Film
&#8216;Misschien wel de Platoon van de Irak-oorlog,&#8217; noemde James Cameron de film van zijn vroegere echtgenote Kathryn Bigelow. Een galante en veel geciteerde aanprijzing, waarvan hij inmiddels misschien spijt heeft. Want The Hurt Locker, een relatief kleine film, heeft evenveel Oscarnominaties gekregen als Camerons sciencefictionspektakel Avatar: negen.
Op papier is het David tegen Goliath. Bigelow mag dan, dankzij films als Near Dark (1987) en Strange Days (1995), een van de weinige vrouwen zijn die in Hollywood iets in de melk te brokkelen heeft, Cameron is de absolute reus van de Amerikaanse filmindustrie. Zijn Avatar is onlangs als eerste film in de geschiedenis de grens van twee miljard dollar wereldwijde opbrengst gepasseerd. Daarmee heeft Cameron de vorige recordhouder, zijn eigen Titanic (1997), naar de tweede plaats verwezen (al moet worden opgemerkt dat op die ranglijst geen rekening wordt gehouden met inflatie). Avatars productiebudget van ruim tweehonderd miljoen dollar blijkt achteraf een verstandige investering.
Bigelow maakte The Hurt Locker voor elf miljoen dollar. Ondanks uitstekende kritieken en een kleine waslijst aan prijzen, haalde de film in de Verenigde Staten maar dertien miljoen dollar op. Het zou (gecorrigeerd voor inflatie) de Oscarwinnaar met de laagste opbrengst ooit zijn. In Nederland bleef de film lange tijd zelfs op de plank liggen; deze week gaat hij eindelijk op bescheiden schaal uit in de bioscoop.
En dat terwijl The Hurt Locker de eerste echt goede film is over de Irak-oorlog. Van de eerdere, allemaal grootscheeps in Nederland uitgebrachte films is eigenlijk alleen Brian de Palma&#8217;s Redacted de moeite waard. In de Amerikaanse bioscoop deed die film het echter onvoorstelbaar slecht, met een opbrengst van vijfenzestigduizend dollar. Ook de andere films over de War On Terror presteerden tot nu toe gebrekkig. En daar zaten films bij van Ridley Scott, Michael Winterbottom en Robert Redford. In vergelijking daarmee deed Bigelow het redelijk.
Individuele soldaten
The Hurt Locker is dan ook een heel andere film. De eerdere WOT-films hadden allemaal een politieke agenda. Ze wilden de mening van het bioscooppubliek over het lopende conflict beïnvloeden. Daarmee werden ze niet alleen belerend, met lange dialogen om de kijker de situatie uit te leggen, maar ook propagandistisch. Een pamflet tegen het Amerikaanse leger en de Amerikaanse leiders. Daarvoor komen Amerikanen niet massaal naar de bioscoop.
Bigelow koos voor een ander perspectief. Zij richt zich op drie individuele soldaten en hun beleving van de situatie. Ze plaatst psychologie boven politiek en ontstijgt daarmee de actualiteit van het conflict. Haar film zal over twintig jaar niet gedateerd zijn.
Het verhaal draait om drie leden van een Amerikaanse explosievenopruimingsdienst. Het is geschreven door voormalig Village Voice-journalist Mark Boal, die een tijdje bij zo&#8217;n bataljon was ingekwartierd (en eerder het verhaal leverde voor de Irak-film In the Valley of Elah). De groep heeft nog achtendertig dagen te gaan voor zijn aflossing. Dat wordt dus aftellen, net als bij elke bom die moet worden gedemonteerd. Met name dankzij de montage en de soundtrack (twee van de Oscarnominaties) wordt de kijker ondergedompeld in de spanning die de soldaten ervaren. De crux van de film is, dat die spanning twee kanten heeft: de angst om te sterven en het verslavende gevoel extreem intens te leven.
Dramatisch gezien is The Hurt Locker oneindig veel beter dan Avatar, dat het volledig moet hebben van zijn spectaculaire driedimensionale verbeelding van een buitenaardse wereld. Filmhistorisch is dat het belang van Avatar: als hoogtepunt van de huidige 3D-stroming. Het verhaal van Avatar is een rommelig mengsel van clichés over Indianen en Afrikanen (waaruit de buitenaardse Na&#8217;vi zijn samengesteld), Gaia-ecologie (de planeet Pandora), blanke veroveraars en het Militair-Industrieel Complex.
