Geschiedenis
De foto&#8217;s van het massagraf met twintig skeletten uit de Eerste Wereldoorlog haalden in 2001 de wereldpers. Tot dan toe hadden ze in een geïmproviseerd graf veertig centimeter onder het aardoppervlak gelegen vlak bij Arras. Hun stoffelijke resten vertoonden sporen van dodelijke verwondingen: twee misten deels hun schedel en bij twee ontbraken vrijwel alle botten. Hun legerschoenen verraadden de Britse nationaliteit en hun schouderemblemen verwezen naar het Lincolnshire Regiment dat op 11 april 1917 bij Point du Jour door de Duitsers tot staan was gebracht.
Stadsuitbreiding, nieuwe spoorlijnen en snelwegen in Noordwest-Frankrijk maken &#8216;preventieve&#8217; archeologie noodzakelijk, stelt Alain Jacques, stadsarcheoloog van Arras. In het rijk geïllustreerde L&#8217;Archéologie de la Grande Guerre doet hij met twee collega&#8217;s verslag van tien jaar onderzoek dat een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan wat tot nu toe door historici en ooggetuigen is opgetekend. Iedere gesneuvelde een individueel graf, luidde het voorschrift; het oorlogsgeweld maakte dit onmogelijk, zo bleek uit de vondsten van talrijke soldaten in loopgraven, granaattrechters en massagraven waarin de officieren keurig apart lagen om de hiërarchie tot in de dood te laten voortbestaan. Op een diepte van vijf meter troffen de archeologen een exemplaar van een van de eerste tanks, destijds zwaar beschadigd en vervolgens ingegraven om als schuilplaats te dienen. De vondst van talrijke koperen briefopeners, bloemenvazen, gespen en ringen, gemaakt van granaathulzen en voorzien van Duitse inscripties en het jaartal 1919, duidden op een ondergronds atelier van Duitse krijgsgevangenen die tot na de oorlog hadden vastgezeten, concludeerden de archeologen. Een flesje Carlsberg met het swastika-symbool moest dateren van vóór 1920 toen de nationaal-socialisten zich het symbool toe-eigenden en de bierbrouwer het geluksteken van de flessen besloot te verwijderen. In Arras werd een ondergronds gangenstelsel aangetroffen waardoor de troepen via bewegwijzeringbord Iceland Street ongezien naar de frontlinie marcheerden. Onderweg passeerden ze een hospitaal inclusief operatiekamer, voorzien van elektrisch licht en water en plaats voor 700 bedden en 24.000 soldaten. Het mocht niet baten, zo wijzen de geschreven bronnen uit. Na een zware explosie twee dagen na aanvang van het Britse offensief van 1917 moest het hospitaal worden geëvacueerd.
Anders dan bij de Romeinse graven die op een steenworp afstand lagen, voelden de archeologen zich bij de twintig vergeten soldaten van Point du Jour betrokken. Ieder had wel een gesneuvelde grootvader of oudoom. Ondanks het oorlogsgeweld waren de lichamen met zorg naast elkaar gelegd; de gebogen rechterelleboog van de een rustte op de linker gebogen elleboog van de ander. Mogelijk moest dit hun onderlinge verbondenheid verbeelden, misschien hoorden ze tot dezelfde eenheid. Drie schedels vertoonden eenzelfde afwijking en waren wellicht zelfs afkomstig uit één gezin. De Britten lagen met het gezicht van west naar oost, richting de Duitse vijand. De graven waren toegedekt door een strijd die nog anderhalf jaar zou duren en alleen al in Noordwest-Frankrijk bijna 700.000 vermiste soldaten heeft veroorzaakt, een vijfde van de drie miljoen gesneuvelden alleen al aan het Westelijk Front.
Yves Desfossés, Alain Jacques en Gilles Prilaux
L’ Archéologie de la Grande Guerre
Editions Ouest-France
127 p., € 15,90

Gerelateerd