te zetten. ‘Ik heb echt een prachtig leven, hoor!’

Wellicht was het begin zo zwaar dat alles daarna meeviel? ‘Hahaha! Ook het begin was mooi. Natuurlijk hakken die operaties erin als kind, zeker met de pijnbestrijding van toen.’ Stilte. ‘Jeempie, ik wilde gewoon meedoen en had daar alles voor over.’

‘Je wordt echt niet van een dubbeltje een kwartje als je maar je best doet, de omgeving waarin je opgroeit bepaalt alles’

In haar tijd, vertelt ze, werden spastische kinderen met de beste bedoelingen weggestopt in tehuizen in de Veluwse bossen. Klijnsma heeft ze gesproken toen ze volwassen waren. ‘Dat ze niet mee mochten doen in de maatschappij bleken ze het ergst te hebben gevonden. Ik merk dat dat me politiek heel erg drijft. Want dát pik ik niet, dat pik ik écht niet! Iedereen verdient de kansen die ik dankzij mijn ouders kreeg. Je wordt echt niet van een dubbeltje een kwartje als je maar je best doet. De omgeving waarin je opgroeit, bepaalt alles. Daarom is het zo essentieel dat de Participatiewet er komt!’

Klijnsma’s Participatiewet moet mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan regulier werk helpen. Het gaat om mensen die op een sociale werkplaats werken, jonggehandicapten die nu nog een Wajong-uitkering ontvangen en mensen in de bijstand. De Participatiewet is het vervolg op de omstreden Wet Werken naar Vermogen van het vorige kabinet. Aanvankelijk was het belangrijkste verschil: de Wajongers worden niet herkeurd en hun uitkering wordt niet verlaagd, maar het wordt wel moeilijker om in de Wajong te komen; daarvoor moet je ‘volledig duurzaam arbeidsongeschikt zijn’. De sociale werkplaatsen nemen vanaf 2014 geen nieuwe werknemers meer aan. Het is aan de gemeenten om mensen met een arbeidsbeperking of in de bijstand aan een baan te helpen. Maar de gemeenten kunnen dat niet alleen omdat er door de bezuinigingen minder geld voor beschikbaar is dan het rijk er zelf aan uitgaf. Daarom bedacht Klijnsma haar quotumwet, onder werkgevers zeer omstreden. Die wet verplicht organisaties met meer dan vijfentwintig werknemers om minstens vijf procent van het personeelsbestand te laten bestaan uit mensen met een arbeidsbeperking, op straffe van een boete. Het staat mooi in het regeerakkoord, maar sinds het Mondriaanakkoord is een en ander veranderd. De Wajongers worden nu toch herkeurd en hun uitkering wordt toch verlaagd. Volgens Karabulut(SP) is de Participatiewet van Klijnsma gewoon’de oude afbraakwet met een nieuwe kaft eromheen’. En verplichtte het regeerakkoord werkgevers nog om 170.000 banen in 2020 op te leveren met het quotum als stok, in het Mondriaanakkoord gaat het om 125.000 banen in 2025 op vrijwillige basis.

Dat moet een teleurstelling voor u zijn.

‘Er is veel veranderd in het Mondriaanakkoord en dat vind ik goed. Overigens kun je die aantallen niet met elkaar vergelijken, omdat de mensen met een WIA-uitkering niet meer onder die 170.000 vallen. Werkgevers willen daar een eigen oplossing voor vinden. Zoals ik al zei is het belangrijk dat sociale regelgeving een groot draagvlak heeft. En het is veel fijner kersen eten met werkgevers als ze uit zichzelf banen maken, dat is geweldig! Maar ik heb wel tegen Bernard Wientjes gezegd: “Fijn dat je meewerkt, maar voor de zekerheid maak ik wél mijn quotumwetje. En als tijdens de rit blijkt dat jouw achterban toch te weinig banen heeft gecreëerd, dan haal ik ze alsnog bij de les met een boete. De Participatiewet treedt in 2015 in.”’

Maar uw quotumwet is voorlopig toch van de baan?

‘Hohoho! Eén ding: het quotum is helemaal niet van de baan.’

Ze pakt de brief van het kabinet aan de Tweede Kamer erbij. ‘Lees met me mee,’ zegt ze terwijl ze met haar vinger de zinnen onderstreept: ‘Het quotum wordt wettelijk verankerd.’

