Fictie / ‘De gebroeders Sisters’
Lang voor de Amerikaanse literaire reus Cormac McCarthy door zijn optreden in het praatprogramma van Oprah Winfrey doorbrak, lang voor het wereldsucces van zijn postapocalyptische roman The Road (2009) dus, werd hij vooral geassocieerd met het genre van de western. In de Verenigde Staten is dat uiteraard geen obstakel, maar in Nederland loopt men daarvoor niet warm.
Desondanks publiceerde De Arbeiderspers in de jaren negentig vertaling na vertaling van McCarthy&#8217;s meesterwerken. Uiteraard het drieluik De grenstrilogie en zijn eerdere hoogtepunt Meridiaan van bloed, of Het avondrood in het westen, een roman die de übercriticus Harold Bloom terecht in zijn literaire canon aller tijden en windstreken opnam. Martin Ros, toenmalig employé van De Arbeiderspers, bleef desondanks sceptisch: &#8216;Cowboyverhalen, dat vreten ze niet in Nederland.&#8217; 
Is er zoveel veranderd? Bijna een jaar geleden verscheen Mary Doria Russells Doc, een goed gedocumenteerde roman over de legendarische westernhelden Doc Holliday en Wyatt Earp. Het is een revisionary western, het genre gemunt door Cormac McCarthy, waarin aangeslibde romantische mythes duchtig ontzenuwd worden en de rauwe realiteit wint. Haar roman is een literaire prestatie, die gunstig is gerecenseerd. Maar Nederlandse uitgevers tonen geen interesse. Waarom is dan wél Patrick deWitts tweede roman The Sisters Brothers hier net verschenen als De gebroeders Sisters? Oók een western, over twee huurmoordenaars die in 1851 van Oregon City naar Californië reizen, om daar een goudzoeker op bestelling af te maken.
Goed, dat boek prijkte op de shortlist van de Booker Prize 2011, maar ook die uitverkiezing is geen garantie meer voor een Nederlandse vertaling. Op de waaromvraag luidt het antwoord: de films van de gebroeders Coen. Zij ruimden het obstakel voor de western met hun remake True Grit (2010). Voor hún soort western, moet ik erbij zeggen. 
Uiteraard was er voorwerk gedaan door de HBO-serie Deadwood (2004-2006), waarin de grootste schoften zich barok en hoffelijk uitlaten, tegen een achtergrond van ongekende vervuiling en morele verloedering. Die beleefde taal kenden we bovendien uit Charles Portis&#8217; westernroman True Grit (1968) en uit de eerdere verfilming met John Wayne. Het excessieve, shockerende geweld dat achteloos en zinloos ingezet wordt door niet al te snuggere types, zodat er geschaterd kan worden, kenden we al uit de nouvelle violence-films van Quentin Tarantino en consorten. 
Maar het handelsmerk van de Coen-broers is, getuige hun verfilming van No Country for Old Men, dat ze van Cormac McCarthy (visionair, filosofisch, inktzwart, gespeend van humor) Elmore Leonard-achtige slapstick maken. Waarmee de cirkel rond is, want voormalig pulpschrijver Leonard is Tarantino&#8217;s grote inspiratiebron. Lachen om beperkte gasten die zichzelf ijselijk serieus nemen en baarlijke nonsens uitslaan &#8211; naar dat effectieve procedé.
De filmrechten van De gebroeders Sisters zijn verkocht en dat verbaast mij niks, want tijdens lezing zag ik de Coen-verfilming al voor me. Helemaal hun kopje thee. Twee gevoelige revolverhelden die dood en verderf zaaien en die uiteindelijk terugkeren naar hun oude moeder.
Zijn invalide paard Tub
Dat die Coen-reminiscentie zo sterk is, komt natuurlijk door de alomtegenwoordigheid van de popcultuur. Gelukkig bestaat de verfilming nog niet, want het bijzondere aan De gebroeders Sisters is dat het veel meer oproept. Zoals de krijgsheer Arjuna in het epos Mahabharata zijn toevlucht neemt tot eerloze methoden om het gevecht te winnen, zo schieten de gebroeders Sisters hun tegenstanders in een duel al dood voor het aftellen gedaan is. Ander voorbeeld: de hoeren zijn in De gebroeders Sisters je reinste maenaden, wrede nimfen. Geen argeloze schrijver, die Canadees DeWitt. 
