<p><iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/496599747%3Fsecret_token%3Ds-mtFgE&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=false&amp;show_comments=true&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=true" width="100%" height="166" frameborder="no" scrolling="no"></iframe></p>
<p>Deze zomer keek ik iedere week met veel plezier naar Temptation Island. Sinds de terugkeer van het programma op de beeldbuis in 2016 groeit het aantal kijkcijfers gestaag, dusdanig dat er inmiddels speciale napraat-talkshows en spin-offs worden uitgezonden. In het programma gaan vier koppels gescheiden van elkaar op vakantie naar een luxe villa in een zonnig oord. Behalve hun medekandidaten verblijven daar ook de zogenaamde &#8216;verleiders&#8217;: gespierde jongemannen en jonge vrouwen met flinke (al dan niet natuurlijke) rondingen, schaars gekleed en door de producent betaald om de deelnemers ertoe te bewegen om vreemd te gaan.</p>
<div class="overflow-hidden pt-3"><div class="contentpanel"><img class="contentpanel__image"
                                            height="768"
                                            width="1024"
                                            src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-19-3.jpg"
                                            alt="Kurt Caviezel Portrait 19 3"
                                    /><div class="contentpanel__content"><p>Kurt Caviezel (1964) gebruikt beelden van openbaar toegankelijke webcamera’s om daar samengestelde beelden van te maken. Niet alle webcams hebben de intentie om openbaar te zijn, maar zijn toch wel bewust of onbewust voor iedereen toegankelijk. Caviezel is bekend met het werk van Dave Eggers en is van mening dat zijn werk zich in hetzelfde spanningsveld bevindt.</p>
</div><div class="contentpanel__toggle pulse"><div class="plus"></div></div></div></div><div class="figcaption gallery-title"></div>
<p>De deelnemers worden dag en nacht gefilmd en een selectie van de beelden en geluidsfragmenten wordt tijdens &#8216;kampvuursessies&#8217; aan de betreffende partner getoond. &#8216;Zo kun je exact zien hoe je partner zich gedraagt als jij niet in de buurt bent&#8217;, wil het format doen geloven, en het format leidt ieder seizoen weer tot veel consternatie op sociale media, in podcasts, tv-recensies en in de roddelrubrieken.</p>
<p>Sinds Big Brother, waarvan het eerste seizoen in 1999 werd uitgezonden, wemelt het op tv van formats die drijven op het dag en nacht surveilleren van een groep mensen. Hoewel televisie vercommercialiseerde en artificiële biotopen creëert, is het toch een interessante proeftuin om te onderzoeken waar publiek voyeurisme toe leidt.</p>
<blockquote><p>&#8216;Big Brother&#8217; is een personage uit George Orwells <em>1984</em>, maar heeft sinds de data-explosie die het internet teweeg bracht een nieuwe dimensie gekregen.</p></blockquote>
<p>In het geval van Temptation Island leveren de camerabeelden vuurwerk op. Niet alleen blijken sommige deelnemers bijzonder vatbaar voor verleiding (en worden de slaapkamerbeelden vervolgens ongecensureerd aan de partner getoond, met huil- en schreeuwpartijen ten gevolg), ook krijgen de deelnemers te zien en horen hoe hun wederhelft met &#8216;soortgenoten&#8217; converseert tijdens een drankgelag, en met name dat laatste levert dit seizoen de meeste achterdocht op bij de partners.</p>
<p>In de achtste aflevering van Temptation Island VIPS was het goed raak. De mannelijke deelnemers hadden zich na een strandfeest waar de alcohol rijkelijk vloeide afgezonderd en waanden zich buiten bereik van de camera&#8217;s. Aangeschoten bluften ze over de omvang van hun seksuele frustraties. &#8216;Ik zou elk meisje hier uit elkaar kunnen trekken&#8217;, zegt er één. &#8216;Die met die dikke reet had ik het liefst allang aan mijn pik geregen,&#8217; vult een ander aan. Tijdens het eerstvolgende kampvuur krijgen de vrouwen dit korte gesprek zonder context te zien, ze zijn ontroostbaar. &#8216;Nu weet ik wie hij écht is&#8217;, verzucht één van de dames, &#8216;een gore klootzak.&#8217;</p>
<p>Het concept van de surveillancestaat is niet nieuw en zeker niet voorbehouden aan tv-formats. &#8216;Big Brother&#8217; is een personage uit George Orwells <em>1984</em>, maar heeft sinds de data-explosie die het internet teweeg bracht een nieuwe dimensie gekregen. Auteur Dave Eggers deed een poging de materie uit te diepen in zijn roman <em>The Circle</em>, die vijf jaar geleden verscheen en een wereldwijde bestseller werd. Het boek, dat wordt gezien als een felle kritiek op digitale grootmachten als Facebook en Google, leest nog altijd als een spannende aflevering van de Netflixserie Black Mirror.</p>
