<div class="wpg-element paragraph">
<p>Tony Curtis is op zijn oude dag (69) officieel een, zelfs de Engelsen noemen het zo, raconteur geworden. In interviews kon hij altijd al smakelijk vertellen, maar nu hij vanwege zijn autobiografie zijn geheugen heeft opgefrist, is het in elke talkshow dolle pret. De instructeur die hem tijdens de bokslessen voor Flesh and fury (1952) steeds zo kwaad maakte dat hij, Curtis dus, hem uit alle macht tegen de grond sloeg. De bokser stond met moeite op en vroeg: &#8216;Is dat de hardste klap die je kunt geven?&#8217; Toen het antwoord bevestigend was zei hij alleen maar: &#8216;Stay out of bars.&#8217;</p>
<p>De filosofische anekdote over zijn eerste eigen zwembad in Hollywood &#8211; Curtis sprong er na zijn eerste werkdag in omdat het zo hoorde, maar het water was steenkoud en rook smerig en hij wist niet hoe gauw hij onder een warme douche moest komen. Zijn hele leven heeft hij dat gevoeld alsof het gisteren was: dát is nou Hollywood. In zijn boek vertelt hij het al op pagina 18. Tien bladzijden later komt de vaste anekdote uit zijn jeugd: Italiaans vriendje neemt hem mee naar de kathedraal, doet hem voor hoe hij met wijwater een kruis moet slaan en als ze naast elkaar in die machtige ruimte zitten vraag het vriendje: &#8216;Zeg, heb jij een scheet gelaten?&#8217; Zegt Tony: &#8216;Nee. Moet dat dan?&#8217; Veel oud repertoire dus &#8211; en tóch is het een bijzonder leuk boek.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Curtis heeft het niet zelf geschreven (hij kán dat wel: in 1977 publiceerde hij een roman. Een tweede roman kreeg hij door vergevorderd alcoholisme niet uit zijn pen; via de rechter werd hij gedwongen het hoge voorschot terug te betalen). De bedoeling was juist: Curtis, de smakelijke verteller. Filmjournalist Barry Paris plaatste de leestekens, en vulde het verhaal aan met een zakelijke beschrijving van de rollen die Curtis speelde. Waar nodig liet hij voor de volledigheid tussendoor ook een paar collega&#8217;s en familieleden van de acteur aan het woord. Die interrupties van Barry Paris zijn feitelijk en ook nodig. Want er mag best vastgesteld worden dat Curtis een aantal mooie films heeft gemaakt en een paar unieke rollen heeft gespeeld. De verteller zelf gaat er af en toe in laconieke ijdelheid te gemakkelijk van uit dat de lezer exact weet wat hij deed (en hoe goed dat was), maar schildert nog liever dat hele Hollywood als één grote fuck-up. Sinds die gloriedagen is Curtis door zulke diepe dalen gegaan (alcohol, drugs) dat zijn terugblik vooral gekleurd (en ook wel opgevrolijkt) wordt door verschillende soorten cynisme.</p>
<p>De wereldberoemde Tony Curtis werd geboren als Bernard Schwarts, en zijn levensverhaal komt er eigenlijk op neer dat hij zijn leven lang die grote Curtis heeft uitgehangen maar in zijn bange hartje altijd de geplaagde Bernie Schwarts bleef voelen. Al heel vroeg was hij een opvallende jongen, die tot zijn verbijstering en verdriet merkte dat als hij zijn naam noemde steevast te horen kreeg: o, je bent een jood. (Op de middelbare school kreeg hij een nul voor een dictee omdat hij zelfs de t in Schwarts vergeten was. Maar toen hij, al beroemd, door zijn vrouw Janet Leigh werd voorgesteld aan zijn idool, Cary Grant, zei hij, tot zijn eigen verbijstering: &#8216;Hi&#8230; my name is Bernie Schwarts.&#8217;)</p>
<p>De Tweede Wereldoorlog begon voor hem (en zijn joodse vriendjes) al vele jaren vóór 1941: in de arme buurt van Manhattan waar hij woonde waren groepen Duitse jongens (toen ook al: skinheads) die jacht op joden maakten: weg met de jew bastards, weg met de grootneuzen, de moordenaars van Jezus. Tijdens zomerkampen werden hij en zijn vriendjes al overvallen door nazi&#8217;s met hakenkruisvlaggen, die predikten dat joden &#8216;binnenstebuiten gekeerde negers&#8217; waren.</p>
