<div class="wpg-element paragraph">
<p>Hansje Joustra</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het is vrijdagnamiddag en stripwinkel Lambiek in de Kerkstraat in Amsterdam lijkt op een café. Mannen die elkaar duidelijk al lang kennen vertellen elkaar lachend verhalen en drinken bier. Sommige roken. Niet binnen, want dan trekt de rook in de boeken. Hoe later, hoe minder streng dat laatste gebod wordt nageleefd.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Van alle stripwinkels in Europa is Lambiek de oudste. De mannen in de winkel zijn zelf striptekenaar, op één na. Die is het hardst aan het woord, een regelmatig bijgevuld glas wijn in zijn hand. Het is Hansje Joustra, uitgever van strips en graphic novels. Jarenlang bij zijn eigen Oog en Blik, vervolgens bij datzelfde Oog en Blik onder de vleugels van De Bezige Bij, en sinds enkele maanden weer zelfstandig met de nieuwe uitgeverij Scratch Books, waarbij onlangs de eerste drie titels verschenen. Hij maakt grappen over een van de aanwezigen, Guido van Driel, striptekenaar en regisseur van de cultfilm <span class="Cursief">De wederopstanding van een klootzak</span>. Van Driel heeft vandaag zowel van het Filmfonds als van het oneindig veel bescheidener Stripfonds goed nieuws gekregen in de vorm van subsidie voor zijn nieuwe film- en stripproject. Van Driel mag trakteren, vindt Joustra. <br />Zojuist, voor hij hier bij Lambiek binnenliep, was Joustra iets verderop bij platenzaak Concerto. Het is zijn vaste vrijdagrondje: even nieuwe cd’s en dvd’s oppikken, en daarna naar de stripwinkel om de nieuwe oogst te bekijken en om te drinken met striptekenaars die hij grotendeels zelf uitgeeft.<br />Joustra bladert door de binnengekomen boeken. Zijn oog valt op een graphic novel met een opvallend kleurige cover: <span class="Cursief">How To Be Happy</span>. Striptekenaar Peter de Wit (bekend van de psychiater Sigmund) komt kijken waar Joustra in leest. ‘Niks voor jou, Peter,’ zegt Joustra. ‘Happy mensen komen niet bij Sigmund.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>‘Revolutie!’<br /></h3>
<p>Joustra heeft even getwijfeld om door te gaan als uitgever, na zijn onfortuinlijke vertrek bij De Bezige Bij. De laatste periode daar stond hij praktisch op non-actief, maar werd hij wel doorbetaald. ‘Eigenlijk het leven van een gepensioneerde dus. Dat begon te wennen.’<br />Striptekenaar Erik Kriek, in 2008 onderscheiden met de Stripschapprijs voor zijn oeuvre, kent Joustra al sinds hij begin jaren negentig begon met strips maken. ‘Die ontmoeting ging op de typische Hansje-manier. Ik had toen een boekje uit dat hem was opgevallen, en hij zei iets als: “Ben jij die man van Kriek? Leuk wat je doet, laten we een keer praten.”’<br />Kriek zegt: ‘Hansje heeft lak aan formaliteiten. In formele situaties, vooral met meer mensen, raakt hij in paniek. Dan verandert hij in een klein kind. Gaat hij pesten, schreeuwen en gedraagt hij zich als een volslagen idioot. Mensen die hem beter kennen, weten dan dat het een act is, maar anderen denken werkelijk dat hij gek is. Als een ambassadeur of cultureel attaché een saaie, te lange speech staat te houden en ineens dwars daar doorheen vanuit achter in de ruimte een luid “Revolutie!” klinkt, dan weet je dat Hansje ook is gearriveerd. Het blijft een oude punker.’<br />Hem op zo’n moment op zijn gedrag aanspreken heeft weinig resultaat, is de ervaring van Kriek. ‘Ik heb wel gedacht: Jezus, Hansje, kan het even iets minder? Maar toen ik dat zei, maakte hij daar weer een nummer van: “Oh, Kriek, doe ik nou iets verkeerd? Mag ik dat niet zeggen, nee?”’ Kriek schiet in de lach wanneer hij zich het voorbeeld voor de geest haalt. ‘Hansje is een <span class="Cursief">character.</span> Daarom houden zoveel striptekenaars zoveel van hem. Hij is meer dan een Nederlandse ambassadeur van strips: hij probeert het iedereen gewoon door de strot te duwen. In gezelschap is hij een grote kleuter in een enorm, volwassen lichaam. Het is branie, maar ook zijn uitdrukking van de neiging aardig gevonden te willen worden. Het is namelijk een vrij harde manier om het kaf van het koren te scheiden: gewoon heel hard beginnen te schudden en kijken wie dan overeind blijft staan. Die mensen kunnen dan zijn vrienden worden. Eigenlijk dus de mensen die door al die bullshit heen prikken.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>No Fun<br /></h3>
