<div class="lead">Nederland wordt steeds gevoeliger voor dierensentiment. Allemaal tot daaraan toe, maar mensen komen voor veel dierenliefhebbers op de tweede plaats. En dat verdient argwaan.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Vooropgesteld: ik ben jarenlang vegetariër geweest. En nog altijd vermijd ik varkensvlees, laat staan dat ik een gerecht als foie gras of verse kreeft tot me neem.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Dieren netjes behandelen behoort in mijn ogen tot het pakket dat wij beschaving noemen. Dat ook wat dat betreft het paradijs nog lang niet daar is, dat de wetgeving altijd beter kan – ik zeg het mijn dierenvrienden graag na.
Maar het sentiment dat dit land de laatste jaren tentoonspreidt voor alles wat vleugels, pels, poten of staart bezit, bevalt me heel matig. Nog minder bevalt me dat wij van de media daar zo klakkeloos in meegaan.
Ooit waren berichten uit het dierenrijk immers het exclusieve domein van de regionale pers, en van kranten als De Telegraaf en het AD. Alleen in de zomermaanden sloop ook elders wel eens een eikenprocessierups of babykrokodil de kolommen binnen. Tegenwoordig bedrijven alle dagbladen het hele jaar door met evenveel geestdrift dierenjournalistiek. En vooral: met evenveel ernst.
Ik besloot een tijdlang systematisch het faunanieuws te volgen in de drie landelijke kranten die dagelijks bij mij op de mat vallen. De oogst was zonder meer rijk te noemen.
Kulargument
Trouw kent tegenwoordig liefst twéé dagelijkse pagina’s voor de groene gelovige, waarbij dierenberichten (‘Hommel helpt aardappelboer’) uiteraard zelden ontbreken. Maar ook in de rest van de krant rukken ze op.
Klein voorbeeld uit vele: niet lang geleden stond op de opiniepagina een stuk met de kop ‘Ontzeg muizen toegang tot de Tweede Kamer’. Ik knipperde met mijn ogen, maar het was geen pastiche. Wat bleek? De Partij voor de Dieren had bezwaar aangetekend tegen het gebruik van val en gif ter bestrijding van een muizenplaag die het parlementsgebouw teisterde. Voor de auteurs van het stuk, beiden gelieerd aan de partij, was het aanleiding om ons op hoge toon de les te lezen. Kort samengevat: als wij last hadden van muizen, dan lag dat aan onze bekrompen opvattingen over de natuur. ‘Ongedierte’ bestaat namelijk niet. Dus zijn val en gif ook uit den boze, want ‘pijn bij dieren mag niet afhankelijk zijn van het feit of ze door mensen gewenst zijn’. In de dagen erna was er niemand onder de doorgaans kritische Trouw-lezers die de redenering weersprak. Niemand die struikelde over het gemak waarmee hier de mens tot boosdoener en het dier tot heilig wezen werd verklaard – wat het ook doet en hoe hinderlijk het zich ook gedraagt.
Bij de Volkskrant gaat eveneens haast geen dag voorbij of je treft er dierennieuws in aan. Wil Trouw ook nog wel eens opbeurende berichten brengen, de Volkskrant-redactie benadrukt bij voorkeur de tobberige kant van het thema, met koppen als ‘Europa is gevaarlijk trekgebied voor roofvogels’, ‘Bosolifant bedreigd om ivoor’, ‘Het tsjirrlie van de veldleeuwerik is steeds minder vaak te horen’. Terugkerende boodschap: het gaat onherroepelijk bergafwaarts. En wee degene die deze mantra niet serieus genoeg neemt.