<p><img decoding="async" class="alignnone wp-image-403429 size-image_1280" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Bus-Stop-24-1280x959.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Bus-Stop-24-320x240.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Bus-Stop-24-640x480.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Bus-Stop-24-1280x959.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Bus-Stop-24-1920x1439.jpg 1920w" alt="Temptation Island" width="1280" height="959" /></p>
<p>Hoofdpersonage Mae Holland, een naïeve, jonge vrouw, wordt door een vriendin uitgenodigd te solliciteren bij The Circle, een techreus die Facebook en Google heeft weggevaagd en een monopolie heeft op het gebied van sociale media en financiële dienstverlening. &#8216;Privacy is diefstal&#8217;, luidt het bedrijfsmantra, en totale transparantie is de oplossing voor elk maatschappelijk probleem, zo wil The Circle doen geloven. Diefstal en verkrachting? Verdwijnen als je overal camera&#8217;s hebt hangen. Getrol en bedreigingen via sociale media? Verdwijnt binnen 24 uur wanneer anonieme accounts niet meer zijn toegestaan. Een utopie voor iedereen die gelooft in de eindeloze voordelen van beveiligingscamera&#8217;s en Facebook Live.</p>
<h5><strong>Transparency Island</strong></h5>
<p>Zowel de makers en deelnemers van Temptation Island als de personages uit <em>The Circle </em>veronderstellen dat iedere mens een ware aard heeft, en dat die alleen zichtbaar gemaakt kan worden door de mens te observeren wanneer hij of zij zich onbespied waant, of zo lang in de schijnwerpers verkeert dat het onmogelijk is nog langer een sociaal wenselijk masker te dragen. Het idee dat je als individu dient te worstelen met je diepste &#8216;ik&#8217; en dat een buitenstaander de intenties van dat ik mag veroordelen is al zo oud als het calvinisme, waar de rol van partner bij de kampvuursessies wordt vertolkt door het alziende oog van God. Nu religie een steeds kleinere rol speelt in ons leven, lijkt het publiek steeds meer behoefte te hebben aan het scherpen van onze normen en waarden aan dit soort moraaltelevisie.</p>
<p>Maar waar God alles ziet, krijgen de deelnemers in Temptation Island slechts een kleine selectie van beelden voorgeschoteld. Op basis van die selectie proberen ze zich een beeld te vormen van het gedrag en de motieven van hun partner, wat in de praktijk vaak moeilijk blijkt. Want hoe schadelijk is een minuut aan dronken grootspraak wanneer je man zich de rest van het verblijf voorbeeldig gedraagt? Door handig te monteren weet de regie tóch de indruk te wekken dat in elke loyale partner een vreemdganger schuilt. De kijker thuis denkt een informatievoorsprong te hebben, omdat in een hele aflevering veel meer te zien is dan dat er tijdens het kampvuur getoond wordt. Maar ook dát is een illusie: de enige die werkelijk alle beelden ziet is de regisseur (en God, natuurlijk).</p>
<blockquote><p>Het gedrag van deelnemers aan programma&#8217;s als Temptation Island lijkt voorzichtig te suggereren dat al die persoonlijke surveillance waarschijnlijk niet zal leiden tot minder overspel.</p></blockquote>
<p>Transparantie is zo een spiegelpaleis waarin de partner en de toeschouwer de rol van data-analist krijgen toebedeeld, een rol waar ze lang niet altijd geknipt voor blijken te zijn. In dit seizoen van Temptation Island strandde één van de relaties al na twee afleveringen. Niet omdat één van de twee was vreemdgegaan, maar omdat beiden zich verloren in woede en agressie nadat ze tijdens kampvuursessies een aantal uitspraken van de ander hoorden. Zonder elkaar gesproken te hebben of enige interesse te hebben getoond voor de context, vervielen ze afzonderlijk in een vicieuze cirkel van scheldpartijen over en weer, en creëerden zo een breuk die na het programma niet te lijmen viel.</p>
<h5><strong>Collectief wantrouwen</strong></h5>
<p>Tegelijkertijd lijkt de roep om transparantie samen te vallen met onze ongeneeslijke nieuwsgierigheid. Wanneer we op de snelweg ambulances zien staan remmen we af om te kijken hoe ernstig het ongeluk is. We laten horrorfilms onze zenuwen teisteren door beelden in het vooruitzicht te stellen die we niet willen zien, maar die we toch zullen bekijken. Wanneer we verliefd zijn willen we de ander zo volledig mogelijk doorgronden, we laven ons aan ieder detail van zijn of haar persoonlijkheid.</p>
