<div class="wpg-element paragraph">
11-06-2005 Door Thessa Mooij
Miljoenen zijn gek op hem, maar hoeveel Nederlanders kennen Shah Rukh Khan? De Bollywood-ster komt naar Amsterdam voor de International Indian Film Academy Awards. In zijn kielzog volgen fans uit India en Engeland die er alles voor over hebben om in de buurt van hun held te komen. ‘Zijn ogen zeggen alles.’
Lijkbleek ligt hij voor het paleis van de vrouw die hij niet kon krijgen. Zijn droge lippen fluisteren haar naam. Er is niets meer over van de minnaar die onder het maanlicht speels haar enkelkettinkje afrukte. Hij drinkt zichzelf nog liever dood dan haar met een ander te zien. Ergens in het paleis hoort ze zijn stem. Ze rent naar de poort. Blote voeten op wit marmer. Haar echtgenoot laat de poort sluiten, maar niet voordat de bloeddoorlopen, betraande ogen van haar jeugdliefde die van haar ontmoeten. Dit is de eindscène van de Bollywood-productie Devdas uit 2002.
Shah Rukh Khan wordt tot vervelens toe vergeleken met Brad Pitt, maar dat is een manke vergelijking. ‘Een hedendaagse Bollywood-acteur moet kunnen huilen en dansen. Dat kunnen ze in Hollywood allebei niet,’ zegt Ruben Gowricharn, Hindoestaan en hoogleraar sociaal-culturele wetenschappen aan de Tilburgse universiteit. Hoewel hij zelf geen Bollywood-fan is, vindt hij Shah Rukh ‘een jongen met een sympathiek gelaat. Hij kan verdriet en tragiek goed acteren. Dat zijn onbetaalbare kenmerken.’ Die innemendheid is Shah Rukh Khan goed van pas gekomen in zijn carrière. Hij deed de Bollywood-hustle als geen ander.
Shah Rukhs vader was een Pathaanse moslim uit Peshawar die tegen de opdeling van India had gevochten. Zijn moeder was sociaal werkster en magistraat. Ze gaven hem een sterk verantwoordelijkheidsgevoel mee en de liefde voor Urdu-poëzie. Ondanks de vroege dood van zijn vader en de wankele familiefinanciën ging hij naar de beste scholen in New Delhi.
Begin jaren negentig speelde hij in de televisieserie Fauji. De middenklasse had zich met videorecorders en kabel-tv teruggetrokken in hun huiskamers – speelfilms werden gemaakt voor rondreizende bioscooptenten op het platteland. De gloriedagen van de jaren zeventig, verpersoonlijkt door de acteur Amitabh Bachchan als angry young man, waren allang voorbij. De filmindustrie had dringend vers bloed nodig.
Shah Rukh kreeg zijn eerste filmrol omdat Bollywoods grand old lady Hema Malini met verbazing zag hoe wild enthousiast haar dochters reageerden zodra hij op de televisie verscheen. Maar Shah Rukh wilde niet achter aan de rij aansluiten van leeftijdgenoten als Aamir Khan en Salman Khan (geen familie) die vooral romantische of komische rollen speelden.
Zijn strategische keuze voor de rol van psychotische bad guy voor zijn volgende drie films blijkt een gouden greep. Baazigar (1993), een remake van A Kiss Before Dying, is nog steeds de favoriet van veel fans. ‘Hij is gewoon de beste. De manier waarop hij een moordenaar neerzet, is geweldig. Zijn ogen zeggen alles,’ constateert superfan Chandra Manohar. ‘Op het eind krijgt het publiek zelfs medelijden met zijn personage, maar de film keurt alsnog zijn gedrag af door hem te straffen.’
Van zijn rol als vrolijke Londense playboy in Dilwale Dulhaniya Le Jayenge (DDLJ, 1995) moest hij door regisseur Aditya Chopra echt worden overtuigd. ‘Ik ben geen minnaar,’ legde hij uit aan de Londense filmwetenschapper Rachel Dwyer, auteur van het boek World Directors: Yash Chopra (2002). ‘Ik haat liefdesverhalen. Ik vocht, vermoordde vrouwen, gooide ze van gebouwen. En nu ben ik ineens een minnaar.’ Maar als Shah Rukh een superster wilde worden, sprak de regisseur hem streng toe, moest hij toch echt een romantische held spelen om de harten van vrouwelijk India te veroveren.
Met zijn reebruine ogen en eigenwijs bozige wenkbrauwen was dat geen enkel probleem: Shah Rukh is een stoute minnaar. De rol was hem op het lijf geschreven. DDLJ werd een enorme hit en brak vorig maand met vijfhonderd weken het record van langstdraaiende film in India. Met zijn Harley Davidson-jack en stoere zonnebril stal hij ook subiet de harten van miljoenen vrouwen buiten India. Plotseling was Bollywood weer hip, zelfs voor de middenklasse en de kosmopolitische Indiërs in het buitenland.
‘Hij kan elke rol aan,’ zegt Cynthia Kisoendajal, presentatrice van Haagstad Radio en Hindoestani TV. ‘Er zijn niet veel acteurs die hem dat nadoen. Eens in de twintig jaar komt er iemand voorbij die zoveel talent heeft als Dilip Kumar of Amitabh Bachchan.’