</div>
<figure id="post-31657 media-31657" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/10/6183092f-208c-4721-9729-211fb5fa0a87_mieren.jpg" alt="Afbeelding: Paul Faassen" /><figcaption>Afbeelding: Paul Faassen</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
Afgelopen juni maakte staatssecretaris van Economische Zaken Sharon Dijksma bekend dat de overheid niet langer alle bedreigde diersoorten ten koste van alles wil redden. Onmiddellijk kwam de Volkskrant met een verhaal waarin dierenbeschermers ongehinderd hun beklag mochten doen. Stoppen met bijvoorbeeld het korenwolfproject, zeiden zij, zou ‘pas echt onverantwoord zijn’. Waarom precies maakten ze niet duidelijk. De verslaggever nam genoegen met het kulargument dat de korenwolf staat voor een landschap waarvan ‘de mensen’ niet willen dat het verdwijnt.
Vorige week stond in de krant – de trouwe lezer zal ervan hebben opgekeken – ineens de kop: ‘Spectaculair herstel diersoorten’. Onderzoek in opdracht van de organisatie Rewilding Europe had aangetoond dat talloze dieren bezig zijn aan een ‘verrassende comeback’. Alle reden tot vreugde, zou je denken. Het gaat de goede kant op. Gelukkig zijn wij veel te somber geweest. Maar nee. Op miraculeuze wijze wist de verslaggever ook nu weer in mineur te eindigen. ‘Dat het met een aantal Europese soorten goed gaat wil daarnaast nog niet zeggen dat het goed gaat met de Europese biodiversiteit als geheel.’
NRC Handelsblad heeft een uitgesproken oog voor berichten uit peer reviewed wetenschappelijke tijdschriften – al haalt de krant de neus niet op voor nieuwtjes à la ‘Olifantenmoeder en jong in Emmen overleden’. En ook bij het liberale avondblad ontbreekt de tobberige toon zelden. Illustratief was een verhaal over natuurfilms, waarin de verslaggeefster zich afvroeg: ‘Hoe realistisch zijn schitterende BBC-producties als Planet Earth (2006) en Life (2009) als ze niets zeggen over het feit dat één op de drie zoogdiersoorten en één op de vier reptielensoorten bedreigd wordt? Is puur natuur in beeld zo langzamerhand niet: een pure leugen?’
Gezonken cultuurgoed
Wanneer het taboe op dierennieuws precies verdween, laat zich lastig aanwijzen. Vaststaat wel dat er géén wilsbesluit aan vooraf is gegaan. De media weerspiegelen slechts de tijdgeest. En die ligt nu eenmaal meer dan ooit in aanbidding voor Moeder Natuur.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
In de journalistiek geldt immers één gouden regel: het ongewone leidt tot berichtgeving, niet het doodnormale
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Gezonken cultuurgoed is bijvoorbeeld de opvatting dat de mens niet meer is dan een rechtop lopend dier, een aangeklede aap, een toevallig stapje in de evolutie. Volgens dit nieuwe dogma is de grens tussen de soorten vaag en hooguit gradueel. Dus mogen wij ons vooral niks verbeelden. De steilste aanhangers van dit gedachtengoed kennen een fraai scheldwoord voor wie niet in hun waarheid gelooft: dan ben je een ‘speciëcist’. En ‘antropocentrisme’ is in hun ogen net zo verwerpelijk als racisme.
Niet vreemd dat in zo’n klimaat niemand meer opkijkt van de geavanceerde, uitstekend geoutilleerde dierenambulances die door onze straten rijden. Noch van de lommerrijke dierenbegraafplaatsen waar je Pluto of Minoes met een gedenksteen gepaste eer kunt bewijzen. Noch van huisdieren die op dieet moeten omdat hun baasjes ze volproppen. Zulke fenomenen mogen in pakweg de Sahel, de Swat-vallei of de Gazastrook wat lastig uit te leggen zijn, hier dienen wij zoiets volstrekt normaal vinden.
Geen wonder ook dat de meerderheid van het Nederlandse volk voorstander is van het verankeren van dierenrechten in de Grondwet. In de milde variant gelden die rechten uitsluitend voor aansprekende wezens als de gorilla, de koe en de kat. De diehards vinden dat ook minder aansprekende soorten als de wesp, de rat en de tijgermug in de rechten mogen delen.
