wat is een goeie vader? Waar moet zo iemand aan voldoen? En kun je een tegenvallend exemplaar ruilen voor een betere versie?
De afgelopen tijd heb ik gezocht naar de antwoorden op deze vragen. Het bracht me naar Londen en Californië, en ik zat aan een aantal Utrechtse eettafels waar vaders hun best deden mij uit te leggen wat vaderschap voor hen betekent. Wat een goeie vader is, weet ik inmiddels wel zo&#8217;n beetje. Maar het antwoord op de laatste vraag blijkt ingewikkelder.
Het begon allemaal op de verjaardag van mijn neefje, ruim twee jaar geleden. Een van mijn broers kwam triomfantelijk de kamer binnen met een artikel uit Het Parool. Een krantenberichtje waarin de naam van onze vader voorkwam. De man die ik ruim vijfentwintig jaar geleden ontvaderde, en met wie ook mijn broers al jaren geen contact meer hebben.
In Het Parool stond een interview met Henk Bakker, voormalig raadslid van Leefbaar Amsterdam. Hij werd geïntroduceerd als mijn vaders woordvoerder, en de twee bleken grootse plannen te hebben. &#8216;Wij gaan de DSB overnemen.&#8217;
Mijn ene broer reageerde geïrriteerd. Opgefokt. Boos. Mijn andere broers en ik moesten lachen. Vooral de naam van mijn vaders bedrijf werkte op onze lachspieren. Mijn vader noemde zijn onderneming de WEB, de Willem Elings Bank, analoog aan Dirk Scheringa&#8217;s DSB.
&#8216;s Avonds mailde mijn middelste broer een filmpje. Rutger Castricum van GeenStijl interviewde mijn vader voor de rechtbank in Amsterdam waar op dat moment DSB failliet werd verklaard. Ik herkende hem niet.
Nog geen maand later stond mijn vader weer in Het Parool. Niet als de nieuwe eigenaar van de DSB, maar dit keer als een oplichter met ernstige psychiatrische problemen. &#8216;Willem is manisch-depressief. Toen hij zijn medicijnen slikte, ging het heel goed met hem. Maar hij wil niet geholpen worden, hij begrijpt niet dat hij ziek is,&#8217; vertelde een kaartgabber in de krant. Een neef belde mij geschrokken op. Ook andere familieleden meldden zich bezorgd. Mijn broers en ik reageerden onaangedaan. Verbaasd waren we al helemaal niet; dit is de man die wij ons herinneren.
Ik ben achttien jaar als ik mijn vader voor het laatst zie. Hij is dan net een paar dagen gedwongen opgenomen in een psychiatrische inrichting. Ik ben opgelucht. Wekenlang heb ik gepoogd te redden wat er te redden viel. Bij mijn moeder, die mijn vader &#8211; en het leven sowieso &#8211; niet zo goed aankan. Bij mijn oma, waar mijn vader tijdelijk woonde, en bij zijn ex-vriendin, waar hij ook de boel op stelten zette.
De deur van de afdeling waar mijn vader verblijft, wordt geopend door een verpleger met een rinkelende sleutelbos. Achter de deur staat mijn vader; zo blij als een jong hondje. In zijn handen een zelf geregen ketting die oogt als een knutselstukje van een kleuter.
Als de inbewaringstelling wordt opgeheven, begint alle ellende weer opnieuw. Dit keer begint hij ook mij te bedreigen. En dan knapt er iets. Het is genoeg geweest, vind ik. Deze man is niet geschikt voor het vaderschap.
Goed kunnen knuffelen
De stukken in Het Parool en ook het filmpje op GeenStijl maken veel herinneringen los. Toch voel ik niets. En dat bevreemdt mij. Waarom schaam ik me bijvoorbeeld niet? Waarom voel ik geen compassie met de slachtoffers die mijn vader heeft gemaakt? Of medelijden met mijn vader, omdat hij nog steeds zo&#8217;n puinhoop van zijn leven maakt?
Het intrigeert mij. Weiger ik iets voor de man te voelen die mij heeft verwekt? Hebben mijn vader en ik echt geen band? Of voel ik niets uit pure zelfbescherming?
Ik hoop antwoorden te vinden bij een Britse organisatie waar ze alles weten over vaderschap: het Fatherhood Institute.