<p>Maar waar onze hang naar transparantie in vroegere tijden werd ingekaderd door logistieke beperkingen, staat technologische vooruitgang ons in groeiende mate toe om de haarvaten van onze nieuwsgierigheid te voeden. Door een simpele gps-app weten we tot op de meter nauwkeurig waar onze geliefde zich bevindt. Het gedrag van deelnemers aan programma&#8217;s als Temptation Island lijkt voorzichtig te suggereren dat al die persoonlijke surveillance waarschijnlijk niet zal leiden tot minder overspel.</p>
<p>Nieuwsgierigheid staat immers haaks op een al even basale menselijke behoefte: <em>ongezien</em> blijven. Eggers stipt het al even aan in zijn roman: wanneer hoofdpersonage Mae alleen nog in het toilet haar camera even uit mag zetten (niet vanwege haar eigen privacy, maar uit angst dat kijkers afhaken wanneer ze poepgeluiden horen), duurt het niet lang voordat ze haar vrijpartijtjes en gesprekken daarover verplaatst naar wc-hokjes. Je kunt filosoferen over waar onze behoefte aan privacy vandaan komt, maar dat we die behoefte hebben is een feit. De afgelopen vijf jaar is de roep om de bescherming van onze privacy alleen maar luider geworden.</p>
<p><img decoding="async" class="alignnone wp-image-403451 size-image_1280" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-Worker-586-1280x960.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-Worker-586-320x240.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-Worker-586-640x480.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-Worker-586-1280x960.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-Worker-586-1920x1440.jpg 1920w" alt="Temptation Island" width="1280" height="960" /></p>
<p>Onze privacy staat dan ook meer onder druk dan ooit tevoren. Zolang Facebook concurrenten overneemt en data doorspeelt naar derden, zijn er geregeld golven van verontwaardigde gebruikers die een afgeschermd alternatief zoeken voor de gangbare sociale mediakanalen. Toen Facebook Whatsapp overnam, stapten een groot aantal gebruikers over op diensten als Telegram, en toen Cambridge Analytica met data van Facebookgebruikers gepersonaliseerde advertentiecampagnes voor politieke campagnes bleek te verzorgen werd Facebook-CEO Zuckerberg ter verantwoording geroepen door het Amerikaanse Congres.</p>
<p>Uiteindelijk leidde het allemaal niet tot het failliet van Whatsapp of de ondergang van Facebook (daarvoor zijn we te gehecht aan gebruikersgemak en onze vriendenkring), maar we staan eerder wantrouwend tegenover bedrijven die data vergaren dan dat we ze met open armen staan op te wachten, zoals in <em>The Circle</em>.</p>
<p>Sterker nog: gedwongen exposure is een beproefde martelmethode geworden, net zoals bijvoorbeeld isolatie dat eerder al was. Zoals de Canadese schrijfster Margaret Atwood (<em>The Handsmaid&#8217;s Tale</em>) stelt in haar recensie van <em>The Circle </em>voor <em>The New York Review Of Books</em>: &#8216;To live entirely in public is a form of solitary confinement.&#8217; Hoeveel prachtige criminaliteitsloze utopieën je de burger ook voorschotelt: ze zullen niet opwegen tegen onze behoefte aan afzondering. Privacy verdedigen we met hand en tand, én met onze stem &#8211; denk maar aan de uitkomst van het Sleepwetreferendum.</p>
<h5><strong>Politieke transparantie</strong></h5>
<p>In onze queeste om de ander te leren kennen, kunnen de figuren die we verkiezen om ons te vertegenwoordigen in bestuur en politiek niet achterblijven. In de jaren tachtig raakte de term &#8216;achterkamertjespolitiek&#8217; in zwang, maar al sinds mensenheugenis heerst er wantrouwen tegenover politici en bestuurders die afgeschermd van het publiek besluiten met verstrekkende gevolgen maken. Politieke transparantie is om meerdere redenen een lastig vehikel.</p>
<blockquote><p>Als elke ambtenaar vierentwintig uur per dag en zeven dagen per week gefilmd wordt, wie gaan dan al dat beeld vervolgens bekijken?</p></blockquote>
<p>Ten eerste gedijt diplomatie bij vertrouwelijkheid. Daarnaast dénkt de burger wel dat hij precies wil weten wat zich in de achterkamertjes afspeelt, maar blijkt het politieke spel in de praktijk langdradig, log en genuanceerd. Om toch tegemoet te komen aan de roep om openheid lijken politici het afgelopen decennium een andere bron te hebben aangeboord: persoonlijke verhalen. Je kunt geen politieke campagne meer volgen zonder gebombardeerd te worden door verhalen over demente ouders, gehandicapte kinderen en de aloude parabel over de armoedige jeugd in een achterstandswijk.</p>