<p>Schwarts&#8217; ouders waren Hongaarse joden (ze trouwden in 1924) die nooit goed Amerikaans leerden. Zijn jongere broertje bleek schizofreen (hij stierf later in een inrichting) en Curtis concludeert achteraf dat zijn moeder daar ook aan geleden moet hebben: ze was een soort Jekyll en Hyde-moeder. Als ze op haar gewelddadigste ergst was, moest hij zich &#8211; en vooral zijn mooie gezicht, hij had al gauw door dat dát zijn grote bezit was &#8211; slaande tegen haar verdedigen. Maar óók was zijn moeder een prachtig wijf, dat alle begeerte en lust naar sex in hem wakker maakte. Zijn jeugd, analyseert hij, bestond uit twee geheimen, tegelijk twee grote angsten: dat hij niet wilde laten merken dat hij bezeten was van sex (&#8216;my sexual needs were very, very intense&#8217;) én dat hij niet wilde weten dat hij een jood was.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; JFK had smaak, want hij kon met oprechte bewondering over de tieten van Janet Leigh spreken</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Na de wereldoorlog profiteerde Schwarts (hij diende bij de marine) van de G. I. Bill, die gedemobiliseerde militairen het recht gaf op kosten van de staat te mogen studeren. Hij koos drama, en kreeg, mooi als hij was, snel een contract in Hollywood, ingelijfd dus bij die grote groep hopefuls die op dé kans loerden. Hij kreeg overdag spraak-, dans- en schermlessen en gaf zelf, op eigen initiatief, kuslessen, want hij besefte heel goed in sexluilekkerland te zijn gekomen. &#8216;Wij waren de elite,&#8217; zegt hij over de jongens die het maakten (Rock Hudson, Kirk Douglas, Jeff Chandler), in tegenstelling tot de anderen die het níét lukte en die verdwenen in &#8216;the Toilet of No Return&#8217;. Curtis wist dat hij het ging maken, toen na een film waar hij nauwelijks in voorkwam een bioscoop vol jonge vrouwen uitzinnig krijste bij de naam &#8216;Anthony Curtis&#8217; in de aftiteling. Hij wist het door zijn successen in de permanente wedstrijd van de jonge acteurs die de meeste jonge &#8216;starlets&#8217; in bed kreeg. Hij wist het door zijn triomf: &#8216;I fucked Yvonne de Carlo&#8217; &#8211; want zij was hét sexsymbool van eind jaren veertig. Hij wist het elke avond in rokerige nachtclubs (mét de oude anekdote over de Mocambo waar een volière was met kanaries, en Curtis zich in een menslievend moment afvroeg hoe die vogeltjes dat verpeste milieu overleefden; dat deden ze dan ook niet. Hij ontdekte dat er een ober was die een speciale schep had om de dooie discreet weg te halen, die snel vervangen werden door nieuwe).</p>
<p>Zolang de fanmail bleef komen, werd Curtis&#8217; carrière gepland: cowboyfilms, piratenfilms, Arabische films. Beroemd is zijn optreden in Son of Ali Baba (1952), waar hij staande op een heuvel tegen Piper Laurie moest zeggen: &#8216;Yonder lies the castle of my father, the caliph.&#8217; Ondanks de spraaklessen kwam het er in zijn dikke Newyorks ridicuul uit: &#8216;Yondah lies the castle of my faddah&#8217; &#8211; er werd zó om gelachen dat het een mijlpaaltje is in de Hollywood-geschiedenis, en Curtis is er zijn hele leven, tot in de huidige talkshows toe, mee gepest. In dit boek zegt hij onomwonden hoe hij dat ervaren heeft: de jood Curtis werd dan steeds opzettelijk herinnerd aan zijn arme afkomst, het was hetzelfde als nigger zeggen tegen een zwarte acteur.</p>
<p>Wat acteren was begon Curtis al te begrijpen toen hij (in 1949) de klassieke brief moest opbrengen. Hij was even piccolo in een hotel en moest aan actrice Barbara Stanwyck een brief geven met één regel tekst: &#8216;It looks like it followed you halfway across the country.&#8217; Hij zweette eindeloos over de bedoeling van die boodschap en probeerde alle klemtonen &#8211; tot de regisseur zei: &#8216;All you want is a tip.&#8217; Die aanwijzing was de sleutel tot zijn vak, acteren was techniek en logica. Natuurlijk verrijkte Marlon Brando (Curtis woonde een tijdje met hem in hetzelfde huis) een paar jaar later op bijna revolutionaire wijze het filmacteren, maar Brando deed dat met zijn techniek. De hele school van het psychologische spelen, het geroemde Method-acting, is, volgens Curtis, humbug, bullshit, &#8216;a mind fuck&#8217;, parasitisme op Brando&#8217;s talent. Het hele boek door geeft hij er voorbeelden van (urenlang gezeur over acteursinterpretatie met als resultaat dat de man tien seconden eerder opkomt) en Curtis baadt zich in de bijval die hij voor zijn mening kreeg van groten uit het vak als Laurence Olivier en (zijn held) Cary Grant.</p>