Potvis met pech
Vanzelfsprekend laat deze malligheid ook journalisten niet onberoerd. Tegelijkertijd blijft hun ijver in het brengen van dierennieuws een tikje merkwaardig. In de journalistiek geldt immers één gouden regel: dat de zon elke dag opkomt, is niks bijzonders. Pas als hij op een ochtend niet aan de horizon verschijnt, komen de pennen in beweging. Ofwel: het ongewone leidt tot berichtgeving, niet het doodnormale.
</div>
<figure id="post-31657 media-31657" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/10/26b462e7-8f97-4769-807f-490e1815f267_walvis.jpg" alt="Afbeelding: Paul Faassen" /><figcaption>Afbeelding: Paul Faassen</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
In het dierenrijk, zou je zeggen, gebeurt zelden iets nieuwswaardigs. Dieren komen ter wereld, ze scharrelen hun kostje bij elkaar, ze planten zich voort en ze gaan dood – op al dan niet gewelddadige wijze. Zeker, zo gaat het bij ons mensen ook. Maar dieren schrijven geen boeken, ze maken geen films, ze handelen niet in goederen, ze doen geen uitvindingen. Waarom zou een zichzelf respecterend nieuwsmedium überhaupt geïnteresseerd in ze zijn?
Dat nu blijkt een volkomen achterhaalde gedachte.
Neem de bultrug die vorig jaar december een verkeerde afslag nam en jammerlijk strandde op een zandplaat bij Texel. Een potvis met pech – niet meer, niet minder. Maar het beest kreeg godbetert een naam. En dagenlang waren de reddingspogingen voor Johannes (die later Johanna bleek) niet uit de media weg te slaan.
Zo gaf menig medium ruim baan aan Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren en aan zeehondenactivist Lenie ’t Hart – vrouwen die volhouden dat ze spreken namens het dierenrijk. (Waar ze die dekselse vaardigheid precies op baseren, hoeven ze nooit uit te leggen.) Ook mochten deskundigen zich buigen over het wezen van de bultrug, dan wel de publiciteit plaatsen in historisch perspectief. Zulke zeebeesten, wisten zij, spraken in vroeger eeuwen reeds tot de volksverbeelding. Dus zoveel nieuws was er niet onder de zon.
Dat klopt. Maar anders dan voorheen kun je in dit tijdsgewricht van één ding verzekerd zijn: de schuld belandt uiteindelijk bij de mens. Accepteren dat Moeder Natuur nu eenmaal wrede, uiterst onsympathieke trekjes heeft – het wil er heden ten dage niet meer in. Zij kan geen kwaad meer doen. Dus moet er een zoektocht op gang komen naar menselijke verantwoordelijken. De kwestie kwam zelfs terecht in de Tweede Kamer. PVV-parlementariër Dion Graus sprak bij die gelegenheid over ‘de martelgang van bultrug Johannes’. Het beest had nog geleefd, meende hij, als de reddingsdiensten maar beter hun best hadden gedaan. Tekenend was hoe minister van Economische Zaken Henk Kamp daarop reageerde. Hij hoefde geen lachje te onderdrukken. Noch zei hij dat hij wel wat anders aan zijn hoofd had dan debatteren over een gesneefde potvis. De minister antwoordde dat bultruggen dieren zijn ‘waar we allemaal een warm gevoel voor hebben’. En zegde toe dat er een ‘protocol’ zou komen, opdat de overheid voortaan precies zou weten wat haar te doen stond.
Dat protocol kwam er, compleet met een aan te stellen ‘strandingscoördinator’ en te volgen rampscenario’s. Hoeveel geld ermee gemoeid is, weet ik niet. Maar dat zo wederom de valse illusie wordt gewekt als zou de overheid alle dierenleed kunnen voorkomen, weet ik wel.
Intussen concurreerde de berichtgeving rond de bultrug wekenlang met die over een moordbekentenis te Friesland, die over het doodslaan van een grensrechter te Almere en die over de zelfmoord van een gepest meisje te Staphorst. En zeker concurreerde die met nieuwsfeiten uit de rest van de wereld.