Af en toe pleegt hij stilistisch een opmerkelijk registerwisselinkje. Als postmodernige vingerwijzing dat zijn verhaal geconstrueerd is, gebouwd op het werk van voorgangers. Als genre koos DeWitt voor het schelmenverhaal en thematisch voor de klassieke queeste. Dus ja, de gedachte aan Don Quichot en zijn dikke gezel Sancho Panza komt op bij badass Charlie en zijn volslanke broer Eli Sisters. Hun officiële reisdoel is het omleggen van de goudzoeker Hermann Kermit Warm, op last van een mysterieuze tycoon. Als een ware alchemist heeft de emigrantenzoon Warm ontdekt hoe je goud kunt laten oplichten in een rivier. Hem liquideren en z&#8217;n formule stelen, dat is hun missie. 
Maar van meet af aan is duidelijk dat het een innerlijke queeste wordt voor de verteller Eli, de sympathiekste van het tweetal. Geleidelijk opent zijn hart zich, eerst voor zijn invalide paard Tub, daarna voor een hoer en ten laatste voluit voor zijn broer. Hij ziet in dat dit werk niet bij hem past: &#8216;En ineens realiseerde ik me: ik wás geen koelbloedige moordenaar. Ik was het niet en was het nooit geweest en zou het nooit worden ook. Charlie had handig gebruik weten te maken van mijn opvliegendheid, zo zat het. Hij had me gemanipuleerd, mijn karakter uitgebuit, zoals je een haan ophitst voor een gevecht. Ik dacht: Hoe vaak heb ik niet mijn pistool getrokken tegen een vreemdeling, een kogel in zijn lijf gejaagd terwijl mijn hart bonkte van dolle woede, alleen maar omdat hij op Charlie vuurde en alles in me erom schreeuwde mijn eigen vlees en bloed te beschermen?&#8217; 
 Eigenlijk is DeWitts western een moderne, ironisch aangewende noir-versie van de arthuriaanse ridderroman. Het Wilde Westen is voor de Amerikanen wat de Middeleeuwen voor ons zijn. Op hun weg ontmoeten de gebroeders Sisters een bijna-verhongerd kind dat door zijn familie is achtergelaten; mannen die gek zijn geworden van eenzaamheid; een heks; indianen die steevast slimmer zijn. De doldwaze, grimmige wereld die hij in indringende beelden laat oprijzen is volledig in de ban van magisch denken. Dat roept hij vooral op in twee schitterende &#8216;intermezzi&#8217;, scènes die de logica van halfbegrepen dromen hebben. Eli krijgt daar van een eng, gifmengend meisje te horen dat hij &#8216;een beschermde man&#8217; is. Hoe dat precies zit, daar krijgen hij en de lezer geen antwoord op. Alsof we in een David Lynch-film verzeild zijn geraakt.
Het angstaanjagende zit &#8216;m vaak in details, die de epidemische waanzin oplichten. De broers ontmoeten in de wildernis een goudzoeker die koffie voor ze zet. Uiterst laffe, smerige koffie.
Charlie: &#8216;Dit is modder.&#8217;
Eli: &#8216;Weet ik.&#8217;
Charlie: &#8216;Die vent maakt een brouwsel van modder en drinkt het op?&#8217; 
Eli: &#8216;Ik denk niet dat hij denkt dat het modder is.&#8217;
Lust en schaamte
DeWitts Wilde Westen, tegen het decor van de Goudkoorts, is van geweld doordesemd. 
&#8216;Geweld is de enige manier&#8217;, zegt Charlie. Zo tekent Eli dat geweld: &#8216;Mijn binnenste begon zich op te blazen, zoals altijd vóór het overgaan tot geweld. Een omgevallen pot zwarte inkt waarvan de inhoud onverklaarbaar eindeloos naar buiten stroomde en mijn gemoed overspoelde. Mijn vlees en hoofdhuid begonnen te prikken en te tintelen en ik werd iemand anders dan mijzelf, of ik werd mijn tweede zelf, en deze persoon was bijzonder in zijn sas dat hij vanuit de grauwe nevel de levende wereld binnen mocht stappen waar hij precies kon doen wat hij wilde. Ik voelde lust en schaamte tegelijk (&#8230;). Schande, dacht ik. Schande, bloed en ontaarding.&#8217; 
Maar dezelfde Eli is al de overgangsfiguur naar een beschaafdere tijd. Ten teken daarvan gebruikt hij een nieuwe uitvinding: de tandenborstel. Om in ieder geval de eigen verrotting een halt toe te roepen.
**** Patrick deWitt, ‘De gebroeders Sisters’, vertaling Caroline Meijer en Saskia van der Lingen, De Arbeiderspers, 288 p., € 19,95

Gerelateerd