<p>Even aardig als Curtis&#8217; beschrijving van het studiosysteem is zijn uitleg over wat er allemaal &#8216;door hem als filmster is heengegaan&#8217;. Hoe kan ik ooit vergeten, zegt hij, dat ik de zoon van Ali Baba was? Hij had wekenlang een harem gehad &#8211; &#8216;that was a reality for me&#8217; &#8211; hij beleefde het even intens als zijn beroemde rol van Sidney Falco in Sweet smell of success. Hoe kun je ooit vergeten dat je (voor Some like it hot) dagenlang onder Marilyn Monroe moet liggen die bezig is je te verleiden en zelfs met haar kruis over je gezicht wreef om je gek te krijgen. &#8216;What is it, ejaculations in films don&#8217;t count?&#8217; Ik heb Kirk Douglas een oog uitgestoken, ik heb Frank Sinatra zijn verloofde afgepakt. Dat is geen werkelijkheid, maar wel een werkelijkheid. In Arabische, Parijse, Londense straten. &#8216;Ik lag in bed met een slavin, ik reed met een blondine op een paard, ik dronk champagne met een redhead, bracht een brunette naar haar Moeder. Sommigen hadden plankenkoorts, anderen stonden stijf van de drank. Grote tieten, kleine tieten, mannen, vrouwen, kinderen, honden, katten, varkens, kippen&#8230; een eindeloze serie metgezellen die doorging zolang de camera&#8217;s draaiden&#8230; En meestal was het voor mij reëel, behalve dat het nergens begon en ook nergens eindigde.&#8217;</p>
<p>Zijn huwelijk met Janet Leigh in 1951 verhoogde zijn populariteit: ze waren de Richard Burton-Elizabeth Taylor van die dagen. Na Frank Sinatra was Curtis dé held der jonge vrouwen. Ze boden zich in grote hoeveelheden aan en omdat dat thuis niet meer kon, kwamen de jongensjaren terug: sex in de auto, sex stiekem in de kleedkamer &#8211; tot hij van een vriend een appartement mocht lenen, als die tenminste niet thuis was. Dat leidde tot verwikkelingen: de columnist Sidney Skolsky ontdekte dat Tony&#8217;s vriend vaak uren in zijn auto voor zijn eigen flat zat te wachten tot Curtis klaar was &#8211; en kreeg toen het idee voor de film The apartment. Curtis claimde &#8211; als boetedoening maar ook uit ijdelheid &#8211; bij de regisseur de rol van de appartementbezitter, maar Billy Wilder vond Curtis veel te knap van uiterlijk en koos Jack Lemmon, die er een oscarnominatie aan overhield.</p>
<p>Maar op den duur wou Hollywood (ondanks een paar indrukwekkende rollen) hem niet meer. (&#8216;Ik was een ongemanierde klootzak, een nouveau riche&#8217;), hij zoekt zijn heil in Europa. Mooie details over zijn Italiaanse periode (Monica Vitti had zo&#8217;n grote neus dat ze nooit van opzij gefilmd mocht worden), onplezierige voorvallen in Duitsland (hij was inmiddels met het Duitse actricetje Christine Kaufman getrouwd &#8211; en er waren daar mensen die dat die jood niet vergaven), op het Londense vliegveld gepakt met marihuana, veel te veel drank, de televisieserie The persuaders, met Roger Moore, en dan, in 1974: de cocaïne.</p>
<p>Curtis vertelt over die neergang bijna even smakelijk als over zijn glorietijd. Voor het geld (coke en alimentatie) sukkelend van de ene rotfilm naar de andere, maar toch lekker werkend omdat de coke uitstekend was. De reputatie nog intact, dus elke dag twee vrouwen voor de nodige vitamines. Mooie anekdoten over medeongelukkigen (als Orson Welles en Mae West), maar toch die ijzingwekkende zekerheid dat steeds meer producers Tony Curtis uit hun boekje schrappen: &#8216;He&#8217;s dead.&#8217; Tenslotte reed hij van dealer naar dealer en sliep voor het gemak &#8216;s nachts maar in zijn auto. In 1984 liet hij zich, na familieberaad, opnemen in het bekende Betty Ford Center. In het boek staan passages uit het (verplichte) dagboek dat hij daar bijhield &#8211; en dan krijgt zijn verhaal ook schrille hallelujatonen.</p>
<p>Tony Curtis was een Kennedy-man. Hij was vaak te gast bij de oude Joe Kennedy en mocht meeluisteren toen, enkele dagen vóór zijn inauguratie als president, JFK door de telefoon zijn later zo beroemde rede al aan zijn vader voorlas. Een moment om nooit te vergeten. En JFK had smaak, want hij kon met oprechte bewondering over de tieten van Janet Leigh spreken. Dus het zou Curtis niet verbazen als JFK wat met Marilyn Monroe gehad had in de jaren vijftig, want toen was ze nog jong en mooi. Maar al die verhalen over later, toen ze gestoord en afgelebberd was &#8211; dat bestaat gewoon niet. Dat soort agressieve meningen en verhalen hoort ook bij de praatstoel. Net als Curtis&#8217; opschepperijen over zijn kunstkennis (ik had de beste kunstcollectie van Hollywood, ik haalde Karel Appel naar Los Angeles). Maar daartussendoor staan die messcherpe observaties over het filmsterrensysteem en hoe het werkte. En over het effect op een mooie, joodse jongen die zich het jongere broertje van Kirk Douglas, Burt Lancaster en Frank Sinatra voelde en die als hij een paar mooie tieten zag ook zeker wist dat hij dat broertje was.</p>
<p><i>TONY CURTIS, THE AUTOBIOGRAPHY door Tony Curtis &#038; Barry Paris Uitgever Heinemann, 352 p. Importeur Nilsson &#038; Lamm, ƒ 59,80</i></p>
</p></div>


Rinus Ferdinandusse