De beste in zijn vak: burgemeesters
De burgemeester geniet nog steeds veel vertrouwen, zegt Ruud van Benne­kom van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. ‘Voor de bewoners ben je het boegbeeld en de baas in de stad,’ zegt ook Pieter Broertjes, de hoofdredacteur die burgemeester werd. Maar de edelachtbare ligt steeds vaker onder vuur. Minister Plasterk wilde via herindelingen de helft van de huidige 408 burge­meesters laten verdwijnen. Al blijken die plannen niet keihard, streven naar regionale samenwerking levert extra werk op voor de burgemeester, net als de decentralisatie van rijkstaken. Het ambt kent meer problemen: de burgemeester vergrijst, gemiddeld is hij al 57. Pieter Verhoeve van Oudewater is als 31-jarige de jongste van Nederland. De 20 procent vrouwelijke burgemeesters zijn meestal baas in kleine gemeentes – op Annemarie Jorritsma na. Een burgemeester is ‘man, grijs en wit’, zegt Dagmar Oudshoorn, zelf een van de uitzonderingen. De moderne burgervader of -moeder is ook kwetsbaarder: Rob Bats van Haren vertrok, na Project X in zijn gemeente, en méér collega’s besloten het voortijdig voor gezien te houden, gedwongen of niet. Volgens recent onderzoek is 60 procent van de burgemeesters wel eens bedreigd, ook Rob van Gijzel van Eindhoven. Maar hij blijft, net als zijn collega’s, vooralsnog baas in eigen stad. ‘Niet wegkijken – alleen dat maakt de stad veiliger.’
Rob van Gijzel (Eindhoven)
De laatste gekozen burgemeester noemt Rob van Gijzel (59, PvdA) zichzelf, hoewel het Eind­hovense referendum destijds ongeldig werd verklaard wegens een te lage opkomst. ‘Klopt, maar ik heb wel campagne gevoerd. Ik ben hier geboren, opgegroeid, ik wist wat er in deze stad aan de hand was.’ De sociaal-democraat werkt nauw samen met de Eindhovense captains of industry. ‘Toen Lehman Brothers omviel, zaten de maandagochtend daarop de directeuren van Philips, VDL, ASML, NXP hier op kantoor. We kwamen wekelijks bij elkaar en binnen anderhalf jaar hadden we weer een groei van drie procent.’ Van Gijzel werpt zich vol in de strijd om Eindhoven Europese Culturele Hoofdstad van 2018 te maken. Hij is veel op reis, net nog naar New York en Sint Petersburg. ‘Eindhoven is de meest internationale stad van Nederland, en een technologisch centrum. Fortune ziet in Eindhoven een nieuw Silicon Valley.’ De baan van burgemeester is ‘heel intensief’, zegt Van Gijzel. Een paar maal werd hij echt getest. ‘Wij hebben per jaar 32 pedoseksuelen die terugkomen naar Eindhoven. En tegen één daarvan heb ik gezegd: niet zonder toezicht én je blijft uit de buurt van kinderen. Hij zei: ik wil wel naar het voetballen met mijn kleinzoon. Toen bleek dat hij geen opa wás, heb ik gezegd: nou ben ik klaar. Dat werd in de media: de burgemeester weert pedoseksuelen.’ Eindhoven was vorig jaar de op twee na meest criminele stad. ‘Dat komt ook omdat we een regionale functie hebben, tot over de grens.’ Na een mishandeling in zijn gemeente besloot Van Gijzel het videomateriaal ervan uit te zenden. ‘Niet wegkijken is de enige manier om te zorgen dat de stad veiliger wordt.’ De beste burgemeester? ‘Bloomberg is een kanjer. En Eberhard van der Laan, ook iemand met passie die niet wegkijkt.’
Pieter Verhoeve (Oudewater)
Pieter Verhoeve (31, SGP) van Oudewater – de plaats waar veel afleveringen van de serie Swiebertje zijn opgenomen – is de jongste burgemeester van Nederland. De gemiddelde leeftijd van een beginnende burgemeester een jaar of vijftig is. ‘Veel vertrouwenscommissies vragen bestuurlijke ervaring, dus de meeste burgemeesters zijn oud-wethouders.’ Het is zijn droombaan, zegt Verhoeve. ‘Maar ik had niet gedacht dat het nu al zou gebeuren. Ik zat in de gemeenteraad van Dordrecht en burgemeester Arno Brok zei: zou het niets voor jou zijn? Ik deed een assessment, ik bleek geschikt en ben gevraagd te solliciteren.’ De burgemeester in Swiebertje werd aangesproken met ‘edelachtbare’, dat overkomt Verhoeve ook wel eens. ‘Maar meestal is het burgervader, of burgemeester.’ Zijn leeftijd is geen probleem – integendeel, ‘ik ga veel met mijn burgers om, ik breng mijn kinderen naar school, we doen mee aan de zwemvierdaagse’. Een enkele oude bromsnor als Johan Derksen van VI, inwoner van Oudewater, maakte bezwaar tegen de SGP’er. De benoeming van ‘deze kwajongen’ was volgens Derksen ‘een belediging voor iedere vrouw in Oudewater’. ‘Hij heeft volgens mij meer verstand van voetbal dan van politiek,’ zegt Verhoeve. ‘Mijn vrouw is ook lid van de SGP en ik sta binnen de partij juist bekend als voorstander van vrouwenparticipatie.’ Ze legden het bij: ‘We hebben samen een sigaar gerookt.’ Het burgemeesterschap is een ambacht, zegt Ver­hoe­ve, je moet snel schakelen. En je moet er het karakter voor hebben. ‘Een mensenmens maar niet te familiair, met een soort hoffelijke distantie.’ Wie de beste is? ‘Ik vind Gert-Jan Kats van Zuidplas goed, maar ik kies Arno Brok van Dordrecht. Hij straalt natuurlijk gezag uit en is ook voorkomend. De zaak Milly Boele heeft hij op een heel invoelende manier behandeld.’
