<div class="lead">
Een documentaire over de Oekraïense actiegroep Femen lijkt de bloteborstenfeministen te ontmaskeren als marionetten van een seksistische macho. De werkelijkheid is als altijd ingewikkelder – en interessanter. Maar voorlopig verliest Femen de imagostrijd.
</div>
Het verhaal is te lekker: de sexy Oekraïense feministen, wereldberoemd door hun topless acties, worden in de nieuwe documentaire Ukraine Is Not a Brothel ontmaskerd als het geesteskind van een agressieve macho die de vrouwen ‘zwak en willoos’ noemt en zegt dat hij via Femen ‘misschien’ vrouwen hoopte te krijgen. Heerlijk materiaal, dat direct de wereld rondging.
Voor Femen is het levensgevaarlijk. Op het moment dat het publiek de demonstrerende vrouwen niet langer ziet als dappere feministen die zelf bepalen hoe ze hun lichaam inzetten, maar als willoze marionetten van een seksistische mastermind, kan de organisatie wel inpakken.
En dat terwijl de werkelijkheid zoals die in Ukraine Is Not a Brothel wordt gepresenteerd veel gecompliceerder is.
De jonge Australische filmmaker Kitty Green raakte naar eigen zeggen ‘verslaafd’ aan Femen nadat ze in Kiev een actie had bijgewoond. Ze trok veertien maanden met de vrouwen op en filmde openhartige interviews – ook met Victor Svyatski, die nu als evil genius van Femen wordt afgeschilderd.
<h3>Naakt protesteren tegen sekstoerisme</h3>
Om te beginnen: dit is Oekraïne. Negenennegentig procent van de Oekraïense vrouwen heeft geen idee wat feminisme is,’ zegt een activiste in de film. Na een demonstratie zijn de Femen-isten regelmatig bont en blauw. Dat is iets anders dan de Opzij lezen.
Ja, naakt demonstreren tegen sekstoerisme heeft iets merkwaardigs. Maar: ‘In dit land luistert niemand naar vrouwen. Maar ze kijken allemaal wel naar vrouwen.’ Zo werkt het voorlopig nou eenmaal, redeneert Femen. ‘Ik ben allang blij dat ik dankzij Femen niet in de prostitutie zit,’ zegt de één. Een ander verdient nota bene bij als nachtclubdanseres: ‘Het is misschien hypocriet, maar ik kan in dit land met mijn intellect niet genoeg verdienen om van te leven.’
Ze beseffen de problemen van hun methode. ‘Het merk Femen heeft mooie vrouwen nodig, maar verliest daardoor ook goede mensen,’ erkent een activiste. Ze zijn volgens haar ook nog geen echte feministen, dat ‘duurt nog een tijdje’.
De vrouwen behoren feitelijk tot hun eigen doelgroep: al actievoerende ontwikkelen ze zichzelf tot feminist. Net als andere Oekraïense vrouwen, zeggen ze, waren ze gewend dat mannen voor hen beslisten. Victor nam hen dat kwalijk: daar komt zijn uitspraak vandaan dat ze ‘zwak en willoos’ waren. Hij wilde ze leren sterk te zijn, op tijd te komen.
<q class="pull-left">‘Het merk Femen heeft mooie vrouwen nodig, maar verliest daardoor ook goede mensen,’ erkent een activiste. </q>
Dat klinkt ongemakkelijk, vanuit feministisch oogpunt, zoals een westerse ontwikkelingswerker in Afrika al gauw riekt naar neokolonialisme. Maar als je een opname ziet waarin Anna Hutsol, de officiële oprichter van Femen, onder aansporingen van Victor staat te stamelen tegen een camera denk je inderdaad: die heeft een zetje nodig.
Victor draait er niet omheen: ‘Mijn invloed op de meiden is dezelfde patriarchale invloed waartegen we actievoeren.’ Hij vergelijkt zich met Marx – ‘een bourgeois in een organisatie tegen de bourgeoisie’ – en lijkt zelfs te suggereren dat de vrouwen hem moeten dumpen: ‘Ik hoop dat ze in mijn lompe gedrag het zwijn herkennen dat… ach ik weet het ook niet.’
Dat is eerlijk. Ook zijn veel geciteerde opmerking dat hij bij Femen ‘misschien’ vrouwen probeert te krijgen, is geen demasqué. Kitty Green legt hem zijn eigen uitspraak voor dat mannen alles voor seks doen. Is dat bij hem dan niet ook zo? ‘Misschien… ja. Ergens in mijn onderbewuste, als ik eerlijk ben, waarschijnlijk wel. Dat is verkeerd, natuurlijk, maar toch: ja.’ Dat is geen demasqué, dat is zelfanalyse.
Victor schreeuwt en scheldt tegen de vrouwen. Onprettig, maar niet erger dan een boze voetbaltrainer. Om die vergelijking door te zetten: is het feministisch gezien beter als het Nederlands vrouwenvoetbalteam wordt getraind door een vrouw? Ja. Doet de huidige mannelijke trainer iets af aan de prestaties van de speelsters? Nee, natuurlijk niet.
Toch beseffen de Femen-activistes dat ze van Victor af moeten. Eén vrouw spreekt in de film van het Stockholm-syndroom. Een ander zegt: ‘Het is niet precies slavernij, maar we kunnen het net zo goed zo noemen.’ Femen-activiste Inna Shevchenko schreef naar aanleiding van alle ophef in The Guardian: ‘We accepteerden gewoon, in de beste tradities van de patriarchale maatschappij, dat een man de macht overnam.’ Toen ze dat doorkregen ‘begon onze wereldwijde strijd tegen het patriarchaat met dit privégevecht’. Victor Svyatski heeft Femen sindsdien verlaten.