<p>Het verhaal van Hansje Joustra is het klassieke verhaal van een stripliefhebber: als kind al fan. ‘Toen was ik een verzamelaar. En dat ben ik nog steeds.’ Kuifje, Robbedoes, Suske en Wiske. Althans: ‘Tot en met deel 64, <span class="Cursief">De poenschepper</span>. Daarna hield het op.’ Met een afkeurende blik: ‘Toen was het geen Willy Vander Steen-strip mee, maar meer stúdio Van der Steen.’<br />Meer dan de mavo deed hij niet. Zijn vader, arts, had liever dat hij studeerde, ‘maar had al snel door dat dat een onzinnig idee was. Ik had geen lol in studeren, en dat is nooit veranderd.’<br />Hij werkte een tijdje voor een instituut voor publieke opinie, waar hij achter een ponsmachine zat en kaartjes ponste. Hij vertelt er een paar weken na die middag in Lambiek over, bij een kop koffie in Amsterdam, waar hij net terug is na een verblijf in Zuid-Frankrijk bij zijn vriend, de legendarische striptekenaar Robert Crumb, die Joustra zelfs in een van zijn stripalbums in getekende vorm heeft opgevoerd (zie de pagina hiernaast). Als Joustra vertelt over zijn eerdere baan, doet hij dat zo verveeld dat het lijkt of hij nog steeds wil benadrukken hoe hemeltergend saai hij het vond. ‘Zo’n baan waarbij je vanaf vier uur je liniaaltje gaat rechtleggen terwijl je je afvraagt of je al weg mag.’<br />Enthousiast over zijn cv wordt hij pas vanaf zijn werk bij platenzaak RAF en vooral de daaropvolgende oprichting van platenzaak No Fun, die later ook uitgroeide tot een platenlabel. No Fun op de Amsterdamse Rozengracht werd in punkkringen al snel een internationale bezienswaardigheid. Joustra was halverwege de jaren zeventig in de Verenigde Staten geweest om daar platen te kopen, had toen zowel Blondie zien optreden als The Heartbreakers (‘Die droegen hun gitaren gewoon onder hun arm, zonder gitaarkoffer’), en zei bij thuiskomst tegen wie het maar wilde horen: ‘Ruim je spullen maar op, er komt een heel andere manier aan, de wereld gaat veranderen.’ Wiebe Mokken, inmiddels Joustra’s werkgever, was vaste klant bij No Fun. Hij zegt: ‘Hansje had tijdens die reis al die bands ook nog eens gevraagd naar hun eigen favoriete band. Dus toen hij terugkwam, wist hij niet alleen welke bands groot gingen worden, hij enthousiasmeerde er ook iedereen voor, en No Fun had als enige al hun platen grondig ingekocht.’<br />Op het label van No Fun verschenen singles die inmiddels gelden als collector’s items, met vaak ronkende titels. ‘Treat Me Like A Doll’ van God’s Heart Attack, ‘I Don’t Care What the People Say’ van The Helmettes. Joustra: ‘De beste punksingle die ooit is gemaakt in Nederland. Zegt men.’ De platenzaak zelf werd gaandeweg een kruising tussen een winkel, een hangplek en een jeugdsoos. Joustra: ‘Ik had beter gewoon meteen een kroeg kunnen beginnen, dan was ik nu net zo rijk geweest als de man die in het pand achter ons zat en bier verkocht.’ Het was even leuk als vermoeiend. ‘Ik hou van gezelligheid, maar ben ook weer geen sociaal werker.’<br />Hij was tegelijk ook nog manager van de in 2005 heropgerichte punkband Mecano rond schilder Dirk Polak: ‘Dat ging allemaal vanzelf, voor je het weet doe je iets.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Chocomel voor Crumb<br /></h3>
