Sport / Wielerverhalen
Voor het vertrek naar Alpe d&#8217;Huez zorgde Den Haag voor hinderlijk oponthoud. Andermaal duurde het regeren te lang. De dienstauto vertrok later dan gewenst richting Frankrijk met de fanatieke premier. In het donker reden ze soepel over de autosnelwegen. De eerste minister herinnert zich: &#8216;Even voorbij Genève legden we aan bij een eenvoudig etablissement om een hap en een slok te halen. In een vrolijke bui haalde ik de chauffeur over om een glas mee te drinken. Wijn, dat had de brave borst nog nooit in zijn leven gedronken.&#8217; Het effect was navenant. De arme chauffeur moest op de achterbank gaan liggen. De premier was genoodzaakt om met de nodige slokken op zelf te sturen. Laat in de avond bereikten ze het beroemde skidorp. Het geschiedde in 1978. De premier was Dries van Agt &#8211; wie anders. Het is een van de sappige anekdotes in zijn Op weg naar Alpe d&#8217;Huez.
&#8216;Fietsen is de opperste vorm van reizen,&#8217; poneert Van Agt als opening. Rap gaat hij dieper: &#8216;Een goed ritme van voortbeweging op eigen kracht kan de fietser brengen in een toestand van fysiek en mentaal evenwicht waarin de geest zich van muizenissen en nietsnuttigheden ontledigt en beschikbaar wordt voor wat geen oog ooit gezien, geen oor ooit gehoord heeft. De ritmische tred van de pedaalslag en de daar­-door teweeggebrachte getijbewegingen in het li­chaam brengen ruimte en rust, die disponeren tot meditatie. Ploeteren met de blik op oneindig, zo wordt het door onnadenkenden wel eens schamper genoemd. Welbeschouwd kan fietsen echter een vorm van zenbeoefening worden.&#8217;
Als regeringsleider maakte Van Agt zich vooral sterk voor een ethisch reveil. Intussen is hij uitgegroeid tot de oude knuffelpremier van het nostalgische vaderlandse wielerwereldje. Hij verheelt niet dat hij destijds maling had aan de Haagse mores en liever naar een criterium in Boxmeer ging dan dat hij bij Joop den Uyl aanschoof voor een kabinetsformatie. Naar de koers gaan was een vorm van doping: &#8216;Voor mij was een verblijf in de Tour een opkikker. Als ik afgepeigerd door politieke zwarigheden neerstreek, haalde ik er nieuwe energie en vitaliteit uit. Het was eigenlijk spirituele amfetamine.&#8217;
Zo laat Van Agt zich kennen als de ware wielerjunkie, samen met zijn zoon Frans. Het is de kern van alles wat er al meer dan een eeuw lang over fietsen, de Tour en andere wedstrijden wordt geschreven. Een mengeling van vervoering en verslaving is het. En die heeft geleid tot een niet te stoppen stroom gepassioneerde verhalen. Het wielrennen blijft inspirerend, omdat het zo intensief over het leven gaat, in al zijn gelaagdheid, inclusief het bedrog van de doping &#8211; duister, existentieel onderdeel.
Trance
Het Nederlandse wielrennen is bijzonder tragisch. Onder de titel &#8216;Land van Gemiste Kansen&#8217; analyseert Bert Wagendorp in de nieuwe editie van het wielertijdschrift De Muur aangenaam snerend de vijftien keer dat een Nederlander de Tour had moeten winnen maar het niet deed. De Muur, dat deze zomer zijn tiende verjaardag viert, wordt door Wagendorp gemaakt samen met Peter Ouwerkerk en Mart Smeets, in de geest van Amerikaanse schrijvers als Norman Mailer, Gay Talese en David Remnick.
Het begon al in 1939, schrijft Wagendorp: de Limburger Jan Lambrichs had hele beste benen, maar in de tweede etappe, de tijdrit tussen Caen en Vire, stond ploegleider Joris van den Bergh niet op het afgesproken punt om hem te informeren en te stimuleren. Van den Bergh had geen verstand van de Tour. Dat soort dwalingen zijn regel geworden. Wagendorp: &#8216;Van den Bergh begreep het niet, Pellenaars evenmin. Post en Gisbers ook niet, en zelfs Jan Raas was van de etappezeges. De vaderlandse wielerjournalisten bevestigden het misverstand nog eens, met hun overdreven lof voor de ritwinst.&#8217;
Daar ga je, met je epos. Lidewey van Noord schreef een liefdevol verhaal in De Muur over Fransman Thomas Voeckler. Ze ontdekte hem in de zomer van 2003, toen ze met hoge koorts naar de Tour lag te kijken. Weer is het een vorm van trance, in dit geval van een vrouw, wat ook aantoont dat het schrijven over renners niet een puur mannelijke bezigheid is. In de herfst van 1992 verdween Voecklers vader tijdens een solozeiltocht. Van Noord: &#8216;Voeckler probeerde in 2004 zijn vader terug te fietsen.&#8217;
Ze heeft leren leven met de haat jegens Voeckler die ook in Nederland voelbaar werd, ook hier vonden ze hem een arrogante bekkentrekker. Ze vergelijkt hem met een schilderij, ontdekt op een obscure kunstmarkt. Ze kreeg bezoek dat uitriep: &#8216;Wat een lelijk schilderij!&#8217; Alleen echte kenners zien de schoonheid van Voeckler, bepeinst Van Noord.
