Verhalen/essays / Sebalds wonderland
W.G. Sebald kon geen stap buiten de deur zetten of hij verdween als Alice in een diep gat naar het wonderland van de geschiedenis. Het is al raak in de eerste alinea&#8217;s van Campo Santo, de nu in vertaling verschenen bundeling verhalen en essays van de in 2001 bij een auto-ongeluk vroegtijdig overleden Duitse schrijver. Sebald, of althans de ik-figuur (het is nooit helemaal duidelijk wanneer Sebald non-fictie of fictie bedrijft, dat is een van de intrigerende eigenschappen van zijn werk) is op vakantie in Corsica. Op een &#8216;mooie, stralende dag&#8217; wandelt hij wat door Ajaccio, bekijkt geïntrigeerd de vreemde namen op de brievenbussen en staat dan opeens voor de ingang van het Musée Fesch, gewijd aan de verzameling van een zekere Joseph Fesch. Die was een neef van Napoleon, ontdekt de verteller. De keizer benoemde Fesch tot kardinaal, de kardinaal ging kunst verzamelen, de verzameling eindigde in dit museum. Volgt een korte inventarisatie van beroemde werken, waarna de verteller een portret uitlicht van een vrouw en haar dochter door de zeventiende-eeuwse schilder Pietro Paolini. &#8216;Lang heb ik voor dat dubbelportret gestaan,&#8217; mijmert hij, &#8216;en er, zoals ik toen meende, alle ondoorgrondelijke ellende van het leven in opgesloten gezien.&#8217; Dat is vintage Sebald: op een zonnige dag al wandelend, kijkend, denkend en associërend uitkomend op de uitzichtloze treurigheid van het bestaan &#8211; om daarna weer verder te gaan. Net als in romans als De emigrés, De ringen van Saturnus en Austerlitz toont Sebald zich daarmee ook in de eerste stukken in Campo Santo de bijzondere auteur die afwisselend somber en licht, naar binnen gekeerd en naar buiten kijkend, hedendaags en historisch, anekdotisch en filosoferend kon schrijven over de diepste afgronden en de grootste artistieke prestaties van de Europese beschaving. En die beschaving werd van een nieuw meesterwerk beroofd toen Sebald op zijn zevenenvijftigste op een tegenligger knalde.
Maar Campo Santo (Italiaans voor &#8216;kerkhof&#8217;) is meer dan een verzameling onvoltooide bouwstenen van een roman over Corsica. Er volgen essays uit de jaren zeventig en tachtig. Sebald verhuisde in de jaren zestig naar Engeland om Europese geschiedenis te doceren. Hij schreef daar zo te zien eerst nog grondige, zeg maar gerust loodzware analyses over auteurs en beeldend kunstenaars als Peter Handke, Günter Grass, Peter Weiss en Jean Améry &#8211; mensen die zich op eigenzinnige en vaak pijnlijk persoonlijke manier, zoals Sebald betoogt, tegen de heersende mode in probeerden rekenschap te geven van wat er in de Tweede Wereldoorlog was gebeurd. Deze artikelen zijn nog doordrenkt van woede en schuldgevoel over het grote vergeten dat volgens Sebald na de oorlog over de Duitsers was gekomen, zowel wat betreft de Holocaust als de vernietiging van de Duitse steden door geallieerde bombardementen.
Wanneer en waarom besloot Sebald een andere toon aan te slaan, persoonlijker en minder zwaarmoedig te worden, te veranderen van een Duitse academicus in een Midden-Europese schrijver? Het blijft een intrigerend raadsel in Campo Santo. Feit is dat hij vanaf de jaren negentig, als zijn eerste romans verschijnen, ook in zijn essays over bijvoorbeeld Kafka, Nabokov, Chatwin en de rol van muziek in zijn eigen leven, de nieuwsgierigheid en het mededogen de vrije loop laat, als tegenwicht tegen de somberheid. Hij vecht niet meer zozeer tegen het vergeten, maar tracht het verleden tot leven te wekken. Gevolg: hij blijft in de herinnering.
**** W.G. Sebald, ‘Campo Santo’, vertaling Ria van Hengel, De Bezige Bij, 269 p., € 24,90

Gerelateerd