Profiel Jennifer Fox
‘Het lijkt hier wel
Sex and the City deel twee!’, roept iemand in Flying. En inderdaad, de zesdelige documentaire van Jennifer Fox herinnert bij vlagen aan de pikante tv-avonturen van de vier Amerikaanse vriendinnen. De hoofdpersoon van Flying is ook zo’n vlotte dame uit New York, die worstelt met haar zoektocht naar de juiste man en onbeschaamd haar (bed)belevenissen bespreekt met haar vriendinnen. ‘There’s nothing like a good sex talk to heal a broken heart,’ had zo uit Sex and the City kunnen komen. Het zit hem ook in de ironische toon die de commentaarstem zo nu en dan aanslaat. Als twee pratende vriendinnen in Flying zich tijdens een gesprek te buiten gaan aan fikse porties afhaalchinees constateert die stem opgewekt: ‘Een heleboel vet, ongezond eten was nodig om ons probleem te tackelen.’ Die commentaarstem is van Jennifer Fox zelf, en Flying gaat over haar eigen leven als vrouw van de wereld.
Fox is een succesvol documentairemaakster die voor haar werk heen en weer hopt tussen verschillende continenten. Ze ziet er niet als een modepopje uit, en of ze Prada-schoenen draagt zal haar worst wezen, maar wat ze gemeen heeft met Carrie Bradshaw van Sex and the City is een turbulent liefdesleven dat ze met een scherpe blik analyseert. Fox heeft vaagjes verkering met een hard werkende filmer in Zwitserland, die tussen twee klussen in soms bij haar komt logeren. Deze man trekt rare gezichten in haar camera en moppert dat het ding uit moet als hij op bezoek is. Maar nog delicater is de relatie die Fox in Zuid-Afrika heeft met een getrouwde minnaar, die helemaal niet in beeld mag, want ‘een minnaar is per definitie onzichtbaar’. Van hem zien we de hele zes uur durende documentaire alleen zijn witgesokte voeten, zijn hand aan een glas of de schaduw van zijn lichaam achter een douchegordijn.
Vliegen is voor Fox een bijna dagelijkse bezigheid. Maar de titel van haar nieuwste film slaat niet alleen op de vele momenten dat ze starend uit een vliegtuigraam haar leven overdenkt. Flying gaat vooral over de vrijheid waarvan Fox als moderne, westerse vrouw geniet. En over de schaduwkanten van die vrijheid. Confessions of a free woman, luidt de ondertitel van de documentaire.
‘Ik leefde het leven waarvan ik altijd had gedroomd,’ vertelt Fox in het eerste deel van haar serie, terwijl we haar routineus zien inchecken. Onafhankelijk, ambitieus, seksueel actief maar niet gebonden, niet bang om alleen te reizen en met vrienden over de hele wereld – deze documentairemaakster was op haar tweeënveertigste hét voorbeeld van een vrijgevochten vrouw. ‘I felt like hanging in the air,’ zegt Fox. Deze vrouw had haar bestaan volledig in de hand. Totdat ze een zwangerschapstest deed en er twee roze streepjes achter het venster verschenen.
Wie ‘Sex and the City’ heeft gevolgd – vooral op dvd leidt de serie momenteel een bloeiend tweede leven – ziet de hilarische scènes die over zwangerschap gaan misschien nog voor zich. Het ene lid van het New Yorkse vriendinnenclubje was bereid haar carrière op te schorten voor het moederschap, maar raakte totaal in crisis toen de perfect geplande baby helemaal niet kwam. De ander werd overvallen door haar zwangerschap, en maakte het meteen uit met de liefdevolle vader, uit angst de rest van haar leven aan hem vast te zitten. Eerdere vruchten van haar actieve liefdesleven werden simpelweg geaborteerd, vertelt Fox luchtigjes in haar film. En ook deze keer heeft Fox geen idee hoe ze haar reizende filmersbestaan met twee minnaars aan twee verschillende kanten van de wereld moet combineren met het moederschap. ‘Soms denk ik: mijn leven is voorbij als ik nu een kind krijg’, verzucht Fox tegen haar therapeute die in kleermakerszit de dilemma’s van de documentairemaakster aanhoort. ‘Maar soms denk ik: mijn leven is voorbij als ik nu géén kind krijg.’
Een feministe kun je Fox bepaald niet noemen. Ze duikt als filmer in allerlei politieke thema’s, leert jonge vrouwen over de hele wereld hoe ze films moeten maken, maar zegt in haar documentaire dat ze zich nooit aangetrokken voelde tot ‘that kind of sisterhood’. Net als de meeste jonge vrouwen van nu heeft ze vanzelfsprekend de ruimte genomen die het feminisme ooit voor haar heeft bevochten. Haar moeder was huisvrouw, en bij het uitstippelen van haar leven nam Fox nadrukkelijk haar vader tot voorbeeld. Die gaf haar op zondagochtend vliegles in zijn tweezits motorvliegtuigje, en behandelde haar precies hetzelfde als haar drie broers. Nooit eerder was Fox zich bewust van de verschillen tussen mannen en vrouwen.