Opvallend genoeg krijgt het Amerikaanse publiek, dat het grotendeels vertikte naar Irak-films te gaan, in Avatar een opzichtige metafoor van de Irak-oorlog voorgeschoteld: een geprivatiseerd leger verovert een vreemd grondgebied vanwege de aanwezige grondstoffen en zet daarbij, na voor de vorm vrede en samenwerking gepredikt te hebben, een grote militaire overmacht in tegen de plaatselijke bevolking. Om het extra duidelijk te maken, legt Cameron de Amerikanen uitdrukkingen uit het Irak-idioom in de mond als &#8216;shock and awe&#8217;, &#8216;pre-emptive action&#8217;, &#8216;fighting terror with terror&#8217; en &#8216;winning the hearts and minds&#8217; &#8211; dat laatste blijkt uiteraard een hypocriete afleidingsmanoeuvre. Zo heeft Cameron vanuit Amerika met een anti-Amerikaanse, anti-imperialistische film de wereld veroverd. Dat is knap.
Trends van de Oscars 2010
Vrouwen
Er is wel een aparte Oscar voor actrices, maar niet voor regisseuses. En dat terwijl slechts drie keer eerder een vrouwelijke regisseur werd genomineerd. Lina Wertmüller (Seven Beauties, 1976), Jane Campion (The Piano, 1993) en Sofia Coppola (Lost in Translation, 2003) kregen hem niet. Bigelow kan de eerste worden. Ze wordt kansrijker geacht dan Cameron, omdat de Academy een voorkeur heeft voor dramatisch zwaardere producties. Wel bezit een vrouw het recordaantal acteernominaties. Voor Julie &#038; Julia ontving Meryl Streep haar zestiende (waarvan drie voor Beste Bijrol). Ze verzilverde Kramer vs. Kramer in 1979 en drie jaar later Sophie&#8217;s Choice. Twee van haar huidige concurrenten, Carey Mulligan (An Education) en Gabourey Sidibe (Precious), waren toen nog niet eens geboren.
Zwarten
African Americans en de Oscars, altijd heikel. Lee Daniels is de eerste zwarte regisseur wiens film, Precious, is genomineerd als Beste Film. Let wel: die prijs gaat naar de producent (in dit geval ook, onder anderen, Daniels). De eerste genomineerde zwarte producent was Quincy Jones (The Color Purple, 1985, van de witte Steven Spielberg). John Singleton (Boyz n the Hood, 1991) kreeg als eerste zwarte een nominatie voor Beste Regie &#8211; Lee Daniels de tweede. Van Precious&#8217; zes Oscarnominaties geldt die voor bijrolspeelster Mo&#8217;nique als een zekere winnaar.
Opvallend zijn daarnaast de zes apartheid-nominaties: twee voor Clint Eastwoods Mandela-film Invictus, inclusief die voor hoofdrolspeler Morgan Freeman, en vier voor de sciencefiction-apartheids-mockumentary District 9, waarin niet zwarten maar aliens apart worden gezet in townships rondom Johannesburg.
Joden
En wie denkt dat Hollywood in handen is van Joden, kan dat bevestigd zien in de acht nominaties voor Quentin Tarantino&#8217;s uitzinnige Joodse wraakfantasie Inglourious Basterds, de twee (waaronder Beste Film) voor de moderne Joodse Job-nachtmerrie van de gebroeders Coen, A Serious Man, en de twee voor Michael Hanekes Das weisse Band, die ontrafelt hoe hiërarchische Duitse dorpsstructuren aan de wieg stonden van de nazigeneratie.
De extra nominatie voor Beste Camerawerk doet vermoeden dat Haneke zijn grootste concurrent Un prophète gaat verslaan als Beste Niet-Engelstalige Film. Dat is, overigens, dezelfde eindstrijd als op het vorige festival van Cannes. Eén Amerikaanse commentator verzuchtte: &#8216;Eindelijk eens niets stoms op dat lijstje.&#8217;