Er staat dat u wel eerst de sociale partners moet raadplegen voor die wet er komt. Dan kan van uitstel alsnog makkelijk afstel komen.

Geërgerd: ‘Nou, ik ben nu al bezig met mijn quotumwet, kan ik je zeggen. Die loods ik nog vóór het eind van het jaar door de Kamer. En als in 2016 blijkt dat de werkgevers hun woord niet hebben gehouden, dan treedt die gewoon in werking, hoor!’

Dan: ‘Oké, er is veel onduidelijkheid sinds het Mondriaanakkoord, dat is waar. Wethouders hangen constant aan de telefoon voor opheldering. Hier wacht me nog een schone taak.’

Veel tijd om de beleidswijzigingen uit te leggen had ze niet toen het Mondriaanakkoord verscheen. Dat weekend verbleef ze bij haar ernstig zieke zus in Groningen. Privé maakt ze een turbulente tijd door. Twee maanden geleden overleed haar moeder, ‘mijn drijvende kracht’. De vijf zussen hadden wekenlang rond haar bed ‘gebivakkeerd’. Klijnsma was erbij toen haar moeder insliep. ‘Ik zag hoe ze langzaam wegviel in die totale eenzaamheid,’ vertelt ze. ‘Het is heel verdrietig als je je moeder kwijt bent, maar ze was echt klaar met leven. Ze was niet meer mobiel en vond dat ze niets meer had bij te dragen, dat ze alleen nog maar kon ontvangen. Die afhankelijkheid viel haar zo zwaar. “Wat mij betreft mag God me komen halen,” zei ze regelmatig tegen ons. Dat begreep ik. Waarom zou je doorleven als het leven niets meer oplevert?’

Moet het leven per se wat opleveren?

‘Voor mij wel, daar draait het om: iets voor elkaar kunnen betekenen. Dat hebben we thuis meegekregen en volgens mij zijn we daarin geslaagd. Vlak voordat ze stierf, heb ik tegen mijn moeder gezegd dat ze vijf geweldige dochters heeft neergezet.’

En wat zei zij tegen u?

‘Kijk… eh, het allerbelangrijkste vond ze het geloof. Dat had ze heel graag aan haar dochters willen meegeven. Dat geloof heb ik niet.’

U kijkt erbij alsof u zich schuldig voelt.

‘Ja, ik kan het niet mooier maken, dat heb ik niet voor haar kunnen doen: haar vertellen dat ik geloof. Zoiets kun je niet faken. Maar voor de rest was ze hartstikke blij met haar dochters. Ze vond dat wij het goed deden en was daar trots op.’

Tandemchauffeur

De woonkamerdeur gaat open. Een joviale man met robuust postuur en halflang haar zet een boodschappentas in de keuken. Het is haar man Ard die zo een witlofsalade gaat maken. Het is tien uur ’s avonds, etenstijd voor het echtpaar. ‘Als iemand mijn wereld groter maakt, is het Ard wel,’ zegt Klijnsma als hij weer weg is. ‘Hij duwt me op een sleetje de berg af, we kanoën samen en reizen heel de wereld over tot in Brazilië en Egypte.’

Ze zijn net terug van een kampeervakantie in Europa. Rollator, tandem en rolstoel gingen zo de camper in voor hun reis naar de zon. Dat de mensen op de camping ‘meewarig’ keken naar ‘die vrouw in een rolstoel voor haar campertje’ kon haar niet schelen. Zo buiten, tussen de mensen, voelt ze zich op haar best. ‘Het was weer heerlijk. Ard en ik zijn echt kompanen, hij heeft ook een stevige politieke mening en dat is prettig. We delen veel aan deze keukentafel. Zonder zijn steun was mijn leven totaal anders geweest, dan had ik dit niet zo kunnen doen.’

Afhankelijkheid heeft een foute connotatie gekregen in deze individualistische tijd, vindt Klijnsma, ‘en het is vaak alleen de mantelzorger die een pluim krijgt. Maar degene die de zorg ontvangt, verdient ook een veer, want die zit in een lichaam waarin hij liever niet had gezeten. Ik had het natuurlijk ook prettig gevonden als ik normale benen had gehad. Maar ze horen wél bij me.’ Lachend: ‘En als ik in de regen in de rij voor een museum sta te wachten, laat de suppoost mij als eerste binnen. Soms maak ik er gebruik van, bijvoorbeeld als ik met een krant op de bank lig en Ard koffiezet. Ah, wil je mij ook een kopje brengen, zeg ik dan. Dan zegt hij: prima, maar de volgende keer ben jij weer aan de beurt, want dit kan je best zelf. Dat is goed voor mijn karaktervorming.’