Shot voor shot
In het begin van de komende Tour verschijnt Mart Smeets, de biografie over Mart Smeets, geschreven door Kees Sluys, oud-redacteur van de VPRO Gids. Het wordt aangekondigd als het levensverhaal van een &#8216;ongewoon gewoon icoon&#8217;. Met negenendertig zware doses Tour in zijn omvangrijke gestel, weet Smeets als geen ander dat Frankrijk het enige juiste adres is voor een zomerse opkikker.
In zijn eigen nieuwe boek Rond de 40 vertelt hij er veel meer over, shot voor shot. Dankbaar: &#8216;Ik werkte hard en feestte, ik bedreef er de liefde en verloor er mezelf. De volgende dag stond je aan de start van weer een etappe. Pour moi la vie va commencer.&#8217;
Dat is wat het is: een manier van leven. On the road, minder literair en desperaat dan Jack Kerouac, maar wel met een vergelijkbare onrust. Zoals Smeets het zelf verklaart: &#8216;Beter deze vrolijke chaos dan het saaie, grijze bestaan van een loonslaaf elders. In zekere zin is de Tour rock-&#8216;n-roll, vrijheid. En die zocht ik blijkbaar, in 1973.&#8217; Die zoektocht is nooit geëindigd.
Oorlogsverleden
De fascinatie voor één renner ging voor de Canadese zus en broer Aili en Andres McConnon hoger dan de belangstelling voor de sport. Zij raakten tien jaar geleden begeesterd door het legendarische verhaal van Gino Bartali. Nederlandse lezers kenden het al van Martin Ros uit diens Heldenlevens, boek vol roomse extase uit 1987. Sinds Bartali&#8217;s dood in 2000 is er meer bekend geworden over zijn verzwegen oorlogsverleden. Zijn verzetswerk was van een andere, grotere betekenis dan zeges in de Giro en de Tour. Hij deed het op de fiets, op aandringen van kardinaal Elia Dalla Costa uit Florence en frater Rufino Niccacci uit Assisi. Hij reed met foto&#8217;s en vervalste documenten voor ondergedoken Joden in het frame onder zijn zadel. Over hoge bergen moest hij niet, maar deze etappes waren zwaarder dan een rit over de Col d&#8217;Izoard. Tot zijn arrestatie. De Leeuw van Toscane is spannende non-fictie over een werkelijkheid die voor een roman als onwaarschijnlijk zou worden beoordeeld.
Mystieke ervaringen
Soms leidt wielrennen tot verrassende literatuur. Zo is het met de debuutroman van NOS-radioverslaggever Gio Lippens, Halverwege de heuvel. Het is het ik-verhaal van de zoon van een norse man met een geheim. Vlak na de Tweede Wereldoorlog heeft hij als knecht aan de Tour deelgenomen. Het hoogtepunt was de ontmoeting met zijn aanstaande vrouw, na een finish in Lourdes. Zij was een jonge Spaanse die Spanje ontvluchtte met een zwaar seksueel trauma, gevolgd door mystieke ervaringen. Eenmaal in Limburg krijgt ze te maken met de broer van haar man, een jongen met meer dan alleen wielertalent. Het fietsen is niet het hoofdonderwerp, maar wel een belangrijk onderdeel van het verbijsterende familieverhaal dat haar zoon langzaam duidelijk wordt, na de ontdekking van het zwarte schriftje dat ze erover heeft volgeschreven. Lippens heeft zich voor een deel gebaseerd op ware feiten. In een klimmende mate van heftigheid vliegt het boek een enkele keer stevig uit de bocht, maar het blijft intrigerend.
Dries van Agt &#038; Frans van Agt, &#8216;Op weg naar Alpe d&#8217;Huez. Wielerverhalen&#8217;, Thomas Rap, 160 p., € 12,90
Lidewey van Noord, Bert Wagendorp e.a., &#8216;De Muur&#8217; (37), Veen, 160 p., € 12,50
Mart Smeets, &#8216;Rond de 40&#8217;, Nieuw Amsterdam, 304 p., € 19,95
Aili en Andres McConnon, &#8216;De Leeuw van Toscane&#8217;, Carrera, 272 p., € 19,90
Gio Lippens, &#8216;Halverwege de heuvel&#8217;, Atlas Contact, 240 p., € 19,50

Gerelateerd