Maar als het gaat om kinderen krijgen, kunnen die verschillen ineens rauw op het dak vallen van menig postfeministisch meisje.
Ze weet niet wat ze aan moet met de zwangerschap die haar op haar tweeënveertigste overvalt. Pas als een gynaecoloog fronsend haar echo bekijkt en haar mededeelt dat de kans op een miskraam op haar leeftijd vijftig procent is, beseft ze dat ze vreselijk graag een kind wil. En de angst die haar dan bespringt, zagen we nog niet bij de dertigers uit Sex and the City. Fox heeft, met de achteloze abortussen die ze liet doen toen ze twintig en dertig was, haar kansen op kinderen misschien wel laten lopen. Ze is ineens een ‘laatstekansmoeder’, zoals oud-hoogleraar voortplantingstechnologie Egbert Te Velde de vrouwen betitelt die zich na hun veertigste melden bij de ivf-kliniek.
Uit de gesprekken die Fox met haar vriendinnen voert, blijkt dat ze inderdaad niet de enige is. En dat twijfel over de juiste partner vaak debet is aan het uitstel van een mogelijke zwangerschap. ‘Ik wilde altijd wel kinderen’, zegt zangeres Pat, die in het eerste deel van Flying haar vijftigste verjaardag viert, ‘maar ik koos op de een of andere manier altijd de verkeerde man.’
In de loop van haar zes uur durende documentaire laat Jennifer Fox zien dat die twijfel over De Ware een inherent onderdeel is van de vrijheid die de moderne vrouw heeft verworven. De lacherige gesprekjes die ze met leeftijdsgenoten heeft over de gebreken van de man, schetsen hoe de geëmancipeerde vrouw verstrikt raakt tussen twee verlangens. Een man moet een gelijkwaardige partner zijn, die haar ruimte geeft en respect heeft voor haar (carrière)keuzes. Maar diezelfde man mag vooral geen doetje zijn, want ergens wil de vrouw ook bij hem weg kunnen kruipen. ‘We zijn grootgebracht als prinsesjes,’ verwoordt een zelfbewuste Zuid-Afrikaanse dit dubbele verlangen. ‘En we hebben nu wel de broek aan, maar op onze hoofden zitten nog steeds van die kleine kroontjes.’
Kijk naar twee mannen tussen wie Fox twijfelt en je ziet die dubbelheid glashelder verbeeld. Haar Zwitserse verkering lijkt ideaal: zachtmoedig en humorvol, en ondanks zijn gemopper over haar eeuwige camera toch buigzaam genoeg om zich ’s morgens vroeg in bed te laten filmen. Maar deze man, die zich bereid toont zijn leven met haar te delen, omschrijft Fox als ‘nice, but not my ­type’. ‘Ik kan hem gewoon niet serieus nemen met dat Zwitserse accent van hem,’ giechelt ze tegen haar vriendinnen. De man die intussen haar hart op hol doet slaan, is de onzichtbare Zuid-Afrikaanse minnaar met wie ze verhit mailt en sms’t. Een voormalige held uit de apartheidsstrijd die ook nog eens gedichten schrijft, zwart, gepassioneerd, onbereikbaar want getrouwd, en – wat later in haar documentaire pas echt zal blijken – een bezitterige macho.
Om haar verwarde gevoelens op orde te krijgen, gaat Fox met de camera in de hand op onderzoek uit. Ze graaft in haar verleden, filosofeert over haar eigen paringsgedrag en praat vooral met de vele vriendinnen die ze op alle continenten heeft gemaakt. Die gesprekken zijn behoorlijk serieus – het is geen Sex and the City – en wie de serie achter elkaar ziet, heeft het zo nu en dan wel gehad met de peinzende blik van Fox in haar eigen camera. Maar wat de zes uur zelfonderzoek boeiend maakt, is het brede perspectief waarin Fox haar eigen dilemma’s plaatst. Op zoek naar antwoorden reist ze impulsief vrouwen achterna die ze via haar werk heeft ontmoet, en zo komen we terecht in Cambodja en Pakistan, in Rusland of in een Somalische gemeenschap in Engeland. De centrale vraag van Fox is telkens: hoe vrij zijn deze vrouwen eigenlijk, en in de open gesprekken die ze voert, wordt die vrijheid ter plekke gedemonstreerd. De alleenstaande moeders in Zuid-Afrika praten met Fox over de slechte bedprestaties van de gemiddelde man terwijl ze hun kleine jongetjes bij zich op schoot hebben. Maar in India ontketent Fox een hilarische slappelachscène als ze aan een groepje jonge weduwen – uitgestoten door hun gemeenschap nadat ze door hun veel te oude echtgenoten zijn achtergelaten – probeert te vragen of ze wel eens masturberen. En in Cambodja begrijpen de plattelandsvrouwen totaal niet waar Fox het over heeft als ze benadrukt dat in Amerika een vrouw graag van seks wil genieten.