Annemarie Jorritsma (Almere)
Annemarie Jorritsma (63, VVD), voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, is bijna tien jaar burgemeester van Almere. Wat je nodig hebt, behalve bestuurlijke ervaring? ‘Enig leiderschap en veel empathie: je moet een echte burgermoeder kunnen zijn.’ Recent nog met grensrechter Richard Nieuwen­huizen: ‘Ik ben bij de familie op bezoek geweest om troost te bieden. Je taak is dan om te vertolken hoe de mensen in de stad erover denken. Het is dubbel: ik kan er een traan over laten, maar ik voel me ook blij dat ik iets heb kunnen betekenen.’ Orde en veiligheid doet de burgemeester, dat heeft Jorritsma moeten leren. Maar ook agressiviteit jegens bestuurders en integriteit van die bestuurders gaan haar aan. Laatst was er een vliegticket over, en of de burgemeester zin had in een retourtje Rome. ‘Ik wist: ik zou dit niet hardop tegen een journalist durven zeggen. Dat is altijd de beste graadmeter om je eigen gedrag te toetsen.’ Ze is als burgemeester lobbyist voor haar gemeente, ‘en dat is in Al­me­re hard nodig. Wanneer wordt verdorie nu eens besloten om die IJmeerverbinding aan te leggen?’ Jorritsma wordt treurig van het geringe aantal vrouwelijke collega’s. ‘Als ik cursussen geef aan vertrouwenscommissies waarschuw ik: vrouwen onder­­­schatten zichzelf altijd.’ Drie jaar geleden werd Jor­ritsma door een vertrouwenscommissie voorgedragen als burgemeester van Amster­dam, maar de gemeenteraad koos voor Van der Laan. ‘Daar kan ik uiteraard niets over zeggen.’ De primus inter pares? ‘Annie Brouwer van Utrecht is een bestuurder in hart en nieren. Als het gaat om iemand die nog actief is, kies ik Geke Faber van Zaanstad. Ze is bescheiden, maar speelt met verve de rol van boegbeeld.’
Rob Bats (Terschelling)
Na het rapport-Cohen besloot hij terug te treden als burgemeester van Haren. Rob Bats (51, VVD) heeft veel geleerd in korte tijd. ‘De overheidscommunicatie heeft stilgestaan, in tegenstelling tot de wereld om ons heen.’ De burgemeester die bij zijn aantreden twitteren verwierp als ‘pure egopoetsende zelfetalering’ moest zijn ongelijk erkennen. ‘De rol van de media wordt groter en juist voor een burgemeester is het beeld belangrijk.’ Van de gemeenteraad van Haren hoefde Bats niet weg. ‘Maar vanuit mijn opvoeding in de Achterhoek heb ik basiswaarden meegekregen: niet liegen, jezelf blijven, je rug recht houden. Er is werkelijkheid en er is hoe het in de krant staat. Als dat te ver uit elkaar gaat lopen, kun je beter elders opnieuw beginnen.’ Inmiddels is Rob Bats waarnemend burgemeester van Terschelling. ‘Ik twitter nog steeds niet, maar er zijn mensen die dat voor mij doen’. Toen hij werd gebeld door de commissaris van de koning hoefde hij niet lang na te denken. ‘Ik was nog lang niet klaar met het burgemeesterschap, het is het mooiste ambt dat je kan overkomen.’ Een herkansing wil hij het niet noemen. ‘Ik voldeed aan de kwalificaties, mijn bestuurlijk opereren is steeds positief beoordeeld.’ Na een periode als gedeputeerde in Drenthe en directeur van het Kabinet van de Gouverneur van Sint Maarten werd hij in Haren benoemd; hij moest in zijn rol groeien. ‘Ik dacht: ik ben burgemeester en wat minder burgervader. Maar ik heb gemerkt: burgervader bén je, ook al denk je van niet. De wereld om je heen kijkt zo tegen je aan.’ De ideale burgemeester heeft een antenne voor wat er in de samenleving speelt. ‘Hij hoort ook enig persoonlijk gezag te hebben en hij moet opgewekt en positief zijn. Iemand die ik zeer hoog acht, is Ferd Crone van Leeuwarden, een harde werker, een intelligente man die empathisch is maar ook heel rationeel.’