<p>In datzelfde begin van de jaren tachtig kreeg Joustra, als twintigjarige al getrouwd met zijn toen achttienjarige jeugdliefde, een dochter: Mara, die later ook met hem ging werken bij Oog en Blik en volgens veel striptekenaars daar bijna net zo belangrijk was als haar vader. <br />Door zijn vriend Joost Swarte kwam hij in de wereld van de stripuitgevers terecht, en al snel zat Joustra in een met strips volgeladen auto om de stripwinkels af te gaan. Hij groeide de achttien jaar daarna uit tot een tot in het verre buitenland bekende uitgever. Van de oude stempel. Nieuwe ontwikkelingen? ‘Ik been helemaal niks bij.’<br />Onzin, zegt Wiebe Mokken. ‘Hansje doet zich graag voor als iemand die volstrekt niet van deze tijd is. Hij neemt ook wel eens de telefoon op met een krakende stem en zegt dan: “Met opa.” Maar zoals het in een strip zou heten: “Maar ondertussen!”’<br />Joustra is meer van de plaatjes dan van de teksten. En ‘nee’ zegt hij geregeld, dat hoort nou eenmaal bij zijn vak. Nee tegen mensen die ‘niet kunnen tekenen’ of die een ‘heel slecht scenario’ hebben. Maar hij zegt er eerlijk bij: ‘Ik ben geen held in het zeggen van nee. Dat is een slechte eigenschap, ik weet het, maar het is niet anders.’<br />Striptekenaar Erik Kriek beaamt dat laatste volmondig. Zelf is hij momenteel bezig met zijn nieuwe boek. Nog wel een half jaar, schat hij. Of driekwart. Of iets langer. Bang dat de uitgever op een dag in zijn nek hijgt om aan te dringen op haast bij een van zijn grootste auteurs, is hij niet: ‘Hansje weet als goede uitgever heel goed hoeveel werk een boek is, en dat ik degene ben die dat werk moet verrichten. Hansje wordt nooit streng.’ <br />Kriek kent ook collega’s die níét met Joustra willen werken, en dat komt dan vooral door zijn slordige manier van zaken doen. ‘Zakelijk is Hansje ronduit een nul. En ook organisatorisch is hij een puinhoop. Met die combinatie heeft hij zeker niet alleen vrienden gemaakt. Maar zijn liefde voor strips is enorm, en ook zijn liefde voor de striptékenaar. Robert Crumb staat echt bekend als een van de moeilijkst benaderbare striptekenaars ter wereld. Een zelfgekozen mensenschuwe kluizenaar. En daar komt Hansje dan gewoon al jaren over de vloer. Rijdt hij naar Frankrijk met zijn auto vol pakken chocomel, want daar houdt Crumb van en dat krijg je in Frankrijk niet. Of hij neemt Crumb mee naar een van die weirde platenverzamelaars die hij nog uit zijn punktijd kent. Dat vinden die mensen natuurlijk zoveel leuker dan een bezoek met de uitgever aan een of andere cultureel attaché. En die Chris Ware is nu een internationale grootheid, maar Hansje was de eerste die zijn werk opmerkte. Dat zou je door het lawaai soms vergeten: zijn enorme oog voor kwaliteit.’<br />Dat klopt, zegt Wiebe Mokken: ‘Striptekenaars vertrouwen Hansje niet alleen hun werk toe, ze vertrouwen ook zijn oordeel. Laten we eerlijk zijn, Hansje is geen klassiek marketingdier: er zijn vast uitgevers die meer van hun werk zouden kunnen verkopen. Maar ze weten dat bij Hansje alle beoordelingen van hun werk zijn gericht op het zo goed mogelijk maken ervan. Hij wil mooie boeken uitgeven – punt. Net als in zijn punktijd is hij nooit de buitenstaander. En het is één ding om als twintiger en dertiger een al en geestdrift en enthousiasme te zijn. Maar dat als zestiger nog steeds volhouden, dat is echt zeldzaam.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Een Taai genre<br /></h3>
<p>Dat de Bezige Bij in 2010 zijn uitgeverij overnam, begrijpt Hansje Joustra wel. ‘In met name Amerika en Frankrijk waren de graphic novels in opmars. Daar wordt het, in tegenstelling tot hier, al lang niet meer gezien als iets voor kinderen. Dus toen vroeg De Bezige Bij of wij bij hen wilden komen. Dat kwam ons goed uit, want wij hadden helemaal geen geld meer. Sterker nog, heel eerlijk gezegd weet ik niet of we nog wel lang hadden bestaan als zij ons niet hadden overgenomen.’ <br />Toenmalig directeur Robbert Ammerlaan was volgens Joustra ‘heel enthousiast’ en Koen Clement, de CEO van het moederbedrijf WPG, is een ‘enorme stripliefhebber’, dus de voortekenen waren gunstig. Maar toen uitgever Pieter Swinkels vertrok bij De Bezige Bij, verdween daarmee de man die volgens Joustra als geen ander begreep hoe strips en graphic novels werken. En na een tijdje begon het gedoe. Joustra: ‘Ze gaven me niet de vrijheid, in de zin van: me gewoon laten doen wat ik moest doen. En op alles werd op een gegeven moment beknibbeld. Dat ging ver, met boeken met van die vreselijke dunne omslagjes.’ Met zijn handen beeldt hij uit hoe die boeken er daar van gingen uitzien, en hij kijkt er vies bij.<br />Inderdaad bleken de strips en graphic novels in commercieel opzicht een taai genre, zegt Peter van der Zwaag van De Bezige Bij: ‘Op enkele uitzonderingen zoals <span class="Cursief">Maus</span> van Art Spiegelman na, kwamen graphic novels nooit in de grote boekhandels terecht. We dachten dat de combinatie van het fonds en de expertise van Oog en Blik en onze distributie en promotie daar iets aan kon veranderen. Want ze waren weliswaar praktisch failliet, maar ze brachten wel prachtige boeken uit. En de eerste keer dat we boeken van Oog en Blik aanboden, werd er ook wel echt meer besteld door de boekhandels dan daarvoor. Maar dat liep gestaag terug. Het blijft toch lastig: boekhandels vinden de boeken duur en in de kranten worden ze nauwelijks besproken. We probeerden van alles, van mooie heruitgaven van klassiekers en verstrippingen van literaire werken tot meer strips. Die klassiekers deden het goed, maar nieuw werk bleef moeilijk, en na een paar jaar was de conclusie dat die boeken meer kosten dan opleveren. Dat geldt wel vaker, voor meer genres die we uitbrengen, zoals poëzie en essayistiek. Maar graphic novels zijn veel duurder, en je wilt er als uitgever nou eenmaal niet keer op keer op moeten toeleggen, en dan ook nog veel. Dan moet je je kritisch afvragen welke van die boeken noodzakelijk zijn, en welke niet. Ik had de indruk dat Hansje soms ook gewoon graag het boek van een vriend uitbracht. Begrijpelijk ook, want de wereld van striptekenaars is closer dan die van schrijvers: het is bijna één grote familie.’<br />Om dat laatste draait Joustra zelf zeker niet heen. ‘Ik ben, denk ik, de enige uitgever die niet praat over geld of hoe slecht het gaat in het boekenvak. Ik praat met Robert Crumb een minuut of vijf over zijn nieuwe werk en hoe dat vordert, en daarna over zijn kleinkind. En als blijkt dat zijn werk een jaar later klaar is dan hij aanvankelijk dacht, dan zeur ik daar niet over. Dat kun je een strategie noemen, maar volgens mij is het gewoon mijn natuur. Ik ben nooit streng geweest. Als het niet gaat, gaat het niet. En ik hoef echt niet te checken of iemand als Erik Kriek of die boys die Heinz maken wel hard genoeg hun best doen. Die weten precies hoe het moet.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Niet serieus genomen <br /></h3>
<p>Dat het niet werkte onder De Bezige Bij verbaasde Kriek niet: ‘WPG is een enorm bedrijf, met de hiërarchie en organisatie die daar bij hoort. En daarin kan Hansje niet functioneren. Die mensen bij WPG dachten: wat is dat voor malloot? En Hansje moest zich ineens voor alles wat hij deed verantwoorden, wat hij totaal niet gewend is. Hij werd per dag zichtbaar ongelukkiger.’<br />Striptekenaar Raymond Koot, alias Typex, beaamt dat: ‘Bij De Bezige Bij wisten ze geen raad met hem. Hij doet nooit water bij de wijn, hij kan helemaal niks met de stelling dat iets “tegenwoordig” natuurlijk “niet meer kan”. Als hij een boek op een bepaalde manier wil uitbrengen, dan gaat hij net zo lang door tot dat is gebeurd. Het is een unieke man: een ouderwetse dwaas, een mafkees. Zo verfrissend tussen al die beschaafde lui in pak. Hansje werd niet serieus genomen, en als dat gebeurt, gaat hij niet zijn best doen wél serieus genomen te worden. Nee, hij drijft het juist nog verder door. Dan gaat hij bijvoorbeeld papegaaiengeluiden maken tijdens een vergadering. Ik kan me voorstellen dat veel mensen het niet door hebben, maar met die maffe kop van hem heeft hij ondertussen wel álles in de gaten. Hij doet gek, maar is het totaal niet. Hansje heeft op zijn vakgebied werkelijk óveral verstand van, ook van het drukproces en alle verschillende soorten papier. Dat blijkt ook wel: Oog en Blik heeft in al die jaren vrijwel alleen maar mooie boeken uitgegeven.’