Wereld
De nestor van de Nederlandse buitenlanddeskundigen, Jerôme Heldring, heeft na meer dan een halve eeuw besloten om zijn column Dezer Dagen te beëindigen.
Gebrek aan inspiratie, luidt zijn motivering, maar eerlijk gezegd geloof ik daar niets van. Op gebrek aan scherpte viel Heldring niet te betrappen en áls er al sprake is van het vervallen in herhalingen is dat natuurlijk niet Heldring die dat doet maar de wereld zelf.
Gelukkig dat er steeds iemand onder ons was die over de feilloze zoekfunctie in zijn menselijk geheugen beschikte. Daarmee confronteerde Heldring ons wekelijks met de hardnekkige constanten in ons buitenlands beleid, de ongemakkelijke illusies van ons idealisme en de hinderlijke barrières die wij zelf opwerpen door ons belangrijker te vinden dan de werkelijke wereld ons toestaat. Tweeënvijftig jaar lang.
De herhaling mocht de trouwe volger dan misschien wel eens opvallen, je kunt niet anders concluderen dan dat de Nederlandse politiek, niet zelden door overmoed en moreel gelijk verblind, die duurzame spiegel van ontnuchtering nodig heeft.
Wie zou ik zijn om de duurzaamheid van Heldrings wereldbeeld zelf de maat te nemen &#8211; maar ik zou wel benieuwd zijn naar zijn antwoord op de vraag of hij vindt dat de internationale politiek in die tweeënvijftig jaar wezenlijk is veranderd. Als dat &#8216;ja&#8217; zou zijn, dan is het constateren dat Nederland in oude fouten of, neutraler uitgedrukt, oude gewoonten vervalt natuurlijk geconditioneerd. Wat destijds hovaardig, onbezonnen en contraproductief was, hoeft dat nu niet per se te zijn. Of omgekeerd. In het project-Europa gelooft Heldring in elk geval niet. &#8216;Europa betekent als politieke actor niets. Helemaal niets. Ik geloof ook niet dat Europa dat ooit zal worden,&#8217; zei hij in 2009 in de bundel De Nieuwe Wereld. Niet omdat hij er tegen is, vindt hij, maar omdat Europa volgens hem een Europa der staten is. En daar komt nog wat bij, maak ik op uit zijn afscheidsbijdrage voor NRC Handelsblad. &#8216;Europa wordt niet één omdat de democratie in slechts één land zich ertegen kan keren, het referendum van 2005 bijvoorbeeld.&#8217; Ik denk dat Heldring bedoelt dat natiestaten hun democratie nooit aan Europa zullen weggeven.
In het project-Mensenrechten gelooft Heldring ook niet. Althans: in mensenrechten en ontwikkelingssamenwerking als doelen op zichzelf ziet hij niets. Wel als het politieke instrumenten, dus drukmiddelen, zijn. Dat is on-Nederlands. Het onverstandigst wat een klein land als Nederland kan doen, vond hij, is om de mensenrechten tot kernpunt van zijn buitenlandse politiek te maken. China de les lezen? Niet doen, &#8216;maakt niet de minste indruk, werkt irriterend en is mogelijk zelfs contraproductief&#8217;. En als een minister van Buitenlandse Zaken dat dan toch doet (toen: Verhagen), dan moet je je daar niet op voor laten staan.
In een project-Idealisme gelooft Heldring ook niet. Dat ligt volstrekt in het verlengde van zijn euroscepsis en afwijzing van mensenrechten als kerndoel van buitenlandse politiek. &#8216;Politiek is een spel om de macht,&#8217; schrijft hij in zijn afscheid, in duizend toonaarden heeft hij de Nederlandse pretentie om moreel gidsland (&#8216;Jeanne d&#8217;Arc&#8217;) te zijn, afgewezen. Ook grote landen kunnen zich de luxe van &#8216;waandenkbeelden&#8217; niet permitteren, zie het maakbaarheidsdenken van de neoconservatieve politici onder Bush junior, die dachten dat Irak &#8216;als een soort democratische magneet (…) het hele Midden-Oosten zou laten kantelen&#8217;. Het draait dus allemaal om macht; dat de Nederlander dat een vieze gedachte vindt, schrijft Heldring toe aan de heimelijke neutraliteitsreflex die ons land nog altijd in de genen heeft.
Misschien trek ik onjuiste conclusies als ik denk dat het er volgens Heldring niet zoveel toe doet dat de wereld er sinds zijn eerste column in 1960, althans in cijfers, enigszins anders uitziet. Daar zou je over kunnen debatteren. Het gaat niet zo goed met Europa, maar het is er intussen wel en het heeft tegenwoordig duizend bevoegdheden die het toen niet had. Eén ervan is dat we binnen een paar weken onze bezuinigingsplannen bij Olli Rehn moeten inleveren. Er zijn nu bijna 3000 multilaterale verdragen in de wereld, een orde van grootte meer dan een halve eeuw geleden. Er zijn naar ruwe schatting minimaal 30.000 mensenrechtenorganisaties op de wereld, een spraakmakend deel van de global civil society waarover een halve eeuw geleden niet werd gesproken. Experts zeggen dat het aantal democratieën ongeveer is verdrievoudigd. Democratieën voeren liever overleg dan dat ze oorlogvoeren, dus dat lijkt me mooi meegenomen.
Hopend dat dit méér is dan toevallige fall out van machtspolitiek tussen soevereine staten, hoed ik me met gepaste dank aan Heldring voor illusies.

Ko Colijn

Gerelateerd