Buitenland
In Washington DC zijn leden van de Senaat in debat over een jongeman die in het Rotterdamse huis van bewaring De Schie vastzit. Sabir K. wordt niet bij naam genoemd &#8211; de senatoren weten waarschijnlijk niet van zijn bestaan &#8211; maar de politieke discussie gaat over iemand zoals hij. Een buitenlander (K. is Nederlands onderdaan, zoon van een Nederlandse moeder en een Pakistaanse vader) die door de Verenigde Staten verdacht wordt van terroristische activiteiten voor Al-Qaida, gericht tegen Amerikanen.
Tot nu toe werden mannen als de Nigeriaan Umar Farouk Abdulmutallab &#8211; de &#8216;onderbroekterrorist&#8217; &#8211; of de Iraakse Nederlander Wesam al-Delaema &#8211; de &#8216;bermbomterrorist&#8217; &#8211; berecht door een federale rechtbank op Amerikaans grondgebied. Daar wil de National Defense Authorization Act, waarover de Senaat deze week stemt, een eind aan maken. De wet vermilitariseert het recht voor terrorismeverdachten. Verdachten worden in hechtenis genomen door het leger en berecht door militaire commissies, een speciaal tribunaal dat alleen op de marinebasis Guantánamo Bay functioneert. De wet zegt het niet expliciet, maar het lijkt logisch dat een verdachte zijn zaak zal moeten afwachten in de gevangenis op Guantána-mo. Vervolgens zal hij berecht worden in een rechtssysteem met beperkte rechten voor de verdachte.
Wat gaat dit voor Sabir K. betekenen? De Neder-lander werd vorig jaar in Pakistan opgepakt, maar nooit bij een rechtbank voorgeleid. Onduidelijk is dus waarom hij werd gearresteerd. In april werd hij door de Pakistaanse autoriteiten het land uitgezet naar Nederland. Op Schiphol werd hij op basis van een Amerikaans arrestatieverzoek opgepakt. De VS verzocht om zijn uitlevering en in oktober oordeelde de rechtbank in Rotterdam dat K. mag worden uitgeleverd. Als de Hoge Raad, waar de zaak nu ligt, instemt met de uitlevering, kan K. op het vliegtuig worden gezet naar Amerika. Maar onder de nieuwe wet zal K. niet begeleid worden door U.S. Marshals, de politiedienst verantwoordelijk voor het transport van gevangenen van de federale rechtbank, maar door militairen. Hij zal niet voor een rechtbank verschijnen, maar voor een militaire commissie.
&#8216;Zo ver zal het niet komen,&#8217; meent Robert Chesney, jurist en deskundige in terrorismerechtszaken. &#8216;Nederland kan regelen dat de verdachte wel volgens het normale strafrecht berecht zal worden.&#8217; Inderdaad, er is een kleine uitweg mogelijk in de nieuwe wet. Als de uitvoerende macht &#8211; het Witte Huis, het ministerie van Justitie &#8211; meent dat militaire detentie en vervolging de nationale veiligheid benadeelt, kan een verdachte volgens het normale strafrecht vervolgd worden. Maar dit is geen sinecure.
De FBI en ook minister van Defensie Leon Panetta voelen niets voor de nieuwe wet. Obama waarschuwde dat hij een veto zal uitspreken. Maar de architecten van de wet, de Republikeinse senator McCain en de Democraat Levin, zijn hier absoluut niet gevoelig voor. In een opiniestuk in The Washington Post benadrukken ze nogmaals dat de wet de mogelijkheid verschaft om verdachten ook volgens het strafrecht te vervolgen.
Waarom is het Congres zo gebrand op de militaire detentie en vervolging van terreurverdachten? In zekere zin is dit een hangover van de Bush-jaren. Obama zei direct na zijn beëdiging als president publiekelijk dat hij Guantánamo wilde sluiten. Het was een duidelijke afwijzing van het beleid van zijn voorganger en dat zette kwaad bloed bij de Republikeinen. Vervolgens maakte de minister van Justitie een politiek verkeerde inschatting. Om Guantánamo te sluiten, was het nodig om gedetineerden strafrechtelijk te vervolgen in Ame-rika zelf. In plaats van een begin te maken met onbekende gedetineerden, koos minister Holder voor de strafrechtelijke vervolging in New York van Khalid Sheikh Mohammed, het &#8216;brein&#8217; achter de aanslagen van 11 september. Dit keer waren niet alleen Republikeinen, maar ook de Democratische senatoren uit New York woedend. Het leidde tot actie in het Congres, die financiering van de strafrechtelijke vervolging en de detentie op het Amerikaanse vaste land van Guantánamo-gedeti-neerden verbood. Obama was de pas afgesneden. Uiteindelijk zou hij de militaire commissies die twee jaar stil hadden gelegen, opnieuw activeren. De nederlaag van Obama wordt met deze wet nogmaals bevestigd. Niet alleen zullen er nieuwe gedetineerden op Guantánamo komen, ook zij die er al zijn, kunnen vrijlating wel vergeten. Er zit ook een ideologisch strijdpunt achter deze wet. De regering Obama wil in Amerika zelf terrorisme bestrijden als een misdrijf. En tot nu toe is dat aardig gelukt. Sinds 11 september zijn meer dan driehonderd terreurverdachten door federale rechtbanken veroordeeld. De terroristen kregen meestal lange, soms levenslange straffen. De militaire commissies daarentegen hebben slechts zes mensen veroordeeld, en twee daarvan zijn al vrij. Maar hoewel terrorisme binnenslands een misdrijf is, voert Obama buiten Amerika een oorlog tegen terroristen, net als zijn voorganger Bush. In die oorlog worden zelfs Amerikaanse staatsburgers, zoals de Al-Qaida propagandist al-Awlaki, door een drone in Jemen gedood. De Republikeinse senator Lindsey Graham heeft een punt als hij oppert dat als een president een Amerikaanse burger kan doden, hij op z&#8217;n minst een Amerikaanse terrorist voor onbepaalde tijd in militaire detentie zou moeten kunnen vasthouden. Waarmee Graham op het meest hachelijke terrein van de nieuwe wet belandt: geldt militaire detentie ook voor een Amerikaan die van terrorisme wordt beschuldigd? De meningen hierover zijn verdeeld, gevolg van de vage taal van de wet. Burgerrechtenorganisaties waarschuwen: hiermee wordt de eerste stap gezet naar een staat van beleg, waar de krijgswet zegeviert over het in de grondwet verankerde recht.
Misschien. Veel is nog onduidelijk. Op het moment dat dit nummer van VN naar de drukker gaat, is nog niet bekend of de pogingen om de clausules over gedetineerden te schrappen, zullen slagen. Pas over weken zal bekend zijn of de nog strengere regels van de versie van de wet aangenomen door het Huis van Afgevaardigden zullen zegevieren. En dan is er de mogelijkheid van een presidentieel veto, en de kans dat het Congres dat veto overstemt.
Intussen ligt er een zaak: de uitlevering van Sabir K. Nederland heeft geen verplichting hem uit te leveren. Nederland kan ook zeggen: we leveren geen onderdaan uit aan een land waar hij de speelbal wordt van de politiek en we leveren geen onderdaan uit aan een land dat verdachten in het zwarte gat van Guantánamo laat verdwijnen.

Freke Vuijst

Gerelateerd