Sarah Perry schrijft poëtisch over natuur en romantisch over mensen

Een verzopen dronkaard in de rivier, vee dat verdwijnt, een verzwikte enkel: volgens de inwoners van Aldwinter, een dorpje in de moerassen van Essex, is al hun ongeluk het werk van de slang met zwartleren glanzende vleugels die zich schuilhoudt onder het wateroppervlak. Het is de vloek van de streek, en ook al houdt het beest zich soms generaties lang koest, er komt altijd weer een dag dat het zich roert en de melk op slag verzuurt en de kinderen niet meer buiten durven te spelen.

Victoriaanse heldin

Na de dood van haar man vertrekt Cora Seaborne uit Londen naar Essex om daar naar fossielen te zoeken. Onder invloed van Charles Darwin en Charles Lyell was het eind negentiende eeuw onder verveelde societyvrouwen kennelijk nogal in de mode zich wat toe te leggen op de biologie, en het dorp Aldwinter beziet de komst van de weduwe-met-teveel-tijd met argwaan.

Maar Cora blijkt een atypische Londense en een al te typische Victoriaanse heldin – ze is scherpzinnig en onafhankelijk, loopt op mannenlaarzen mijlenver door het drassige land, daarbij onbekommerd haar jurk door het slijk slepend, en eet bij terugkomst van haar wandelingen de meeste taartjes.

Toch is het dorp wat uit evenwicht. De dominee probeert het bijgeloof van zijn gemeente binnen de perken te houden, en daar walst de ongelovige Cora met haar moderne opvattingen dwars doorheen. De evolutietheorie raakt in zwang en religieuzen zoeken stamelend naar een antwoord.

Mystiek decor

The Essex Serpent is het tweede boek van Sarah Perry, die twee jaar geleden debuteerde met het bejubelde After me comes the flood. Perry groeide op in een orthodox christelijk gezin in Essex, met bijbelverhalen en streeklegenden. Ze kwam, schrijft ze in een stuk in The Guardian, nauwelijks in aanraking met moderne cultuur, maar wist een beduimeld exemplaar van Jane Eyre op de kop te tikken en las sindsdien alles wat er aan klassieke literatuur voorhanden was. Dat is terug te zien in haar woordkeuze en in haar thema’s, en in haar bedwelmende beschrijvingen van de schemering boven de moerassen van Essex en de straten van Londen. In dat ietwat mystieke decor praten en schrijven haar personages desalniettemin zo onomwonden dat elk tijdsverschil ongemerkt overbrugd wordt.

In alles, alles wat er misgaat, zien zij de hand van het gevleugelde serpent.

Ieder zijn waarheid

In Aldwinter verzamelt Cora, heimelijk blij verlost te zijn van haar autoritaire echtgenoot, haar vrienden uit Londen en die uit het dorp. En ieder heeft zijn eigen waarheid. Cora gelooft in haar onafhankelijkheid. Martha, vertrouwelinge van Cora en tevens de gouvernante van dier autistische zoon Francis, gelooft in socialisme, leest alles van Eleanor Marx en maakt zich druk over woningnood in Londen. Luke Garrett, de dokter, gelooft in wetenschap. Will Ransome, de plaatselijke dominee, gelooft in God, en meer eigenlijk nog in de kathedraal van bomen en bladeren en lucht die hem omgeven. Zijn vrouw draaft in dat natuurgeloof iets door en draagt stenen bij zich die ze stilletjes haar gebeden toefluistert. Hun dochter voelt meer voor de Griekse goden waarover ze leert op school.

In het kerkje van dominee Ransome staat een beeld dat het midden houdt tussen de slang uit de verhalen en die uit het Paradijs, geslingerd om een appelboom. Op het bureau van dokter Garrett staat de slang van Asklepios. En in het moeras ligt nog altijd de leviathan van Essex, de schrik van de kinderen, dé toeristische trekpleister in de wijde omtrek. Cora leest artikelen over de nieuwste wetenschappelijke theorieën over prehistorische beesten die hun uitsterving misschien wel te slim af waren. En dorpelingen hangen gevilde beesten aan hun deurpost om het kwaad weg te houden. In alles, alles wat er misgaat, zien zij de hand van het gevleugelde serpent, hun straf voor iets wat iemand ooit heeft gedaan wat iedereen is vergeten.

Hopeloos verliefd

Al die gedaanten van de slang, die Perry uit wisselende perspectieven beschrijft, maken The Essex Serpent een oefening in scepticisme. Met malicieus genoegen speelt Perry de dokter en de dominee, Cora en de bijgelovige dorpsbewoners, vrienden en buren tegen elkaar uit. Ieders overtuigingen raken aan het wankelen. Cora kijkt een klein beetje neer op de dorpsdominee, die ondanks zijn intellect ervoor heeft gekozen blind te blijven voor de nieuwste wetenschappelijke inzichten en de voorkeur geeft aan een middeleeuws geloof. Dominee Ransome houdt zijn overspannen gemeente voor dat wetenschap ook feilbaar is, dat we ook ooit geloofden in homunculi en aderlatingen, dat we onszelf met een korrel zout moeten nemen, en hij veracht de hoogmoed van dokter Garrett en de gemakzucht waarmee die zijn patiënten als proefkonijnen gebruikt. De dokter, hopeloos verliefd op Cora, arm en razend ambitieus, redt onderwijl een leven door een gat in iemands hart te dichten.

The Essex Serpent doet met zijn twijfelende dominee en onverstoorbare alleenstaande moeder denken aan The Scarlet Letter, maar dan vrolijker, en door de goth van de onvoorspelbare natuurfenomenen en de massahysterie van de dorpsbewoners aan Jane Eyre, maar dan minder gepolijst. Perry schrijft poëtisch over tijd en over natuur, plastisch over anatomie, wetenschappelijk over pijn en romantisch over mensen.

Slingerend

Francis, het door getallen geobsedeerde zoontje van Cora, slaat op zeker moment het volwassen gezelschap gade vanonder de tafel. What use to observe the human species and try to understand it? denkt hij. Their rules were fathomless and no more fixed than the wind.

Ze zeggen niet wat ze menen en doen niet wat goed voor ze zou zijn. Zij hebben allen hun denkbeelden waaraan ze zich vastklampen en vergeten die gladweg als dat beter uitkomt. En desondanks zijn Cora en Martha, de dominee en zijn vrouw, de dokter en zijn studievriend, slingerend tussen bijgeloof, religie en wetenschap, mensen die je ook na vierhonderd bladzijden nog bij je wilt houden.