<div class="wpg-element paragraph">
<h3>De dreiging van het Strafhof</h3>
24-05-2008 Door Marian Husken
Het Nederlandse leger zou medeverantwoordelijk zijn voor de schending van de mensenrechten van Afghaanse gevangenen. Wie belandt daarvoor straks in het beklaagdenbankje? 
Er waren sluitende afspraken gemaakt volgens het kabinet-Balkenende in 2006. De Nederlandse vredesmissie in Afghanistan kon niet medeplichtig worden aan mishandeling, marteling of verdwijning van gevangenen. Er werden geen talibanstrijders aan de VS uitgeleverd, en ook met Afghanistan was een Memorandum of Understanding gesloten. Nu blijken die garanties niet waterdicht. In 2007 hebben de Nederlandse troepen gevangenen overgedragen aan de Afghaanse geheime dienst en zeker drie daarvan zouden zijn geslagen, blijkt uit een vertrouwelijk rapport van Buitenlandse Zaken waarop NRC Handelsblad recent de hand legde. Eerder al lekte een rapport van Defensie uit. Drie gevangengenomen talibanstrijders hadden &#8216;onacceptabel&#8217; lang naakt in de regen en kou moeten wachten op hun verhoor. Het was geen opzet geweest, zo viel te lezen, het was wel aanleiding om de regels aan te passen.
Hoeveel gevangenen moeten er worden mishandeld of hoeveel burgerslachtoffers moeten er vallen wil je spreken van schending van de mensenrechten? En wanneer en door wie kunnen opperbevelhebber Berlijn en zijn opvolgers ter verantwoording worden geroepen? &#8216;Nederland heeft zelf de primaire verplichting tot vervolging van internationale misdrijven,&#8217; zegt Geert-Jan Knoops.
Als hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit Utrecht werd hij voorafgaand aan de verlenging van missie in Uruzgan als deskundige geraadpleegd door de Tweede Kamer. Knoops acht de kans dat Nederlandse militaire commandanten worden vervolgd voor het Internationaal Strafhof voor internationale misdrijven (waaronder schending van het oorlogsrecht) niet groot. &#8216;Pas als een verdragsstaat niet kan of wil vervolgen komt het Strafhof in beeld. Er zal bovendien eerst moeten worden bewezen dat een militair commandant zoals generaal Berlijn in redelijkheid kon weten dat er mogelijk schendingen van mensenrechten van de zijde van Nederlandse militairen hebben plaatsgevonden. Ook voor superieuren geldt dat een vorm van schuld in de zin van grove nalatigheid moet worden aangetoond.&#8217;
Zou minister-president Balkenende zich bij het Internationale Strafhof moeten verantwoorden als er sprake is van schending van de mensenrechten? &#8216;Er is onder dit Strafhof geen sprake meer van immuniteit voor staatshoofden of regeringsleiders. Premier Balkenende kan echter persoonlijk niet strafrechtelijk worden vervolgd louter op basis van het feit dat er een schending heeft plaatsgevonden van bepaalde (politieke) afspraken als het gaat om behandeling van gevangenen (Memo of Understanding). Maar wanneer de Nederlandse regering, dan wel bepaalde ministers op de hoogte zijn van het schenden van het internationaal oorlogsrecht &#8211; daaronder valt ook de behandeling van krijgsgevangenen &#8211; en toch doorgaan met de missie zonder in te grijpen, kan er wel degelijk sprake zijn van een strafrechtelijke aansprakelijkheid. Ministers hebben immers de macht om bepaalde militairen ter verantwoording te roepen. Ook kunnen ze adequate maatregelen treffen. Regeringsleiders kunnen wel degelijk voor het Strafhof ter verantwoording worden geroepen. Kijk bijvoorbeeld ook naar een aantal voormalig ministers uit Servië die zouden hebben nagelaten om in te grijpen tijdens de oorlog op de Balkan. Enkele staan nu terecht voor het Joegoslavië Tribunaal en sommigen worden vervolgd omdat ze onvoldoende hebben ingegrepen voor bepaalde bevolkingsgroepen die onmenselijk zouden zijn behandeld en zelfs zijn gemarteld.&#8217;
Theo van Boven, voormalig VN-rapporteur mensenrechten, deed in het NRC een oproep om voorlopig geen gevangenen meer uit te leveren aan de Afghaanse veiligheidsdienst. Stel dat de overheid hier op ingaat, ontslaat dat de ministers van hun verantwoordelijkheid?> &#8216;Het mechanisme om voorlopig geen gevangenen meer uit te leveren, is natuurlijk geen strafrechtelijke vrijbrief voor wat betreft de mogelijke schendingen die reeds hébben plaatsgevonden. Het zal afhangen van het structurele karakter en de ernst van deze schendingen. Als het slechts om incidenten gaat, kan een aanklager zeggen dat vervolging van politieke leiders derhalve niet opportuun is. Kortom: het zijn de bewijslast en ook de aanwijzingen dat de mensenrechten van de krijgsgevangenen stelselmatig zijn geschonden die de kans op vervolging bepalen. Tegelijkertijd roept dit alles een strafrechtelijke verantwoordelijkheid in het leven voor ministers om via de commandolijn in te grijpen. Doen zij dit niet, dan komt vervolging dichterbij, zowel bij het Strafhof als bij een nationale rechtbank. Afghanistan is overigens partij bij het Strafhof, zij kan dus ook zelf een dergelijke zaak daar aanhangig maken.&#8217;
</div>

De dreiging van het Strafhof

Gerelateerd