Per definitie goed
Opvallend aan de wijze waarop de kranten dierennieuws brengen, is de volstrekte morele consensus. Of het nu gaat om NRC Handelsblad, Trouw of de Volkskrant, bij allemaal schemert op de achtergrond de overtuiging dat homo sapiens het lelijk heeft verprutst. Het dier geldt als het onbedorven wezen dat de mens al héél lang niet meer is. Dieren zijn per definitie goed, mensen per definitie slecht. Behalve als ze tot het gilde der dierenbeschermers en/of dierenactivisten behoren. Dan hoeven ze geen enkel kritisch vraagje te vrezen.
Wie daarentegen in dit eensgezinde koor een dissident geluid laat horen, wacht een heel ander onthaal.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Dat dierenvrienden niet per se ironische wezens zijn, heb ik trouwens ook zelf mogen ondervinden
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
In 2011 publiceerde filosoof Bas Haring zijn boek Plastic panda’s, waarin hij onder meer inging op de argumenten van natuurbeschermers die elke plant- en diersoort koste wat kost voor uitsterven willen behoeden. Zijn stelling: daar hoeven wij ons niet zoveel zorgen om te maken. Uitsterven hoeft niet altijd rampzalig te zijn.
Interessant punt, zou ik zeggen. Op z’n minst een serieus debat waard. Dat had ik gedacht. De verzamelde dierenvrienden kropen weliswaar onmiddellijk achter hun toetsenbord, maar alleen om aan het schuimbekken te slaan. En de opiniepagina’s plaatsten hun stukken nog ook. Zo waren er milieufilosofen die Haring onwetenschappelijkheid verweten en een ‘achteloze manier van denken’. Er was een evolutiebioloog die hem op ‘een cruciale denkfout’ had betrapt, een briefschrijver die hem ‘een bekrompen leefwereld’ toedichtte. Een redacteur van NRC Handelsblad maakte het nog bonter. Hij blogde dat Harings ‘vrije geredeneer’ hem ‘gevaarlijker’ maakte dan ‘de beul die op gezette tijden zijn poedel een rotschop geeft’. Hij vond dat deze ‘natuurbarbaar’ aangegeven diende te worden bij 114, het toen net ingestelde alarmnummer voor dierenmishandeling.
Dat dierenvrienden niet per se ironische wezens zijn, heb ik trouwens ook zelf mogen ondervinden. Als columnist weet ik inmiddels zo’n beetje welke van mijn stokpaardjes lezers tot razernij drijven. Als ik wijsneus over verwende prinsesjes, over moslimlogica of over het sluimerend antisemitisme is het strijk en zet raak. Maar de hatelijkste ad hominems kwamen na columns waarin ik me vrolijk had gemaakt over dierenliefde. Steevast waren de afzenders lieden die zichzelf trots afficheerden als belijdende leden van de Partij voor de Dieren.
Grafkrans
De opkomst van deze partij is op zichzelf nadere beschouwing waard. Bij de landelijke verkiezingen in 2003, de eerste poging, haalde ze 47.754 stemmen. In 2006 kwamen de dierenvrienden voor het eerst in de Tweede Kamer met 179.988 stemmen. Dat menig Beroemd Schrijver zich liet strikken als lijstduwer zal daarbij niet weinig hebben geholpen. Het aantal stemmen steeg bij de laatste parlementaire verkiezingen tot 182.162. Al deze kiezers achten dus de rechten van het dier het allerbelangrijkste maatschappelijke vraagstuk waarmee wij op dit moment worstelen.
Fijn natuurlijk, dat een democratie als de onze ruimte biedt aan one-issuepartijen. Toch heb ik me als niet-gelovige regelmatig achter de oren gekrabd over de welwillendheid die de partij ten deel viel.
In 2008 wisten radicale dierenactivisten de bouw van een biotechnologisch centrum te Venray te saboteren. Zij lieten een grafkrans bezorgen bij de verantwoordelijke wethouder, verzonden hatemails, staken een auto in brand, gooiden met een molotovcocktail, bekladden huizen en dreigden met nog zwaarder geschut: ‘Nu was het alleen maar wat verf, binnenkort zijn wij niet meer zo vriendelijk.’
