Recensie
We hadden al heren- en dameskappers, bier voor mannen en bier voor vrouwen en zo heb je ineens ook mannenliteratuur en vrouwenliteratuur. Uitgevers zoeken graag de schare vrouwelijke lezers op. En als een uitgever in één keer het geluk wil afdwingen, dan begint hij (of zij) een ‘vrouwenreeks’, of zelfs een vrouwenboekenuitgeverij. Zijn de oude tijden van feministische uitgeverijen als Sara, Furie en De Bonte Was soms herleefd met de zojuist opgerichte uitgeverij van uitsluitend vrouwelijke auteurs Artemis, of de reeks ‘Bewogen vrouwenlevens’ van Arena?
Ook Meulenhoff waagt zich er aan, met de reeks ‘Sterke Vrouwen’ waarvan de eerste ‘worp’ zojuist op de markt gebracht is. De reeks doet denken aan de imposante verzameling ‘Vrou­wen van Be­tee­ke­nis’ die tussen 1895-1912 verscheen bij uitgeverij Tjeenk Willink als aanvulling op de ‘Mannen van Beteekenis’. De ‘vrou­wen van betee­kenis’ opende destijds met een biografie van Eli­sa­beth Bar­rett (getrouwd met dichter Browning), waarin van de dichteres werd gezegd: ‘Ze stelde haar kunst zoo hoog als weinig anderen, maar haar eigen werk zegt ons, dat pas haar leven met Mr Browning, haar als Mensch en als schrijfster tot hare hoogste volmaking bracht.’ Wat bij Meu­len­hoff onder ‘sterke vrouwen’ wordt verstaan, moeten we zelf invullen, door de naam van de reeks ben je in elk geval gespitst op hun sekse. De eerste drie zijn Mar­gue­rite Du­ras, Fri­da Kahlo en Leni Rie­fen­stahl.
marguerite duras: gekwetst meisje
Zelfportret van een wild meisje is het oerboek van Duras. Het gaat om losse fragmenten en kladversies uit vier schriftjes, die hebben gefungeerd als ‘blauwdruk’ voor nog te schrijven werk. Zo staan er enkele voorstudies in over een vrouw die probeert haar uit een concentratiekamp teruggekeerde man weer tot enige vorm van leven te brengen, het thema uit Duras’ roman De pijn. Herinneringen aan haar jeugd in Indochina zijn later verwerkt in onder meer de roman De minnaar. Het zijn prachtige schetsen die als op zichzelf staande kunststukjes gelezen kunnen worden. Het wilde meisje ben ik er niet in tegengekomen. Wel het gekwetste meisje en de verdrietige vrouw, de sterke vrouw wellicht ook, maar bovenal de fenomenale schrijfster die al deze optuigingen niet nodig heeft.
frida kahlo: kindvrouwtje
Con Amor. Brieven en andere teksten bevat brieven en kattenbelletjes van Frida Kahlo. Dit boek is te lezen als een schaduwbiografie van de door velen geadoreerde kunstenares. De eerste brieven zijn gericht aan leeftijdgenoten, onder anderen aan de geliefde met wie Kahlo in de bus zat toen hij verongelukte. De toch al kreupele Kahlo moet als gevolg van het ongeval maanden in een korset in bed liggen en schrijft haar vrienden over onder meer haar hysterische moeder, over wat ze in bed leest en wat voor pijnen ze ervaart. Vooral in dat laatste is zij zeer bedreven. In medisch opzicht is dit een rijk boek: Kahlo moest aan haar hoofd worden opgehangen om een gipskorset aan te kunnen doen.
Met haar beroemde man Diego Rivera reist ze de wereld over, brieven schrijft ze naar vrienden, vriendinnen, minnaars. Diego begon een verhouding met Kahlo’s zus. Zelf deelde ze ook het bed met vele geliefden, onder wie Leon Trotski. Over haar affaires schrijft ze niet, maar de geadresseerde is vaak aan de aanhef en afsluiting als geliefde te herkennen. Op zo’n moment zou je maar wat graag een beetje extra achtergrondinformatie willen. De samenstelster van deze verzameling brieven en notities lijkt daartoe ook bij uitstek in staat: Raquel Tibol heeft in Kahlo’s laatste levensjaren voor haar gezorgd en over de depressieve kunstenares al drie boeken geschreven. Toch is ze niet erg scheutig met haar verklarende voetnoten. Wat na lezing overblijft, is het beeld van een kindvrouwtje dat naïef-grappig de wereld beziet, mooie brieven kon schrijven en een ingewikkeld leven leidde dat van affaires aan elkaar hing.
leni riefenstahl: hysterisch mens
Leni Riefenstahl, de ‘vleesetende plant’ die in 2003 op 101-jarige leeftijd overleed, werd bekend als de eerste rechtse documentairemaker, met haar films over de nazipartij van Hitler. Ongetwijfeld talentvol, heeft zij zich toch vooral via het bed omhooggewerkt, zo blijkt uit de biografie van Jürgen Trimborn. Ze flirtte zo openlijk met de partijbonzen, dat men haar gekscherend de ‘bergspleet’ noemde. Goebbels was verliefd op haar. Nu was dat niets unieks, want Goebbels had naast zijn burgerlijke gezinsleven tal van wilde escapades. Tot een relatie met Leni is het niet gekomen en ook met Hitler bleef het contact platonisch, al had zij waarschijnlijk wel meer gewild. Ze wist van hem gedaan te krijgen dat ze geen verantwoording aan Goebbels hoefde af te leggen. Alleen aan Hitler zelf, die veel geld stak in haar peperdure projecten. ‘Een hysterisch mens,’ schreef Goebbels in zijn dagboek, ‘beslist geen man.’ Omdat ze zo oud werd en zo fit bleef, kreeg ze wel een zeker respect. In Amerika hebben feministen nog geprobeerd haar als icoon in te lijven, tot afgrijzen van de biograaf. Riefenstahl deugt niet.
Niet alleen daarom is de naam ‘Sterke vrouwen’ ongepast. Het beeld dat uit de reeks opstijgt, is toch dat vrouwen hun kracht ontlenen aan mannen. En dat komt gevaarlijk dicht in de buurt van het negentiende-eeuwse beeld van Mister Browning, die het leven van Elisabeth Barrett pas echt betekenis gaf.
Marguerite Duras, ‘Zelfportret van een wild meisje. Cahiers 1943-1949’. Vertaling Marianne Kaas. ?416 pagina’s, € 25,–; Frida Kahlo, ‘Con Amor. Brieven en andere teksten 1922-1954’. Ver­ta­ling Harriët Peteri. 384 pagina’s, € 15,–; Jür­gen Trimborn, ‘Leni Riefenstahl. Een Duit­se carrière. Biografie’. Vertaling Els Franci en Janet van der Lee. 448 pagina’s, € 27,50. Alles uitgeverij Meulenhoff

Gerelateerd