Beschouwing / De polderfoto’s van Han Singels
Beeldschoon is de koe. Met haar zachte snuit, haar ogen, donker en dromerig onder de lange wimpers, haar grote, donzige oren die alert alle kanten op draaien, haar krachtige lijf, ranke poten en hoeven, haar lange zwaaiende staart, haar statige tred en plotseling speelse huppel, haar glanzende vacht, zwart-wit, bruin, blond, effen, gevlekt of getekend als een denkbeeldige landkaart.
Wat een contrast met wat het woordenboek van haar zegt: ‘Koe: vrouwelijk huisrund, een tweehoevig herkauwend zoogdier dat loeit en melk geeft.’ En hoe onkies zijn de spreekwoorden en uitdrukkingen die haar, kennelijk omdat ze de goedheid zelve is die ons haar leven lang geeft en nog eens geeft, zonder uitzondering in een nega­tief daglicht stellen. Stomme koe. Een cliché als een koe. Oude koeien uit de sloot halen. Koeien van fouten. De beste koeien staan op stal. Herhaal die laatste zin en bedenk dat er daadwerkelijk steeds meer koeien op stal staan. Niet uit dommigheid van de koe – een dier dommigheid toekennen is dwaas – maar uit boers gemak.
Koeien op het land zien staan heeft iets geruststellends en het ís ook geruststellend te weten dat de koeien die we zien in ieder geval niet alle seizoenen tot de stal veroordeeld zijn.
Op de foto’s van Han Singels beschikken ze over nog meer dat lang niet al hun lotgenoten kennen. Water waarin ze kunnen waden, bomen en struiken waar ze schaduw en beschutting kunnen vinden. Deze uitverkorenen zien er stralend uit, niets dan vredigheid. De foto’s doen direct denken aan landschappen van zeventiende-eeuwse Hollandse meesters en aan De Haagse School. Schilders als Gerard Bilders en de gebroeders Maris die het Hollandse landschap neerzetten op een wijze die realistisch heette, maar niet de realiteit weergaf. Viel op hun doeken niets te zien van de oprukkende industrie, ook deze foto’s tonen het ongerepte. Het gaat om de sfeer, het licht, de serene indruk die de natuur en de dieren maken. Geen gebouw, geen lantaarn, geen weg, geen verkeer en zelfs – hoe heerlijk – geen mens die dit verstoort.
Koeien zijn in de beeldende kunst een geliefd onderwerp gebleven. Opvallend is dat de meeste kunstenaars de oormerken in hun werk weglaten; iets wat bij foto’s, althans zonder ze ‘fotoshoppend’ geweld aan te doen, moeilijk kan. Ze zijn ook zo ontsierend, potsierlijk, vernederend. Degenen die dit monstrum bedachten, hebben geen hart in hun donder en dat geldt evenzeer voor degenen die er nog altijd geen cent voor overhebben om het te vervangen door een chip.
Op Singels’ foto’s valt het geel van die onooglijke flappen, die de fotograaf waarschijnlijk een doorn in het oog zijn, niet tot nauwelijks op, een hele kunst. En misschien, zo ben ik graag geneigd te denken, dat de goed verzorgde dieren bij een boer horen die ze een naam heeft gegeven. Desnoods Kimberley, Britney, Xannelou of Janne-Marije.
Naar ze kijkend herinner ik me hoe ik als kind, tijdens een zomervakantie op het platteland, voor het eerst oog in oog stond met een koe. Ze liet zich aanhalen, likte mijn handen. Ik verzonk in haar ogen, smolt voor haar. Elke keer als ik langs het weiland kwam waarin ze stond kwam ze naar me toe, en als ik wegliep volgde ze me langs het prikkeldraad zover ze kon. In de jaren erna schoot het soms met een huiver door me heen: zou ze al geslacht zijn?
Ik kan er niet aan ontkomen buiten het kader van de foto’s te kijken. Niet naar wat in de nabije omgeving zichtbaar zou kunnen zijn, maar zoals je oog afdwaalt naar het vagevuur en de hel op een middeleeuws drieluik.
Op het linkerpaneel staat de witte achtergrond symbool voor de tien- tot vijftienduizend liter melk die de koe per jaar moet produceren. Er zijn uiers afgebeeld, groot en zwaar, gespannen als een trommel. Plus ontstoken uiers, zwerende hoeven, oren met vingerdikke gaten, gescheurde oren met het oormerk er nog aan, kreupele poten, afgebrande hoornknoppen, de inseminatiespuit, de antibioticumspuit, de betonnen vloer en ijzeren stangen, het touw dat trekt, de stok die slaat, de schoppende schoen en klomp. Onderaan staat geschreven:
Van kalf tot pink tot vaars tot koe
Melk op, hop, naar het slachthuis toe
Op het rechterpaneel staat het kalf dat de koe ieder jaar moet baren en dat haar meteen wordt afgenomen. In dit geval een stiertje met een pipse neus wegens opzettelijke bloedarmoede, nodig om het vlees bleek te houden. Een veewagen, trein en schip zijn afgebeeld, propvol. Plus een ruimte waarin mens, mes en machine continu zorgen voor een bloedrode achtergrond.
Terug gaat de blik naar de foto’s van Han Singels, waarop het nog veilig is. Beeldschone pastorales waar je lang naar kunt kijken.
Mensje van Keulen is schrijver en lijstduwer van de Partij voor de Dieren.
Han Singels: ‘Polder Holland’, 2 juni t/m 26 augustus in Huis Marseille, Keizersgracht 401, Amsterdam, www.huismarseille.nl

Gerelateerd