De fractieleider van de Partij voor de Dieren worstelde merkbaar met het activistisch geweld en besteedde er op haar weblog vele alinea’s aan. ‘Hoezeer het ook afgekeurd moet worden,’ schreef ze in knerpend Nederlands, ‘het vindt haar (sic) voedingsbodem in een beleid dat geweld tegen dieren bevordert en vergemakkelijkt.’ En: ‘Het ware beter het geweld tegen dieren harder aan te pakken en de dieren versneld rechten te geven, dan een kunstmatige heksenjacht op vermeend terrorisme.’
Een kunstmatige heksenjacht op vermeend terrorisme – ze durfde het met droge ogen op te schrijven.
</div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Uit Amerikaans onderzoek was gebleken dat proefpersonen méér empathie voelden met mishandelde dieren dan met mishandelde mensen
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Een jaar later was er een ander akkefietje dat de fractieleider hevig beroerde. Nu haalde ze uit naar de Amerikaanse president Obama, die voor het oog van de televisiecamera een rondzoemende vlieg op adequate wijze naar gene zijde had geholpen. Thieme was, in navolging van Amerikaanse dierenrechtenactivisten, not amused. Kleine dieren, schreef ze verontwaardigd, verdienen ‘evenzeer onze aandacht’ als de grote. ‘Ook voor dieren geld (sic), wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.’
Dus wij hebben in ons midden een parlementslid dat zich opwindt over de rechten van de vlieg? Was me dit tien jaar eerder voorspeld, ik had beloofd mijn hoed op te eten als het uitkwam.
Maar wonderlijk genoeg deed dit soort hysterische oprispingen er niet toe. Wonderlijk genoeg kreeg Thieme van meet af aan alle krediet. Niemand durfde de zelfbenoemde middelares tussen Moeder Natuur en mensheid eens pittig aan de tand te voelen. Zo was er geen opiniemaker die haar kwalijk nam dat haar partij geen pottenkijkers duldde. (Pas in 2011 hief het congres de ban op buitenstaanders op.) Precies hetzelfde angsthazige gedrag werd de partij van Geert Wilders wél gedurig nagedragen.
En de pers kan er nog steeds geen genoeg van krijgen. Wat heet. Net als veel oppositiepartijen is de Partij voor de Dieren dol op Kamervragen. Maar Thieme, zo blijkt uit recent onderzoek van de Nederlandse Nieuwsmonitor, haalt van al haar vraaggrage collega’s daarmee het vaakst de media. Ik weet het, de dierenfractie telt nog altijd niet meer dan twee zielen. Maar de invloed van de partij op de rest van het parlement is omgekeerd evenredig. Zie de wijze waarop ze een thema als onverdoofd ritueel slachten op de agenda wist te krijgen. De Tweede Kamer ging er enthousiast in mee. Alleen doordat de Eerste Kamer het hoofd koel hield, bleef de schade beperkt.
Is dit alles erg? Of zijn het decadente uitwassen van een samenleving die zelfs in tijden van economische crisis nauwelijks echte problemen kent?
Dat laatste zou troostend zijn. Maar persoonlijk was ik nogal ondersteboven door een bericht dat ik onlangs aantrof in dagblad Trouw. Uit Amerikaans onderzoek was gebleken dat proefpersonen méér empathie voelden met mishandelde dieren dan met mishandelde mensen. Preciezer: een gemolesteerde hond leverde bij hen méér emoties op dan een in elkaar geslagen volwassene. Nog preciezer: mishandelde mensenbaby’s vonden de ondervraagden best zielig. Maar ‘het meeste medeleven’ ging uit naar mishandelde puppy’s.
Dit is precies waartoe het hedendaagse dierensentiment kan leiden. En het is precies wat me er zo matig aan bevalt – om de simpele reden dat elke ideologie die de mens achteloos naar het tweede plan verwijst argwaan verdient.
Het wordt tijd voor een nieuw humanisme.
</div>

Elma Drayer

Gerelateerd