Politiek en de boze burger
Vorige week dook hij weer eens op in de media: de kloof tussen burger en politiek. De PvdA had volgens minister Ronald Plasterk zwaar verloren bij de Europese verkiezingen omdat de partij &#8216;te elitair&#8217; was geworden. De doctorandussen van de partij hadden het contact met &#8216;de mensen uit de wijken&#8217; verloren en moesten weer &#8216;leren luisteren&#8217;, aldus de voormalige topwetenschapper.
Maar is dat wel het probleem waar de PvdA, en eigenlijk alle voorheen zo grote middenpartijen mee kampen? Gaapt er momenteel een enorm gat van onbegrip tussen de &#8216;gewone man&#8217; en de dames en heren in Den Haag? Volgens Remieg Aerts, hoogleraar politieke geschiedenis in Nijmegen, valt dat reuze mee. In zijn kleine, prikkelende studie Het aanzien van de politiek laat hij zien dat het vertrouwen in de politiek sinds de jaren tachtig niet merkbaar is gedaald. In de jaren tachtig en negentig werd er bovendien ook al geklaagd over die beroemde kloof. En in de jaren zestig. En de jaren vijftig. En voor de oorlog. Ja, zelfs in de negentiende eeuw en daarvoor werd veelvuldig de spot gedreven met die deftige types die geen oog hadden voor de noden van het volk.
De politiek lijdt volgens de wat abstract betogende Aerts (hij noemt nauwelijks hedendaagse politici, dus je moet als lezer zelf proberen figuren als Geert Wilders en Barack Obama in zijn betoog in te passen) eigenlijk aan het omgekeerde probleem: de kloof is te klein. Want de politiek heeft zijn aanzien en gezag verloren.
Aanzien en gezag zijn volgens Aerts essentiële onderdelen van het politieke bedrijf. Wie aanzien heeft, kan macht uitoefenen, op respect rekenen, inspireren, groepen en belangen bijeenbrengen. Je hoeft daarvoor niet eens daadwerkelijk veel macht te hebben: aanzien leunt op traditie, ceremonieel, symboliek, geschiedenis &#8211; het is een &#8216;functionele illusie&#8217;.
Aan die illusie is momenteel een ernstig tekort, beweert Aerts. Met hun nadruk op ophefmakende incidenten kweken de media het cynisme over onmachtige politici. Die politici doen daar aan mee door op televisie veelvuldig over hun persoonlijk leven te vertellen &#8211; &#8216;uit gewoonheid en herkenning groeit geen moreel of professioneel gezag&#8217;, waarschuwt de historicus. We leven verder in een &#8216;toeschouwerdemocratie&#8217;, waarin de kritische burger van zijn regering &#8216;prestaties&#8217; eist en anders naar de volgende partij overloopt. Ten slotte heeft de politiek ook daadwerkelijk aan macht ingeboet door privatiseringen, de afbraak van de verzorgingsstaat, globalisering en marktwerking. Gevolg: statusverlies en afname van moreel gezag. In democratie geloven Nederlanders nog altijd, maar in hun politici hebben ze weinig fiducie.
Tegen al dat zeer schrijft dokter Aerts voor: verhoog de status van de politiek. Verkoop het &#8216;als een A-merk&#8217;. Dat betekent: omgeef haar met meer ceremonieel en meer waardigheid, leg meer nadruk op traditie, vertoon meer leiderschap (dus juist niet altijd naar de opiniepeilingen luisteren), praat in het parlement zorgvuldiger dan op straat, en hou gepaste afstand tot de gewone man. Verschil tussen de burger en zijn representant in het parlement is essentieel voor de politiek, schrijft Aerts met verwijzing naar de Groningse filosoof Frank Ankersmit.
Zou het echt zo simpel zijn? Gewoon de illusie vergroten terwijl de onderliggende machteloosheid en stuurloosheid hetzelfde blijven? Aerts denkt dat het kan: het is allemaal &#8216;grotendeels een zaak van attitude en uitstraling&#8217;. Hier opent zich een kleine kloof tussen lezer en schrijver.
Remieg Aerts, ‘Het aanzien van de politiek. Geschiedenis van een functionele fictie’, Bert Bakker, 140 p., € 17,95

Vergroten die kloof