‘Wegwezen, slot op de deur!’ is Stephan Sanders’ snoeiharde oordeel over Donald Trump. Wat trekt mensen toch zo in hem aan? Zijn sensatiestem? Of is hij simpelweg alles wat zij niet zijn?

Wat steekt Geert Wilders gunstig bij hem af, en niet alleen vanwege zijn kapsel. Dat van Wilders kan je nog beschouwen als een verlaat, wat provinciaal teken van non-conformisme, zoals dat er in de jaren zeventig in Venlo moet hebben uitgezien. De volstrekt discriminatoire teksten over moslims: Wilders zegt het hem na, of heeft het hem misschien voorgezegd, maar ik heb het idee dat de Nederlandse politicus zich er telkens toe moet zetten om weer eens rabiaat uit de hoek te komen. Donald Trump heeft daar schijnbaar geen last van, rabiaat-zijn is niet zijn tweede, maar zijn eerste natuur.

Ik moet de laatste dagen vaak denken aan Studs Terkel, de legendarische Amerikaanse radioman, schrijver en – zo mag je hem gerust noemen – grondlegger van de moderne oral history-traditie. Lang geleden bezocht ik hem in Chicago, hij was toen al krankzinnig oud, maar heeft al met al nog tot 2008 geleefd; 96 jaar werd-ie. Terkel kon er maar niet over uit dat de Amerikanen – zijn volk – Ronald Reagan tot president hadden gekozen. ‘Niet alleen dom, maar ook nog eens een door en door gemeen karakter.’ George Bush sr. – hoe kon een mens het verzinnen. Terkel was een gehard socialist, en ik glimlachte meewarig om zijn opwinding. Ik dacht: ‘Ja, beste man, zo werkt dat in een democratie.’
Maar dezelfde verbijstering overvalt mij nu, als ik kijk naar de immense populariteit van Donald Trump. Het is niet mooi van mij, zo’n snoeihard oordeel over iemand die ik niet persoonlijk ken, maar zodra je die man ziet, schreeuwt toch alles in je: ‘Wegwezen. Slot op de deur.’

Zodra je die man ziet, schreeuwt toch alles in je: ‘Wegwezen. Slot op de deur.’

En met zijn populariteit raken we aan de vraag naar de kiezers van Trump; ik denk dat het daarbij niet meer gaat om linkse of rechtse kiezers, zelfs niet om Republikeinen of Democraten, maar om de sensatiestem. Eens kijken wat er gebeurt als Emile Ratelband de president wordt van het machtigste land ter wereld. Awesome! Vrouwen die dwepen met de meest seksistische kandidaat ooit vertoond, Latino’s die de Mexicanenhater toejuichen, en natuurlijk al die hardwerkende, weinig verdienende ploeteraars die hun hoop vestigen op iemand die zijn eigen vermogen schat op 7 miljard. Daar moet je heel wat nachtdiensten voor draaien.

Het was niet netjes van de Paus, toen hij zei dat Trump zich, althans in zijn uitlatingen, geen goed christen betoonde. Wij stervelingen zijn niet in het bezit van een stethoscoop voor de ziel. Maar ik snap de verleiding waaraan de Paus is bezweken, want Trump mag dan officieel tot de Presbyteriaanse kerk behoren, hij zou ook de eerste zijn om You’re fired! te schreeuwen tegen God, als Die hem een strobreed in de weg zou leggen. Voor de mensen die er enig heil in zien: Trump maakt kans de eerste praktiserend atheïstische president van de Verenigde Staten te worden. Tel uit je winst.

Misschien valt het allemaal mee. Misschien schreeuwt Trump nu zo hard om als puntje bij paaltje komt pragmatisch en behoorlijk ‘liberal’ uit de hoek te komen. Maar de mensen die nu met hem weglopen, verwachten continuïteit: Trump is de gijzelaar van zijn eigen show, hij mag en kan zijn fans nooit meer teleurstellen.

De Duitse publicist Sebastian Haffner schreef over het democratische raadsel: ‘De massa reageert het sterkst op degene die het minst op haar lijkt.’ Hij bedoelde daar niet alleen A. Hitler mee, maar ook Walther Rathenau, de puissant rijke, liberale Weimar-politicus, die het arbeidersidool was van zijn tijd. Wij kennen het succes van Pim Fortuyn – een wonder van intellectuele bedachtzaamheid in vergelijking met Trump.

Mensen stemmen niet overeenkomstig hun belangen. Mensen stemmen op een droom, op het leven van de Ander dat zij dus niet leiden. Trump is hun plaatsvervanger op aarde.