<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Glashelder navelstaren</h3>
06-10-2007 Door Pieter van den Blink
Als een boek begint op de tonen van een jonge vertelstem (dat wil zeggen: tobbend over de vorm die het verhaal moet krijgen, direct gericht tot de lezer, doorspekt met vertederende formuleringen) kan het de lezer even droef te moede worden. Want als er na The Catcher in the Rye ooit nog ruimte was voor zo’n jongensstem in ons hoofd, dan heeft Jonathan Safran Foer die in 2005 toch voor lange tijd ingenomen met Extremely Loud and Incredibly Close. Maar voordat je SLAM van Nick Hornby om die reden weglegt, ben je al meegezogen in de lotgevallen van Sam Jones, een zestienjarige Londense skater die graag zijn eigen gang gaat, totdat een kleine onvoorzichtigheid dat voor de rest van zijn leven onmogelijk maakt. Zo overzichtelijk was Sams wereld aanvankelijk, dat hij stomverbaasd is als hij voor de eerste keer merkt dat iemand iets van hem weet zonder dat hij dat zelf heeft verteld, met andere woorden als er over hem is gepraat. En gepraat wordt er zeker over hem en zijn vriendinnetje Alicia, vanaf het moment dat bekend is dat zij samen een kind gaan krijgen, een moetje. In het boek vertelt Sam minutieus wat er door hem heengaat vóór, tijdens en na de conceptie, gedurende Alicia’s zwangerschap, en vóór, tijdens en na de geboorte van hun zoon.
Al snel passeert de lezer een tweede potentieel afhaak-moment, namelijk wanneer duidelijk wordt dat Nick Hornby zich opnieuw heeft gezet aan een coming-of-age-roman. Met High Fidelity had hij zich al bewezen in dat genre, maar bij de aanblik van weer zo’n klein universum waarin veel wordt genavelstaard – en dan ook nog genavelstrengstaard, denk je: o jee. Maar ook dit bezwaar voelt de lezer slechts zwakjes in zijn achterhoofd voorbijkomen. Het boek heeft dan al genoeg aan kracht gewonnen om alle andere mogelijke werelden tijdelijk uit te schakelen, irrelevant te maken, zo lang het lezen duurt. Hornby speelt daar zelfs mee. ‘Rufus werd geboren op 12 september. Als Alicia’s weeën niet waren gestopt, zou hij op 11 september zijn geboren, wat niet geweldig zou zijn geweest, eigenlijk, hoewel er natuurlijk talloze mensen geboren zijn op 11 september, sinds 11 september.’ So much for de rest van de wereld, terug naar de tienerouders.
Ontspoord Het skaten is de metafoor voor het leven van Sam: hij houdt van zijn wereld ter grootte van een halfpipe. Je rolt eens naar de ene rand, je rolt eens naar de andere rand, maar zelfs als je valt, eindig je weer veilig in de navel van de halfpipe. Maar dan, SLAM!, vlieg je over de rand, en val je hard. Sam heeft er een nachtmerrie over – hoe de wielen loslaten van de assen, en de assen van het board. Kort nadien ontspoort zijn leven volledig door de komst van het kind. Aan het eind van het verhaal aanvaardt hij zijn lot. Hij slaat niet op de vlucht voor zijn verantwoordelijkheden als vader, wordt ook niet door Alicia bij zijn zoon weggehouden, maar ze gaan evenmin de rest van hun leven achter de geraniums zitten. Als lezer neem je afscheid van Sam en Alicia met de gedachte: ’t is een zootje ongeregeld, maar ze redden het wel.
Waarom is dit een heerlijk boek, en toch niet meer dan een zoetsappige coming of age-roman met een jeugdige verteller? Hornby (50) is een ongevaarlijk mens, hij houdt van mooie muziek, steunt goede doelen en gaat op zondag naar het voetbal kijken. De vraag wordt er alleen maar klemmender door: waarom is dit een heerlijk boek?