Ik ontmoet daar Adrienne Burgess, hoofd research. Zij is niet verbaasd dat het nieuws over mijn vader mij niets doet, en zegt zelfs dat ik mij gelukkig mag prijzen dat ik de band met hem verbrak. &#8216;Jij hebt uit zelfbescherming het heft in handen genomen. Als dat op een goede manier is gebeurd, worden ouders geen demonen en blijven ze niet in je hoofd rondspoken.&#8217;
Ik denk inderdaad nooit aan mijn vader. Maar ik besef tegelijkertijd dat ik een heel vertekend beeld van vaderschap heb, en dat ik mij eigenlijk niet zoveel kan voorstellen bij een goede vader. Burgess wel. Ze vertelt dat een vader tegenwoordig over heel veel kwaliteiten moet beschikken. &#8216;Hij moet goed kunnen knuffelen, van zijn kinderen houden en hen het allerbelangrijkste in zijn leven vinden.&#8217;
Samen met mijn jongste broertje stap ik achter in de knaloranje Diane van mijn vader. Ik ben twaalf, mijn broertje is zeven. Hij komt ons tot onze verbazing ophalen; al weken hebben we hem niet gezien of gehoord. Hij is bizar vrolijk en kletst ons de oren van het hoofd. Hij zingt Hazes. En hij stinkt.
Pas op de snelweg, als hij van de ene naar de andere kant slingert, snap ik wat ik ruik: mijn vader is dronken. Mijn zintuigen staan meteen op scherp. Ik moet wat doen. Ik moet mijn broertje beschermen. Ik schreeuw dat hij bij het tankstation moet afslaan. Dat-ie moet stoppen met rijden. Dat-ie koffie moet gaan drinken.
Als een mak schaap laat hij zich koeioneren. Hij ziet er verslagen uit. Ondertussen vraag ik mij af hoeveel koffie je moet drinken om weer nuchter te worden. Of het mij zal lukken om de auto te besturen. En hoe mijn broertje en ik hier in vredesnaam wegkomen.
Multimiljonair
Niet alleen in Londen laat ik mij bijpraten over vaderschap. Ik vraag ook vaders in mijn directe omgeving wat het betekent om vader te zijn. Een van die vaders mailt na ons gesprek: &#8216;Ik heb mijn kinderen gevraagd waar volgens hen een goede vader aan moet voldoen, en daar gingen zij heel serieus op in. Zij vinden dat een goede vader betrouwbaar moet zijn. Niet te veel mag werken. Leuke dingen met zijn kinderen moet doen. Ruzies en gedoe moet uitpraten, humor moet hebben, leren wat je wel en niet mag. En je moet helpen als je verdrietig bent.&#8217;
Het valt mij op hoe liefdevol de vaders over hun kinderen praten. Warm, betrokken, bezorgd, ontroerd en vaak ook heel trots. En dat steekt… Niet heel erg, maar ik voel het wel schuren. Ik ken dat soort geborgenheid van huis uit helemaal niet. Zo&#8217;n vader zou ik ook wel willen! Bij toeval ontdek ik via Google dat er in Amerika een Elings Park is. Als ik verder surf, ontdek ik dat het park is vernoemd naar Virgil Elings, een gepensioneerde hoogleraar natuurkunde in Californië en oprichter van Digital Instruments. De man is multimiljonair en blijkt net zo oud als mijn eigen vader. Ik ben meteen gefascineerd. Wie is die man? Hoe ziet hij eruit? Is hij aardig? Heeft hij kinderen? Wat is het voor vader?
In Londen probeert Adrienne Burgess mijn vaders gedrag te verklaren. Zij is er van overtuigd dat er vroeger iets met hem moet zijn gebeurd. Volgens haar wordt een mens niet als een slechte ouder of oplichter geboren. &#8216;Dat betekent niet dat we hem excuseren of vergeten wat hij heeft veroorzaakt, maar dat je hem in perspectief van de menselijke geschiedenis ziet.&#8217;
Het gesprek met Adrienne Burgess maakt mij verdrietig. En boos. Opstandig zelfs. Ik wil helemaal niet weten waarom mijn vader zijn vaderplichten verzaakte. Ik vind namelijk dat daar geen goede redenen voor te bedenken zijn. Burgess begrijpt niets van mijn onwil. &#8216;Waarom zou je niet willen weten waarom je vader is geworden zoals hij is? Wat heb je te verliezen?&#8217;
Ze raakt een gevoelig punt. Ik ben boos op mijn vader. En ook bang voor hem. Bang dat hij inderdaad nooit iets om mij heeft gegeven, nooit van mij heeft gehouden. Volgens Burgess is die angst reëel. &#8216;Maar dat is niet omdat hij niet om je geeft, maar omdat hij zo beschadigd is dat hij niet in staat is om van iemand te houden. Dat heeft niets met jou, maar alles met zijn psychiatrische problemen te maken.&#8217;
De nepvader
Ondertussen laat de Elings-familie in Californië mij niet los. Langzaam maar zeker begin ik geobsedeerd te raken door de Amerikaanse Virgil. Ik moet en zal hem zien. Ik maak een afspraak met hem via zijn zoon, en boek een ticket naar San Francisco.
