Binnenland
Zomer 1983 werd ik uitgenodigd voor een achtergrondgesprek op het ministerie van Binnenlandse Zaken. Directeur Coördinatie Minderhedenbeleid drs. Henk Molleman had een nieuw concept bedacht en dat wilde hij op een journalist uitproberen. Sinds een jaar zat de xenofobe oud-docent maatschappijleer Hans Janmaat in de Kamer voor de Centrumpartij. Tot dan toe was onder supervisie van liberale ministers als Hans Wiegel en Koos Rietkerk Minderhedennota na Minderhedennota verschenen. Gezien het succes van de Centrumpartij kwam dat nu niet meer zo goed uit. Het kon de indruk wekken dat Marokkanen en Turken werden voorgetrokken boven de autochtonen die in probleembuurten als de Tarwewijk en het Laakkwartier woonden. Vandaar dat het Minderhedenbeleid zou worden omgedoopt in Probleemcumulatiegebiedenbeleid (PCG). Aan die term konden de poor whites geen aanstoot nemen.
Helaas werd het geen succes en dat had veel te maken met de manier waarop het eilandenrijk Den Haag is georganiseerd. Binnenlandse Zaken had het voortouw, maar moest voor elke cent bedelen bij de collega’s van Onderwijs, Sociale Zaken en Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur. Die lieten zich hun scholen, arbeidsbureaus en straathoekwerkers in de probleembuurten niet zo maar afnemen. Er ontstond een jarenlange loopgravenoorlog en het PCG-beleid ging kopje onder.
Maar daarom niet getreurd. In 1989 werden de liberalen bij het vuil gezet en ging de PvdA weer regeren. Het derde kabinet-Lubbers blaakte van ambitie. De ministers Ien Dales en Hedy d’Ancona wilden de bestuurlijke rampgebieden in de grote steden aanpakken. Jammer nou dat de term PCG-beleid was besmet. Redding kwam uit Rotterdam waar hoogleraren als Wil Albeda en Anton Zijderveld net de term sociale vernieuwing hadden bedacht. In de Opzoomerstraat in het Nieuwe Westen staken de bewoners zelf de handen uit de mouwen om hun straat schoon, veilig en gezellig te houden. Dat Opzoomeren moest in heel Nederland gebeuren. Er kwam een nota Sociale Vernieuwing en een interdepartementale projectgroep (IPSV). Helaas ontstond tussen Dales en D’Ancona een Babylonische spraakverwarring over wat het begrip sociale vernieuwing nou precies inhield. De ambtenaren van Binnenlandse Zaken en Welzijn, Volksgezondheid en Cul­tuur bestreden elkaar op leven en dood. In 1994 werd het project ten grave gedragen.
Paars trad aan en hervormingspartij D66 ontfermde zich over de oude wijken. Eerst mocht staatssecretaris Jacob Kohnstamm het proberen, daarna minister Roger van Boxtel. Een nieuwe lente, een nieuw geluid. Daar hoorden ook andere begrippen bij. De D66’ers wilden de Haagse bureaucratie bestrijden. Het geld ging voortaan naar de gemeenten die het dan zelf over hulpleerkrachten, wijkagenten en straatbarbecues mochten verdelen. Dat heette het Grote Stedenbeleid (GSB).
Probleem was dat zich veel meer gemeenten in nood aanmeldden dan de bewindslieden verwachtten. In 1995 ondertekende Kohnstamm een convenant met de grote vier: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Aan zijn G4-beleid namen ze in Enschede, Tilburg en Groningen aanstoot. Hadden ze daar soms geen problemen met verpauperde buurten en slecht geïntegreerde migranten? Het bracht middelgrote steden als Schiedam en Venlo op een idee. Ook zij vroegen om steun. De G4 werd via de G15 de G21. Met als nadeel dat de subsidies nu over zoveel buurten werden verspreid dat niemand er nog wat aan had. Intussen gingen de Haagse loopgravenoorlogen gewoon door. Van Boxtel, die in 1998 minister van Grote Steden- en Integratiebeleid (GSI) werd, beklaagde zich in VN over de scherpe ellebogen van de ambtenaren van zijn collega-bewindslieden. ‘Ik kreeg voortdurend te horen: je bemoeit je met een ander zijn terrein. Dan zat ik aan Bram Peper, dan aan Karin Adelmund. Ik zat altijd wel aan iemand.’
Pim Fortuyn – die in Rotterdam nog adviseur van de commissie-Albeda was geweest – stelde zich kandidaat voor de Kamer. Tijdens het lijsttrekkersdebat op Radio 1 haalde hij zich de woede van Paul Rosenmöller op de hals met zijn opmerking dat er in Nederland no go-areas waren die je als blanke burger maar beter kon mijden. Een dag later was hij dood. Zijn partij haalde zesentwintig zetels en trad toe tot het kabinet-Balkenende. Dat kabinet ging uit een ander vaatje tappen dan de liberalen Kohnstamm en Van Boxtel. Immigranten vielen voortaan niet meer onder het bestuurlijk ingestelde departement van Binnenlandse Zaken, maar onder Justitie. Dat zorgde ook voor de grensbewaking. Stoere bikkels als Hilbrand Nawijn en Rita Verdonk werden minister van Vreemdelingenzaken en Integratie. Binnenlandse Zaken hield een directie Grote Stedenbeleid en Interbestuurlijke Betrekkingen (GSIB), maar die deed er niet toe. Cursussen in de Nederlandse taal en cultuur kregen meer aandacht dan lekkende daken en slecht onderhouden klaslokalen.
Pas toen VVD-minister Pieter Winsemius van VROM waarschuwde dat in circa veertig probleemwijken de vlam in de pan dreigde te slaan, werd Den Haag wakker. Balkenende IV kreeg een projectminister met verstrekkende bevoegdheden: Ella Vogelaar van Wonen, Wijken en Integratie (WWI). Zij moet pro­bleem­buurten in prachtbuurten omtoveren. Hopelijk maakt ze er meer van dan haar voorgangers bij DCM, PCG, IPSV, GSB en GSIB.