<p>Dave Eggers gelooft, als we op <em>The Circle </em>afgaan, wél in totale diplomatieke transparantie. Elke politicus en ambtenaar laat zich in zijn roman dag en nacht surveilleren door een bodycam. De beelden zijn live en openbaar. Het zorgt voor een razendsnelle uitroeiing van corruptie en zelfverrijking, maar roept talloze vragen op bij de lezer. Als elke ambtenaar vierentwintig uur per dag en zeven dagen per week gefilmd wordt, wie gaan dan al dat beeld vervolgens bekijken? Gelooft Eggers werkelijk dat burgers tijd nemen om politici en ambtenaren te surveilleren?</p>
<p>Hij gaat nog verder: het verhaal eindigt in een Big Brother-achtige heilstaat waar iedere burger een bodycam draagt. De belevenissen van hoofdpersoon Mae Holland (die als eerste burger een camera krijgt) suggereren dat iedereen op die manier direct &#8216;meekijkers&#8217; krijgt, die een onontkoombare morele filter vormen. Maar als iedereen een camera heeft, wie kijkt er dan nog mee? De hoeveelheid data die deze transparantie oplevert is onmogelijk nog door burgers te beschouwen, te filteren en te interpreteren.</p>
<p><img decoding="async" class="alignnone wp-image-403437 size-image_1280" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-2-51-1280x960.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-2-51-320x240.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-2-51-640x480.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-2-51-1280x960.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/09/Kurt-Caviezel-Portrait-2-51-1920x1440.jpg 1920w" alt="Temptation Island" width="1280" height="960" /></p>
<p>Data betekent niets zonder interpretatie, en lang gingen we ervan uit dat alleen een statisticus de juiste conclusies kon trekken uit grote hoeveelheden gegevens. Als we kijken naar de gebeurtenissen rond Cambridge Analytica dan lijken we echter al dichterbij een digitalisering van adequate data-interpretatie te zijn dan velen zouden willen. Het bedrijf ontwierp software die op basis van Facebook-likes akelig accuraat een &#8216;psychografisch&#8217; profiel van individuën kan opstellen. Hoe meer data voorhanden, hoe meer vergelijkingen gemaakt kunnen worden, hoe nauwkeuriger de gedragsvoorspellingen.</p>
<p>De weerstand die de methode van Cambridge Analytica oproept bij het publiek bestaat niet alleen uit woede ten aanzien van Facebook, die de gegevens doorspeelde, maar ook uit een fundamentele angst om kenbaar te zijn. We dachten dat alleen mensen die dichtbij ons stonden (en voor sommigen God) ons wérkelijk zouden kunnen doorgronden. Nu blijken we niet zozeer kenbaar te zijn, maar voorspelbaar. En dat is misschien nog wel erger, want waren we niet allen unieke persoonlijkheden met keuzevrijheid?</p>
<p>Die voorspelbaarheid levert een heel nieuw universum van mogelijkheden en vragen op. Want wanneer je over grote hoeveelheden data en de juiste software beschikt, is het een fluitje van een cent te onderzoeken hoe gedrag te manipuleren is, wat marketing en politieke inmenging naar een niveau tilt dat doet duizelen. Wat doen we met bedrijven en instanties die ons beter kennen dan wijzelf, zonder dat we iets van hen afweten?</p>
<blockquote><p>De werkelijke grote gevaren zal Dave Eggers nooit kunnen bevatten, laat staan dat hij deel zal zijn van een mogelijke oplossing &#8211; die zullen we zelf moeten vormgeven.</p></blockquote>
<p>Terwijl Eggers op een haast karikaturale wijze waarschuwt voor een al te groot optimisme wat surveillance en transparantie betreft, spelen in de echte wereld ethische en geopolitieke dilemma&#8217;s waar hij zich in zijn roman nergens aan waagt, of die hij zelfs simpelweg niet ziet. Vijf jaar na zijn verschijning leest <em>The Circle</em> dan ook als je vader die (terwijl hij zelf niet veel verder komt dan de krant lezen op zijn iPad) over je schouder meekijkt terwijl je een beetje rondklikt op Facebook en je dan waarschuwt voor het grote boze internet, omdat hij van een collega heeft gehoord dat er allerlei dingen gebeuren die het daglicht niet kunnen verdragen.</p>
<p>Wat zeg je dan? &#8216;Tuurlijk, pap,&#8217; en je klikt rustig verder, zachtjes gniffelend om zoveel onoverbrugbare naïviteit. De werkelijke grote gevaren zal hij nooit kunnen bevatten, laat staan dat hij deel zal zijn van een mogelijke oplossing &#8211; die zullen we zelf moeten vormgeven.</p>


Gerelateerd

De media en #MeToo: een molotovcocktail van opportunisme