Om volop mee te kúnnen doen, heeft ze ‘oneindig veel hulp’ gekregen, vertelt ze, en lang niet alleen van Ard. ‘Soms is het moeilijk om afhankelijk van anderen te zijn. Als mijn tandemchauffeur te snel trapt, schiet mijn voet van het pedaal en ben ik in de aap gelogeerd. Maar ik vertrouw hem en heb geleerd om hulp te aanvaarden. Anders zou mijn wereld erg klein zou zijn geworden. Natuurlijk zie ik mensen af en toe denken: o kreun, wat een gedoe, moeten we haar in die rolstoel meenemen. Maar er heeft nog nooit iemand die ik om hulp vroeg gezegd: zak er maar in. Daarom heb ik een heilig geloof in mensen.’

U zet zich zo in voor anderen. Voelt het als een plicht om dat te doen?

‘Ja, maar ik vind het mooi. Ik krijg zoveel fysieke hulp dat ik het fijn vind om ook veel voor anderen te doen.’

Zou uw zelfbeeld eronder lijden als u minder voor anderen kon doen?

‘Dat weet ik wel zeker, ik zag het bij mijn moeder. Ik zou het leven een stuk moeilijker vinden als ik alleen maar kon aanvaarden.’

Heeft u daarom zo’n drukke agenda?

‘Ja, het is mijn hobby.’

En uw bestaansrecht?

‘In zekere zin.’

Soms moet Klijnsma haar werk als staatssecretaris abrupt onderbreken omdat het in haar rug is geschoten. Dan is ze na een uurtje fysiotherapie weer terug om haar werkzaamheden monter vanuit haar rolstoel te vervolgen. Toen ze acht was, bevestigde een orthopedisch chirurg in het ziekenhuis haar voor een operatie wat ze al langer wist: dat haar botten sneller zouden slijten en ze in een rolstoel zou belanden. ‘Dat heb ik al jong geaccepteerd: het is niet anders. Ik laat me er niet door hinderen. Volgens artsen bedrijf ik topsport. Door mijn spasticiteit krijgen mijn spieren constant prikkels vanuit de hersenen om te verkrampen. De artsen adviseren me hoe ik zo fit mogelijk kan blijven. Ik probeer niet te veel te lopen, maar fietsen op mijn tandem mag ik dan weer wel. Heerlijk vind ik dat.’

U zou ook meer tijd kunnen steken in uw andere hobby’s: klaverjassen, boekenavondjes met vriendinnen, pianospelen. Nu offert u uw gezondheid op.

‘Dat realiseer ik me best. En als ik vroeger elke dag had gezwommen, was ik minder snel versleten geraakt en schoot het nu niet zo vaak in mijn rug. Dat zou ik kunnen betreuren, maar ik kies ervoor dat niet te doen.’ Na een stilte: ‘Weet je, mijn perceptie is zo anders dan die van de meeste mensen. Ik hoopte zo dat ik op mijn dertigste nog steeds een beetje zou kunnen lopen. Toen dat lukte, dacht ik: joepie! Eens kijken of ik het op mijn veertigste nog kan. En moet je nu kijken: ik ben zesenvijftig en nog steeds redelijk mobiel. Ik ben spekkoper, heb ontzettend geboft.’

Speelt in uw werkdrift ook mee dat u denkt: het leven is eindig?

‘Heel sterk, ja. Vroeger dacht ik voor elke operatie: ik hoop wel dat ik uit die narcose kom. Elke keer hield ik er weer rekening mee dat ik niet meer wakker zou worden. Memento mori, dat zit er sinds het kinderrevalidatiecentrum bij mij ingebakken. Maar wel graag op mijn eigen opgewekte manier. Ik geniet enorm van wat ik doe, van het leven, maar snap ook dat het een keer klaar is. En dan hoeft niemand te denken: Jetta wilde nog zo veel. Ik ben gewoon klaar met leven. Als ik morgen met mijn tandem onder de tram kom – of liever zonder, anders is mijn chauffeur ook naar de barrebiezen – is het ook goed. Dan vind ik het prachtig geweest.’

Gerelateerd