Ik ontmoet hem als ik aanschuif op een diner ter ere van zijn tweeënzeventigste verjaardag. Zijn zoon en Koreaanse schoondochter, haar Koreaanse zus en kinderen, zijn vriendin en zijn motorvriend (de kunstenaar Larry Poons) vinden het volkomen vanzelfsprekend dat ik er ben. Ik kan het zelf haast niet geloven. Vier ik hier de verjaardag van de man die in mijn hoofd al weken &#8216;de nepvader&#8217; heet?
De volgende dag zie ik hem weer. Virgil denkt dan nog steeds dat ik een radiodocumentaire maak over de geschiedenis van de Elings-familie; de smoes die ik heb gebruikt om met hem in contact te komen. Maar eigenlijk wil ik het met Virgil over vaderschap hebben. En ontdekken of hij een goede vader is. Want in mijn hoofd is Virgil inmiddels uitgegroeid tot de ideale vader. Eentje die ik graag zelf zou hebben gehad.
Virgil verbleekt of verbloost niet als ik hem de smoes opbiecht. Hij reageert nieuwsgierig. Vindt het zelfs leuk, en vertelt geanimeerd over zijn rol als opvoeder. Op de vraag of hij zelf een goede vader is, zegt hij: &#8216;Als vader probeer je het zo goed mogelijk te doen. Maar of het goed genoeg is? Je zegt dat je het goed doet. En je denkt dat je het goed doet, maar te bewijzen valt er niets.&#8217;
Ik drink zijn woorden, en smelt bij elke anekdote. Het is alsof ik hem al eeuwen ken. Hij is betrokken, onconventioneel, liefdevol, eerlijk, nuchter, warm en hij neemt zijn verantwoordelijkheid als ouder.
Ik ben een jaar of tien en zit, zoals vaker &#8216;s avonds laat, in mijn pyjama boven aan de trap. Geconcentreerd luister ik naar wat er in de woonkamer gebeurt. Ik heb het ijskoud. Met mijn rechterhand houd ik de trapleuning vast en mijn linkervoet staat al op de bovenste tree om als het nodig is naar de telefoon te rennen, die in de hal aan de muur hangt, om snel de politie te bellen. Een keer word ik niet op tijd wakker. Ik schrik als een buurvrouw mij en mijn broers uit bed haalt. Het is midden in de nacht. We gaan bij haar gezin logeren, vertelt ze als we met z&#8217;n vieren in onze pyjama&#8217;s over straat lopen. Mijn moeder zit al bij de buren op de bank als we binnen komen. Ze huilt en ziet er vreemd uit.
De volgende dag stuurt mijn moeder mij en mijn oudste broertje &#8211; hij is net negen &#8211; naar huis. We moeten kijken of de kust weer veilig is. Mijn broertje en ik sluipen door het huis. We horen raar gehuil uit de gang komen. Het lijkt wel van een dier. Het komt uit de wc. Als we met z&#8217;n tweeën heel voorzichtig de wc-deur openen, vinden we onze vader. Hij kijkt ons aan, maar zegt niks. Hij huilt alleen maar.
De ontmoeting met Virgil is bijna te mooi om waar te zijn. Maar om deze man nu in te ruilen voor mijn eigen vader? Opeens vind ik dat een idioot plan. Ik durf en wil het hem ook niet voorleggen. Zometeen denkt hij dat ik op zijn miljoenen aas. Of knettergek ben. En Virgil lijkt wel ideaal, maar ik heb inmiddels van zijn zoon begrepen dat het vooral zijn moeder was die voor veiligheid en geborgenheid heeft gezorgd. Virgil was vroeger namelijk gewoon dag en nacht aan het werk.
Ik zal het dus moeten doen met de vader die dacht dat hij de DSB kon overnemen. Een man waar ik, zo heb ik in het afgelopen jaar ontdekt, meer mee deel dan ik zelf dacht, of wilde denken: ik leerde onderhandelen van hem en ondernemen, en ik heb ook geleerd van alles wat slecht is gegaan (nee, ik licht niemand op, ik betaal mijn rekeningen, spaar, en herken feilloos gevaar en nepvrienden). En ik word zelfs mild. Zoals Adrienne Burgess het zegt: &#8216;Een van de manieren om het leven te begrijpen, is leren begrijpen wat anderen drijft. Je ouders begrijpen is volwassen worden.&#8217;
Marloes Elings maakte een radiodocumentaire over haar zoektocht die zondag 12 februari wordt uitgezonden bij Holland Doc Radio, Radio 1, 21.00 uur .

Gerelateerd