De dialogen zijn meesterlijk, en Hornby schrijft zeer geestig. Dat zijn al twee belangrijke elementen in de verklaring, niet alleen voor de parel die dit boek is, maar voor Hornby’s grote succes als schrijver. (In Engeland is hij een halve cultfiguur, maar zonder het zwarte randje dat meestal bij cultfiguren hoort, Zadie Smith – zelf een cultfiguur – aanbidt hem en zijn eerdere romans High Fidelity, About a Boy en How to Be Good werden de hemel in geprezen en verfilmd.) Maar niet alleen de humor en de scherpte van de dialogen hebben bijgedragen tot het welslagen van deze roman.
Behalve van muziek en voetbal houdt Hornby ook van boeken. Vorig jaar schreef hij een boek over zijn eigen leesgedrag, The Complete Polysyllabic Spree, gebaseerd op zijn columns in het Amerikaanse tijdschrift The Believer (van de McSweeney’s groep rond Dave Eggers). Lezen, zegt hij daarin, moet een plezier zijn, geen manier van kennis verwerven of, erger nog, een middel om ‘erbij te horen’. Drukbezette mensen die de laatste vijf minuten van de dag, vlak voor het slapen gaan, nog hun tanden zetten in een boek waar ze eigenlijk niet doorheen komen, verklaart hij voor gek. Als het je niet boeit, leg het dan weg en lees iets anders, is zijn opvatting. Daarom, zegt Hornby, ‘I spend many hours each day trying to ensure that my prose is as simple as it can possibly be.’
Stijlloos Wat een ander stijl noemt, is voor Hornby ‘taal die de aandacht vestigt op zichzelf’ en die verafschuwt hij. Hij is ervan overtuigd dat het grote publiek het liefst ‘door een heldere ruit’ naar de personages kijkt. SLAM is doorspekt met citaten uit de autobiografie van Tony Hawk, wereldberoemd sinds hij met zijn skateboard in de lucht tweeënhalf maal om zijn eigen as draaide. Inderdaad, hoe ingewikkeld de skatecapriolen van Hawk ook zijn, zijn proza is volstrekt stijlloos – in de Hornbyaanse zin en in elke andere zin van het woord.
Uit The Complete Polysyllabic Spree blijkt welke boeken Hornby las terwijl hij werkte aan SLAM – het complete werk van Salinger is daarbij. Hij bewondert de geestelijke vader van Holden Caulfield, maar ergert zich eraan dat nu elk boek over een verscheurde jongeling een eerbetoon moet brengen aan die kennelijk niet te evenaren voorganger. Daarmee legde hij de lat voor zichzelf erg hoog. En zonder te willen zeggen dat Sam Jones in de buurt komt van Holden Caulfield: in SLAM haalt hij die lat. Het boek is voor jongeren geschreven, zegt Hornby, en de taal is zeker as simple as it can possibly be, maar het is ook een voldragen, intelligent boek. Pubers kunnen meegaan in het verhaal. Meelachen. En voor ze gaan slapen (al dan niet met elkaar) krijgen ze de boodschap dat je beter altijd een condoom kan gebruiken, maar dat als er onverhoopt toch een kindje komt, de wereld niet vergaat – zo samengevat komt het boek misschien in aanmerking voor een vertalerssubsidie van minister Rouvoet. 
Daarbuiten heeft het boek veel te bieden. Zoals The Complete Polysyllabic Spree over lezen ging, gaat SLAM over schrijven. Een van de sympathiekste verklaringen voor de werking van literatuur is de willing suspension of disbelief-theorie. Die luidt dat de schrijver zo schrijft, en de lezer zich zo opstelt, dat het moment van besef dat het allemaal maar een verhaaltje is en niet echt, zo lang mogelijk wordt uitgesteld. Het liefst tot in het oneindige. 
Dat is precies wat Sam zelf ook zo lang mogelijk probeert: niet inzien dat zijn jeugd op zijn zestiende voorbij is doordat hij vader wordt. En Hornby speelt nadrukkelijk met dat ‘uitstel van ongeloof’ wanneer hij Sam tot drie keer toe een reisje in de tijd laat maken. Op een manier die, middenin deze verder zeer realistische roman, volstrekt aanvaardbaar is. Hoe? Dat valt niet na te vertellen. Net zomin als je iemand kan uitleggen dat hij door een glasheldere ruit kijkt.V
Nick Hornby, ‘SLAM’, Penguin, 304 pagina’s, € 22,99
</div>

Glashelder navelstaren

Gerelateerd