Pieter Broertjes (Hilversum)
Voormalig Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Broertjes (60, PvdA) is sinds twee jaar burgemeester van Hilversum. ‘Het is balanceren op een slap koord. Voor de bewoners ben je het boegbeeld en de baas in de stad, maar in het raadhuis heeft de raad het voor het zeggen en doen de wethouders het inhoudelijke werk.’ Dat vindt hij misschien nog het lastigste van zijn nieuwe baan, zegt Broertjes, dat hij minder over de inhoud gaat. ‘Al ben ik van huis uit socioloog en vind ik het oprecht leuk om over de vloer te komen bij een honderdjarige of op een zestigjarig huwelijk.’ Hij nam het hoge tempo van de Volkskrant mee naar het bedaagdere stadhuis. ‘Er zijn ambtenaren die nog steeds zeggen dat ik elke dag een krantje aan het maken ben: ’s morgens beginnen en ’s avonds graag afronden voor de deadline.’ Als burgemeester is Broertjes verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid, hij presenteerde zichzelf als de man van law-and-order. ‘Maar dat was wel in De Tele­graaf, die maakte er een sport van om mij kritisch te volgen. Er was veel uitgaansgeweld bij ons op de Groest en ik had de pech dat een van hun verslaggevers daar werd belaagd. In­mid­dels vindt de politie het er bijna saai geworden, maar zoiets blijft je achtervolgen.’ Een ander speerpunt van Broertjes was het omvormen van Hilversum tot ‘mediastad 2.0’. Het stoort hem dat zijn stad vooral in het nieuws komt door de ontslagen bij de publieke omroepen en door het mogelijke vertrek van VARA/BNN. ‘Dat wordt een heel harde noot, we proberen er alles aan te doen om ze hier te houden. Maar Hilversum is meer dan de omroepen, we hebben hier zestienhonderd bedrijven die zich met media bezighouden.’ Voor zijn aantreden in Hilversum liep Broertjes stage bij zeven collega’s. De meeste indruk maakte Eberhard van der Laan. ‘Zonder meer de beste burgemeester. Echt een geweldenaar.’
Dagmar Oudshoorn (Uithoorn)
Dagmar Oudshoorn (40, partijloos) is drie jaar burgemeester van Uithoorn. Eerder was ze deelraadvoorzitter in Rotterdam-Feijen­oord. Drie maanden geleden zegde ze haar lidmaatschap van de PvdA op wegens ‘uitwassen van de allochtone achterban’ in die deelgemeente – inmiddels heeft een onderzoeksrapport haar gelijk bevestigd. ‘Ik kom uit een rode familie dus ik vertrok met pijn in het hart. De raad had er geen problemen mee, ze zien me als burgemeester, niet als politicus. Je moet boven de partijen staan, als je een sterke politieke signatuur hebt is dat moeilijker.’ Omdat de burgemeester behalve over de openbare orde en veiligheid ook waakt over de integriteit van de lokale ambtenaren en politici heeft ze een voorbeeldfunctie. ‘Als burgemeester van een kleine gemeente leef je in een glazen huis, je moet open kaart spelen en kunnen omgaan met kritiek.’ In brieven wordt ze soms aangesproken als edelachtbare. ‘Maar als ze me zien, aarzelen ze. Ik voldoe niet echt aan het beeld dat mensen van een burgemeester hebben: man, grijs en wit.’ Lachend: ‘Ik ging op visite bij een honderdjarige dame, echt iets des burgemeesters. Een familielid deed open, ik stond daar met een keurig pakje aan en de ambtsketen om. Vroeg die mevrouw: ‘Bent u de thuiszorg?’ Oudshoorn kiest Bas Een­hoorn van Alphen aan de Rijn als ‘überburgemeester’. ‘De situatie met die schietpartij heeft hij voorbeeldig aangepakt. Zoiets is de nachtmerrie van elke burgemeester. Nog afgezien van het verdriet van je bevolking is het als professional ook de vraag: hoe pak je zoiets aan? Je moet dan schakelen tussen burgemeester en burgervader en dat heeft Bas Eenhoorn heel erg goed gedaan.’
In de serie ‘De beste in zijn vak’ neemt Vrij Nederland steeds een beroepsgroep onder de loep, beurtelings geportretteerd door Mischa Cohen en Coen Verbraak. Wat drijft de toppers in een vakgebied, over welke eigenschappen moet je beschikken om op hun terrein te slagen, wie beschouwen zij als de beste in hun vak – behalve zichzelf dan?