Hoe Karzai president werd
Er staat wat op het spel voor de Nederlanders in Kamp Holland bij de Afghaanse verkiezingen van deze week. Naast een president (hoogstwaarschijnlijk weer Hamid Karzai), worden ook nieuwe provinciale raden gekozen. In Uruzgan, vertelt journaliste en politicologe Bette Dam in Expeditie Uruzgan, betekent dat: gaat Jan Mohammed zijn schaduwmacht behouden of niet? En dat wil weer zeggen: moddert het Hollandse wederopbouwwerk door, of krijgt het eindelijk een kans van slagen?
Jan Mohammed, dat was die wrede gouverneur van Uruzgan die de Nederlanders verwijderd wilden hebben voordat ze aan hun missie zouden beginnen. Dat lukte, maar sindsdien is de man adviseur tribale zaken van stamgenoot en grote vriend Karzai, en in Uruzgan trekt hij achter de schermen nog steeds aan de touwtjes. Zijn invloed gebruikt hij om het werk van ISAF te traineren en machtsspelletjes uit te vechten met leiders van concurrerende stammen. Die noemt hij &#8216;taliban&#8217;, want net als de Nederlanders is hij anti-taliban. Maar ja, wat wil dat nog zeggen in deze context?
Weinig, maakt Dam (1979) duidelijk. Het is al vaker gezegd: de strijd in Afghanistan gaat niet alleen tussen de streng-islamitische taliban enerzijds en een vredelievende bevolking anderzijds, maar vormt ook een onoverzichtelijk geheel aan oorlogjes tussen clans, stammen en milities. Elk daarvan kan als dat zo uitkomt van kant wisselen, coalities houden nooit lang stand, vetes kunnen eeuwen geleden begonnen zijn en bloedbanden gaan voor alles. Dam slaagt er in haar debuut op bewonderenswaardige manier in om helder te maken hoe die verwarrende lijnen ongeveer lopen, en maakt zo voorstelbaar voor wat een opgave de Hollandse opbouwwerkers eigenlijk staan.
Dat doet ze door te reconstrueren hoe de vrijwel onbekende Hamid Karzai in 2002 president van Afghanistan kon worden &#8211; een project waarvoor ze tientallen Afghanen (waaronder Karzai zelf) en Amerikanen sprak. Karzai, een leider van de zuidelijke Popolzai-stam en voor de komst van de taliban even onderminister van Buitenlandse Zaken, woonde in september 2001 in ballingschap in het Pakistaanse Quetta toen de WTC-torens vielen. In het noorden van Afghanistan begon vlak daarna de Noordelijke Alliantie met hulp van de Amerikanen op te rukken naar Kabul. Maar daarin waren de Pashtun, de grootste etnische groep van Afghanistan, slecht vertegenwoordigd.
Karzai, zelf een Pashtun met veel Amerikaanse contacten en zoals bekend een vlotgebekte charmeur, begon in de gastenkamer van zijn huis coalities te smeden met oppositieleiders uit Uruzgan &#8211; de kleine provincie waar veel van zijn stamleden woonden. Hij leunde daarbij volgens Dam sterk op het netwerk van Jan Mohammed, die toen in een taliban-gevangenis zat. Niet veel later trok Karzai op de motorfiets richting Tarin Kowt, om daar zijn legertje opstandelingen op te zetten. De expeditie mislukte, hij moest door de Amerikanen per helikopter ontzet worden, maar zo raakte hij wel bekend als een acceptabele leider van het bevrijde Afghanistan: Pashtun, goed met de Amerikanen, anti-taliban maar niet naar het Westen gevlucht, geen bloed aan zijn handen en bereid zelf de strijd aan te gaan.
Karzai trok opnieuw op naar Uruzgan, nu met hulp van Amerikaanse Special Forces en een groepje CIA&#8217;ers. Door veel onderhandelen, door zelfs talibanleiders amnestie te verlenen, en met hulp van de Amerikaanse luchtmacht, wist hij deze keer te blijven. Op weg naar de verovering van Kandahar hoorde hij per satelliettelefoon het goede nieuws: op een internationale conferentie was hij benoemd tot interim-president.
Dat is, kort samengevat, het verhaal dat de duidelijk talentvolle en gedreven Dam boven heeft gekregen. Een spannend en vlot geschreven relaas, maar helaas vertelt ze het haastig en vaak clichématig, met bijvoorbeeld veel &#8216;trotse&#8217; Afghanen. Daardoor komen de meer spectaculaire momenten (zoals het dodelijke friendly fire-incident vlak voor Kandahar) slecht uit de verf. De amateurfoto&#8217;s van de auteur op bezoek bij Karzai hadden misschien ook niet gehoeven.
Toch is Expeditie Uruzgan, ondanks de portrettering van Karzai als een beschaafde man die wraakacties afkeurt, geen eendimensionaal heldenverhaal. Dam is kritisch over de wijze waarop de president zijn oud-strijdmakkers baantjes bezorgt en vooral Jan Mohammed blijft steunen. Ook de op de taliban gefixeerde Amerikanen blijven niet gespaard. Maar Dams sterkste punt blijft haar uiteenzetting over alle poppetjes die over het schaakbord van Uruzgan schuiven. Praten, praten, praten, dat is het devies. Voer voor soldaten.
Bette Dam, ‘Expeditie Uruzgan. De weg van Hamid Karzai naar het paleis’, De Arbeiderspers, 208 pag., € 18,95

Gerelateerd