Klassieker
Dostojevski is een merkwaardig geval. George Steiner beschouwt hem als de grootste schrijver uit de wereldliteratuur, Vladimir Nabokov vond hem een ongelofelijke prutser. Vijftig jaar geleden vond ik, toen ik Misdaad en straf las, Dostojevski een geweldenaar.
Bij herlezing van Misdaad en straf in de vertaling van Lourens Reedijk stoorde mij nu dat Dostojevski alles verhevigt. Iemand wordt niet boos, maar &#8216;buiten zichzelf van woede&#8217;. Iemand schrikt niet, nee, bij hem &#8216;voert een hevige huivering door al zijn leden&#8217;. Iemand is niet blij, nee, &#8216;hij werd bevangen door een overweldigende vreugde&#8217;. De personages praten niet met elkaar, nee, ze schreeuwen, maken tegelijkertijd ruzie en schelden elkaar uit. Bij Dostojevski gebeurt alles bovendien &#8216;plotseling&#8217;. Op de pagina&#8217;s 98 en 99 gebruikt hij het woord maar liefst vijf keer. Het zou van goede smaak getuigd hebben als hij het vier keer geschrapt had.
In de vertaling van Misdaad en straf die ik vijftig jaar geleden las (van uitgeverij Contact) heeft vertaalster Else Bukowski het woord &#8216;plotseling&#8217; zo vaak mogelijk weggelaten. Overal heeft zij de superlatieven geschrapt. Daardoor krijg je de indruk dat je met normaal proza te maken hebt. In latere vertalingen gaat men tekstgetrouwer te werk. Bij Bukowski lees je: &#8216;Hij werd woedend en trok een keer of tien aan de bel.&#8217; In de vertaling van Jan Meijer (Van Oorschot): &#8216;En buiten zichzelve trok hij opnieuw een keer of tien achter elkaar uit alle macht aan de bel.&#8217; Lourens Reedijk: &#8216;En weer rukte hij woedend en uit alle macht een keer of tien aan de bel.&#8217; Uiteraard is het thans vanzelfsprekend om hem zo letterlijk mogelijk te vertalen, maar ik denk dat vroegere vertalers hem opzettelijk stroomlijnden. Daaraan dankt hij zijn grote reputatie. Lees je hem nu in de zoveel betere, letterlijker vertalingen, dan denk je: wat een akelig melodramatische, zichzelf voortdurende overschreeuwende auteur.
De Bukowksi-vertaling heeft een inleiding van H.A. Gomperts. Die zegt: &#8216;De edele moordenaar blijft (&#8230;) een constructie van de schrijver en het minst overtuigende personage van het boek.&#8217; Daarmee haalt hij het hele boek onderuit, want als Raskolnikov een constructie is, wat moeten wij dan denken van zijn twee moorden, zijn wroeging, zijn boetedoening? Herman Franke schreef een boeiend nawoord bij de Reedijk-vertaling. Hij zegt dat hij als criminoloog in gevangenissen sprak &#8216;met jonge mannen die voor een beetje geld mensen overhoop hadden gestoken en daar zelfs prat op gingen. Van schuldgevoel wilden ze niets weten.&#8217; Toch denkt hij dat we wel degelijk een geweten hebben, dat dat geweten &#8216;humanistisch en meedogenloos is&#8217; en misdadigers ertoe aanzet om de aandacht op zich te vestigen. &#8216;Zonder het te weten, willen ze gepakt en gestraft worden,&#8217; zegt hij. Ik denk dat Dostojevski toch iets anders voor ogen had toen hij Misdaad en straf schreef. Hij wou laten zien dat een rationalist en atheïst die het recht in eigen hand neemt in de afgrond komt en nog slechts door bekering en boetedoening gered kan worden. Hij heeft deze boodschap verpakt in een roman die grauw en gruwelijk en sadistisch is en bovenal gespeend van enige realiteitszin. Ik ben het wat Dostojevski betreft geheel met Nabokov eens.
F.M. Dostojevski
Misdaad en straf
Athenaeum-Polak &#038; Van Gennep
598 p., € 34,95

Gerelateerd