<div class="wpg-element lead-bold">
Met grote woorden beginnen om het klein te houden. Voor mijn &#8216;politieke ontwaken&#8217;, als daar al ooit definitief sprake van is geweest, kan ik twee momenten aanwijzen:
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
het lezen van De Goelag archipel van Solzjenitsyn, op veel te jonge, want dertienjarige leeftijd, omdat ik ineens besefte dat de nazi-concentratiekampen, die onherstelbare maar voorbije doem van het verleden, nog gewoon in communistische vorm bestonden, terwijl ik op mijn fiets van Denekamp naar Oldenzaal pendelde, op weg naar school. Veel later zorgde de Rushdie-affaire ervoor dat ik zo politiek geraakt werd dat ik de straat op wilde gaan, petities opzette en in een actiegroep ging zitten.
Agendajournalistiek: 14 februari is het twintig jaar geleden dat Khomeini de fatwa uitsprak over Rushdie en zijn roman De duivelsverzen. Persoonlijke herinnering: voor en na die veertiende februari was ik bezig om mijn eigen ruimdenkendheid te onderzoeken. Waar lag voor mij de grens van het politiek onaanvaardbare, waar hield mijn antropologische empathie op en begon iets vaags, wat ik maar even een &#8216;onwrikbaar minimum&#8217; zal noemen?
Alain Finkielkrauts boek De ondergang van het denken dat in 1988 verscheen, was daarbij heel belangrijk, omdat de auteur daarin het cultuurrelativisme en het postmodernisme fileerde, tegen de stroom van de tijd in.
Gelukkig kan ik nu even van die grote woorden afstappen. Ik was gewoon een bewonderaar van Rushdie. Wat een mazzel hadden we met die man. Zo&#8217;n begenadigd schrijver, en die mochten we dan verdedigen. Het is heel prettig als het moreel juiste samenvalt met het esthetisch overtuigende. Goed is mooi, mooi is goed, dat maakte de Rushdie-affaire voor mij heel overzichtelijk.
Ik kan nu wel bekennen dat ik nooit van zijn Duivelsverzen heb gehouden. Midnight&#8217;s children: geweldig, Shame: meesterwerk, maar De duivelsverzen had ik al vermoeid terzijde gelegd voordat Khomeini alle &#8216;trotse moslims ter wereld&#8217; opriep om Rushdie te doden. Wat beviel me niet aan dat boek? Ik vond het te veel een ideeënroman, waarin de bedoelingen te opzichtig door de huid van het verhaal staken. Ik vond het een bravoureboek, waarin meesterschrijver Rushdie liet zien hoe fabuleus hij oost en west, seculier en religieus aan elkaar kon lassen. Ik werd er geen moment door geraakt, ik was hooguit geïntimideerd door zijn virtuositeit.
Allemaal nooit gezegd, toen. De man, de schrijver, de vrijheid van meningsuiting, het fictionele karakter van de roman, er moest van alles verdedigd worden, en dat was ook zo. Pas later, toen Theo van Gogh werd vermoord, aan wie ik oprecht de schurft had (en hij aan mij), viel het moreel goede en esthetisch overtuigende niet meer samen, en moest ik de lakmoesproef ondergaan om iemands recht op schrijven te verdedigen waarvan ik alleen maar tandenknarsend kennis had genomen.
Toch is dat laatste de clou: die vrijheid van meningsuiting is er niet alleen voor voortreffelijke schrijvers en sympathieke politici, maar juist voor degenen met wie je het hartstochtelijk oneens bent. &#8216;De moord op Theo van Gogh,&#8217; schrijft Aart Brouwer in zijn voorbeeldige artikel in De Groene Amsterdammer, &#8216;was niet de Nederlandse versie van 11 september, zoals Wouter Bos in 2005 zei, maar de Nederlandse versie van de Rushdie-affaire.&#8217; Ik voeg daar aan toe: de Nederlandse versie van een slecht schrijvende Rushdie.
Er gebeurde nog iets anders. Rushdie was bij uitstek de linkse, postmoderne schrijver, die wel de splinter zag in het oog van de westerse democratieën (Thatcher = Torture), maar niet de balk in die van totalitaire regimes &#8211; zie zijn lofzang op het socialistische, censuur bedrijvende Nicaragua. En juist hij werd door diezelfde Thatcher-politiek verdedigd, juist hij moest de politieke impotentie in zien van zijn postmoderne visie.
Met de Rushdie-affaire is gelukkig niet de auteur, maar wel de vrijblijvendheid van het postmodernisme vermoord. Dat de man nog leeft, heeft-ie onder meer te danken aan de &#8216;racistische, imperialistische&#8217; Britse politici, die begrepen wat er op het spel stond. Natuurlijk, er waren er ook, van Labour tot Conservatives, die na een jaar al begonnen te klagen dat de beveiliging van Rushdie maar ten koste ging van &#8216;onze belastingcenten&#8217;. Maar de Britse regering zwichtte niet.
Nee, Ayaan Hirsi Ali heeft niet het literaire vernuft van Rushdie, maar onze regering, ons parlement zwichtte wel, inclusief haar eigen VVD-fractie. (Waar moet ik nu in hemelsnaam op stemmen?) De Rushdie-affaire laat niet alleen zien dat het islamisme een waardig opvolger is van het nazisme en communisme. Het is ook het verhaal van het postmoderne anything goes-adagium, dat zijn eigen ongelijk bewees. De Rushdie-affaire heeft me tot een hardcore liberaal gemaakt &#8211; en dat terwijl Rushdie zelf in die tijd zou hebben gemeesmuild om dat etiket.
Lessen uit geschiedenis? Al sterft de man een natuurlijke dood, zijn affaire gaat nooit meer over.
</div>