<br />Bitter kijkt Van der Zwaag van De Bezige Bij zeker niet terug op de samenwerking. ‘Het zal niemand verrassen als ik zeg dat de manier van werken van Hansje een andere is dan die bij De Bezige Bij gebruikelijk is. Hij is tamelijk aanwezig, om het zo maar te zeggen. Eigenlijk lijkt hij zelf wel uit een van zijn strips gelopen te zijn. Maar hij heeft, ook bij ons, schitterende boeken uitgebracht. En vergeet niet wat voor monnikenwerk strips zijn. Als een striptekenaar een contract tekent voor een nieuw werk, is het ook niet raar dat hij zegt dat hij dat over een jaar of vijf komt inleveren.’<br />Strips gaat De Bezige Bij niet meer uitgeven, graphic novels wel. ‘Maar veel selectiever, minder titels per jaar.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Loyaal<br /></h3>
<p>Erik Kriek ging met Joustra mee naar De Bezige Bij en is opnieuw met hem meegegaan nu Joustra voor zichzelf is begonnen. ‘Ik krijg van Hansje alle artistieke vrijheid. Ik wil niet terug naar de zakelijke puinhoop die het vroeger was, maar het gaat enorm schelen dat hij bij zijn nieuwe uitgever niet meer de zakelijke leiding heeft. Ik ben niet van de school die gelooft dat je als striptekenaar een boek in je eentje maakt, dus ik beschouw een goede band met mijn uitgever als essentieel. Het boek van mij dat bij Oog en Blik onder De Bezige Bij is verschenen, was een groot succes. Ik kreeg mijn royalty’s keurig overgemaakt, en heel netjes een overzicht van alle verkopen en voorraden.’ Grinnikend: ‘Ook wel eens leuk, voor de verandering. Maar mijn loyaliteit ligt bij Hansje, niet bij De Bezige Bij. Ik zou mezelf niet in de spiegel kunnen aankijken als mijn volgende boek opnieuw een succes wordt, maar Hansje opeens niet meer deelt in dat succes. Zo loyaal is Hansje zelf ook. Hij heeft nog nooit iemand die hij goed vindt laten vallen na een flop.’<br />Striptekenaar Typex gaat om dezelfde reden mee. ‘Ik liep halverwege de jaren negentig rond met een plan voor een bizar kinderboekje, <span class="Cursief">Melkman</span>. Iemand zei dat ik met Joost Swarte en Hansje Joustra van Oog en Blik moest praten. Mijn eerste indruk van Hansje: een volslagen idioot. In zekere zin is dat ook mijn laatste indruk van hem. Met Hansje is het altijd net of de complete Dik Voormekaar Show binnen komt wandelen, inclusief al die stemmetjes en geluidjes. Maar Hansje is zo ontzettend betrouwbaar. Niet voor niets willen legendes als Robert Crumb en Chris Ware alleen met hem werken. <br />Het verhaal van Hansjes eerste ontmoeting met Robert Crumb is legendarisch. Hansje ging hem ophalen op Schiphol. Crumb is een heel bangig, iel mannetje met een brilletje. Het is nooit helemaal duidelijk of Hansje het speelt of niet, maar hij doet in elk geval of hij geen enkele vreemde taal spreekt, dus hij begon gewoon in het Nederlands en op zijn luide volume tegen die Crumb te praten. Die was nerveus: hij kende die drukke man naast hem niet, had geen idee hoe betrouwbaar die was en ook niet waar ze heen gingen. Na een heel lange tocht reed Hansje met hem ergens het platteland op, richting een schuur. Toen werd die Crumb écht doodsbang. In die schuur bleek vervolgens een markt waar ze de grote hobby van Crumb verkochten: 78-toerenplaatjes. <br />Dat kinderboek dat ik wilde uitgeven, <span class="Cursief">Melkman</span>, is er toen ook gekomen. Het debuut van een volstrekt onbekende tekenaar, gedrukt als hardcover met gouddruk. Ik schat dat hij er twaalf van verkocht heeft, maar daar heeft hij nooit over geklaagd. Zo is hij. Sommige mannen denken de hele dag aan seks. Hansje denkt de hele dag aan kwaliteit.’</p>
</p></div>