Wat er achter de schermen gebeurt in Mumbai, hoe de miljoenenbudgetten tot stand komen, hoe de taart wordt verdeeld, is één groot mysterie. Shah Rukh kon het zich niet veroorloven om na het succes van DDLJ op zijn lauweren te rusten. ‘Iemand die dertig roepies per dag verdient, kan gewoon met zijn vrouw en kinderen Divali (Lichtjesfeest) vieren,’ klaagde hij in 1996 tegen Bollywood-deskundige Tejaswini Gant in Bollywood, A Guidebook to Popular Hindi Cinema. ‘Ik moet me druk maken om de high society voor Divali te krijgen. Als die ene belangrijke gast niet komt, stort het hele feestje in.’
Hij moet toch iets goed gedaan hebben, want negen jaar later is Shah Rukh Bollywoods machtigste man. Hij heeft de concurrentie van jongere acteurs, zoals Hritik Rhoshan, doorstaan. Hij overleefde een tijdelijke verdenking van maffiaconnecties toen de financier van zijn film Devdas werd gearresteerd. Zijn aanwezigheid in een film garandeert uitverkochte zalen. Als producent kan hij regisseurs en acteurs maken of breken. Hij wint aan de lopende band prijzen (‘de enige die ik nog niet heb is voor Beste Actrice’). Momenteel is hij bezig met de lancering van zijn zoontje in de film.
Misschien vanwege zijn solide positie kan hij het zich nu veroorloven om ‘zichzelf’ te zijn. Het beeld komt naar voren van een serieuze werker. Hij bereidt zich voor op live optredens met soefi-meditatie. Fan Sandya Manniesing heeft in Mumbai een hele nacht voor zijn villa gestaan, in de hoop een glimp van hem op te vangen. Tot vier uur brandde er licht. Om tien uur ging hij naar kantoor. ‘Door keihard werken is hij zo groot geworden,’ zegt de eigenaresse van de Haagse dansschool Ghoenghroe ki Pukar. ‘Andere acteurs die weleens in Nederland optreden drinken zo een colafles met wodka leeg voordat ze het podium opgaan. Maar Shah Rukh Khan is geen herrieschopper.’
Chandra Manohar ontmoette Shah Rukh in een Londense zaal met vijfhonderd uitgelaten fans. ‘Het was werkelijk een gekkenhuis. Van zijn begeleiders moesten we blijven zitten, maar toen ik hem zag stond ik vanzelf op. Hij kwam naar me toe en gaf me een hand. Daarna vroeg ik of ik hem een hug mocht geven en ik kreeg ook nog een hiphop handshake, waarna hij mijn hand niet meer losliet en ik helemaal in de menigte vastraakte. Hij kwam die avond over als een heel verlegen, lief en stil persoon.’
Soeniel Sewnarain brengt in samenwerking met Pathé de thriller Kaal uit, die door Shah Rukh is medegeproduceerd. Soeniel is ook fan. ‘Ik zou bijna zeggen, wie niet? Hij is niet zo mooi als de populaire jongere Bollywood-ster John Abrahams, die bij zijn laatste bezoek aan Nederland door fans gekrabd werd. Mensen trokken zelfs aan zijn haar. Shah Rukh staat dichter bij de gewone man en vrouw.’
Moordenaar, minnaar, podiumbeest, verlegen mens? Shah Rukh Khan is in ieder geval een wereldacteur met een opleiding in massacommunicatie. Hij is duidelijk een strategisch denker. Ooit vertelde hij dat hij op toernee was in Maleisië en op het heetst van de dag even een dutje deed. Toen hij wakker werd, stond er een voltallige familie over hem heen gebogen. Opgewonden namen ze hem mee naar hun hutje, waar tot zijn verbazing een altaar aan hem gewijd was. Dat ’s werelds grootste ster zomaar zonder bodyguards langs de weg gaat liggen in de brandende tropische zon is niet erg waarschijnlijk, maar daar gaat het niet om. Het is een mooi verhaal.
Indiërs houden van een mooi verhaal. Of dat nu een smeuïge dorpsroddel is, een Bollywood-film of een heldenepos. De afloop is allang bekend, maar het gaat om het plezier waarmee wordt verteld. Shah Rukh heeft te maken met de schaduw van de onderwereld die af en toe opduikt en met de nietsontziende pers die roept dat hij gay is, kanker heeft of dat zijn volgende film gaat floppen. Hij zorgt er wel voor dat hij zijn verhaal klaar heeft.
Hindoestaans Nederland heeft in ieder geval iets om zich op te verheugen. Shah Rukhs recente films zijn in Nederland te zien. De Baadshah of Bollywood landt voor de derde keer op Schiphol, waar de fans hun idolen kunnen onmoeten in speciale ‘Meet &#038; Greet’-sessies. Bollywood is de laatste jaren in Nederland enorm gegroeid, waardoor speciale ‘Bollywood’-dansscholen, kledingwinkels en missverkiezingen als paddestoelen uit de grond schieten. Sandiya Manniesings zes jaar oude dansschool trekt zelfs jongens aan: ‘Die willen vooral John Abraham nabootsen. Als danser is Shah Rukh niet zo populair. Voor veel mensen moet hij het hebben van zijn diepere inhoud.’
</div>

Gerelateerd