Het aardige is dat Fox haar eigen dilemma’s toetst aan die van vrouwen over de hele wereld. Door haar ogen bekijk je individuen in totaal verschillende omstandigheden, en in al die levensverhalen zie je steeds meer parallellen en spiegelingen.
Zo is er de hoogopgeleide Duitse vrouw die zich pas aan een partner kon overgeven nadat ze als alleenstaande een kind had geadopteerd, omdat de baby haar voor het eerst in staat stelde een nauwe verbintenis aan te gaan die haar niet herinnerde aan het benauwende huwelijk van haar ouders. Daartegenover staat het ontroerende jonge meisje aan wie Fox in Zuid-Afrika ooit filmles gaf, en die nu in een armoedig gettohutje samenleeft met haar grootmoeder, haar moeder én haar baby. ‘Ik wist helemaal niet dat je een kind had gekregen!’ roept Fox uit, waarop het meisje bekent dat ze zich schaamt tegenover de vrouw die haar immers stimuleerde om door te leren. ‘Ik dacht dat je boos op me zou zijn’, zegt het meisje verlegen. Waarop Fox, tot grote verbazing van haar verdwaalde discipel, antwoordt dat ze misschien wel jaloers is op het vanzelfsprekende moederschap dat het meisje ten deel is gevallen.
Gaandeweg ontstaat er een palet van mogelijk- en onmogelijkheden, die steeds gerelateerd zijn aan de sociologische omstandigheden en de culturele achtergrond van de afzonderlijke vrouwen. Een palet waarin het woord ‘vrijheid’ voor een laagopgeleide vrouw uit een derdewereldland heel anders klinkt dan voor een westerse continenten-hopper. ‘Ik ben vrij’, concludeert het Zuid-Afrikaanse jonge moedertje als ze vertelt heeft hoe ze ontsnapt is aan de gewelddadige vader van haar baby. ‘Jij bent vrij!’ roept Fox’ Egyptische vriendin Jihane als de documentairemaakster een traantje laat over haar getrouwde Zuid-Afrikaanse minnaar die zijn gezin niet in de steek wil laten.
Het bijzondere is dat de Amerikaanse filmmaakster de diepste waarheid omtrent haar eigen ingebouwde patronen ontdekt bij vrouwen die schijnbaar het minst op haar lijken. In de Somalische grootmoeder die haar kleindochter eigenhandig besneed om haar te behoeden voor de gevaren waaraan een onbesneden meisje blootstaat, herkent Jennifer Fox haar eigen joods-Amerikaanse oma, die haar probeerde op te voeden tot een net en deugdelijk meisje. Fox krijgt ook zicht op de man-vrouwverhouding die heerste in haar eigen ouderlijk huis, en die van ingrijpende invloed blijkt op de manier waarop ze haar ‘vrije’ leventje is gaan inrichten. ‘Ik wilde nooit worden zoals mijn moeder’, zegt Fox aan het begin van haar serie. ‘Ik zag mezelf eerder astronaut worden dan huisvrouw.’
Pas aan het eind van de zes uur, die zo’n vier jaar van haar leven beslaat, begrijpt ze waarom. Het was haar vader die liet zien dat de wereld voor haar openlag. Maar wat ze eigenlijk deed, was haar moeder ontvluchten. Die moeder was – samen met Fox’ grootmoeder en haar ongetrouwde tante – altijd thuis om voor de kinderen te zorgen. Een taak die door de vader van Fox totaal niet werd gewaardeerd. De gedragsregels die de drie vrouwen aan het jonge meisje voorhielden, werden door de vader weggewuifd. ‘Wat weet jij nou van de wereld?’ riep de man die zijn dochter leerde vliegen tegen de vrouw die zijn dochter thuis wilde houden. Vrijheid stond gelijk aan het volgen van haar vader. En zo werd Fox een soort Pippi Langkous, in het voetspoor van een vader die als held de zeven zeeën bevoer en een moeder die ze zelf uit haar leven bande. Maar omdat ze niet beschikte over de superkracht van Pippi, en geen man was zoals haar vader, raakte Fox in die avontuurlijke buitenwereld ook beschadigd en verward.
Helemaal aan het eind van haar vierjarige onderzoek, komt de moeder van Jennifer Fox (letterlijk) in beeld. Als de grootmoeder van Fox op sterven ligt, is de documentairemaakster er getuige van hoe haar moeder en haar tante de oude vrouw zingend en knuffelend naar haar einde toe leiden. Voor het eerst is Fox in staat om te zien dat de beschermende armen van haar moeder ook kracht bezitten. En als ze zich voor het eerst in haar vier jaar durende onderzoek verdiept in het vrijwilligerswerk dat haar moeder al die jaren heeft verricht, blijkt haar huisvrouwenwereld groter dan de wereldse dochter ooit had gedacht.
Jennifer Fox geeft op vrijdag 1 december een masterclass van 10.30 tot 12.00 uur in Cinerama 1. Kaarten kosten 15 euro

Marijn van der Jagt

Gerelateerd